خرابی دستگاه‌های خودپرداز در کلانشهرها خصوصاً در پایان هر ماه، باعث سردرگمی و سرگردانی مردم شده است به گونه‌ای که افراد برای دریافت پول از دستگاه‌های خودپرداز، گاه مجبور به طی کردن چندین خیابان و سرزدن به چندین و چند عابر بانک‌اند. این درحالی است که امروزه بانکداری الکترونیکی، پدیده‌ای است که در اغلب کشورهای جهان به کار گرفته شده و در کاهش هزینه‌های بانکی، هزینه‌های مردم، زمان، کاهش ترافیک و غیره نقش مؤثری را ایفا کرده است.

● تاریخچه بانکداری الکترونیکی
درسال 1350 بانک تهران با در اختیار داشتن بین 7 تا 10 دستگاه خودپرداز در شعبه‌های خود نخستین تجربه پرداخت اتوماتیک پول را تنها در همان شعبه نصب شده، برعهده داشتند. ‌اواخر دهه 1360 بانک‌های کشور با توجه به کاربرد کامپیوتر شخصی و احساس نیاز به اتوماسیون عملیات بانکی به رایانه‌ای کردن عملیات بانکی پرداختند. طرح جامع اتوماسیون بانکی پس از مطالعه و بررسی‌های گوناگون در قالب پیشنهادی برای تحولی جامع در برنامه‌ریزی فعالیت‌های انفورماتیکی بانک‌ها به مسئولان شبکه بانکی ارائه شد که با مصوبه مجمع عمومی بانک‌ها در سال 72 طرح جامع اتوماسیون سیستم بانکی شکلی رسمی به خود گرفت. در همان سال بانک مرکزی، شرکت خدمات انفورماتیک را به عنوان سازمان اجرایی طرح جامع انفورماتیک سیستم بانکی تأسیس کرد. طی سال‌های 72 و 73 جرقه‌های ایجاد سوییچ ملی جهت بانکداری الکترونیکی زده شد. در خرداد 1381 مجموعه مقررات حاکم بر مرکز شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی به تصویب رسید. بدین سان اداره ای در بانک مرکزی در 1/4/1381 تأسیس و با هدف فراهم کردن زیر ساخت بانکداری الکترونیکی آغاز به کار کرد.

● عابر بانک، نیاز مردم
عده‌ای از مشتریان خودپردازها در پایان ماه، بازنشستگانی هستند که با صدور یک کارت عابر بانک، توسط سیستم بانکی، برای دریافت حقوق پایان ماه از طریق این دستگاه‌ها اقدام می‌کنند که متأسفانه حتی با مراجعه به چندین بانک قادر به دریافت پول خود نمی شوند. جالب آنکه سیستم بانکی استفاده از سیستم‌های الکترونیکی را به مردم توصیه می‌کند. برای آشنا شدن بیشتر با این گونه مشکلات کافی است به چند مورد اشاره کنیم. اولین مورد درباره خود من اتفاق افتاد زمانی که می‌خواستم از دستگاه خودپرداز مقداری پول دریافت کنم اما بعد از اینکه چند دقیقه‌ای را در صف ایستادم متأسفانه همین که نوبت به من رسید پیغام «دستگاه فعلاً قادر به انجام عملیات نیست» روی خروجی نمایش داده شد. با ناراحتی کارت را از دستگاه خارج می‌کنم و به سمت چهارراه بعدی به راه می‌افتم اما دستگاه خودپرداز بانک هم خراب است. جلوی دستگاه خودپرداز در چهارراه بعدی نیز به حدی جمعیت ایستاده است که از ایستادن در صف منصرف می‌شوم. چند قدمی که می‌روم در آن طرف چهارراه عابر توجه مرا به خود جلب می‌کند. دو سه نفری در صف ایستادند می‌روم و پشت سر آنها قرار می‌گیرم، نوبت به من که می‌رسد ناگهان دستگاه اعلام می‌کند که از ارائه خدمات به این کارت معذوریم.
دوباره امتحان می‌کنم اما فایده‌ای ندارد. از این دستگاه هم ناامید می‌شوم و به راه خودم ادامه که می‌دهم بالاخره در یکی از خیابان‌های اطراف از دستگاه خودپرداز بانک مسکن موفق به برداشت وجه می‌شوم.
یکی از شهروندان نیز در این‌باره می‌گوید: صبح یکی از روزهای پایان ماه کاری به یکی از دستگاه‌های خودپرداز یک بانک مراجعه کردم، دستگاه پس از چند لحظه معطلی می‌نویسد: گردش پول شما کافی نیست و این در حالی است که چندین برابر مبلغ درخواست شده پول در حساب دارم، به درون بانک و به رئیس شعبه مراجعه می‌کنم و علت راجویا می‌شوم، می‌گوید: مشکل از بانکی است که صدور کارت شما را انجام داده، احتمالاً سیستم شتاب خود را قطع کرده است.
به یکی از شعبی که کارت عابر بانک خود را از این بانک دریافت داشته ام مراجعه می‌کنم و از رئیس شعبه علت قطع سیستم این بانک را جویا می‌شوم، می‌گوید: سیستم شتاب ما قطع نیست، احتمالاً همان بانکی که شما برای برداشت وجه به عابر بانک مراجعه کردید، سیستم خود را قطع کرده یا دستگاه خراب بوده است.

● بانکداری الکترونیکی!
تمام این مسائل در حالی است که پرداخت قبوض آب، برق، تلفن و غیره از طریق سیستم‌های الکترونیکی توسط بانک‌ها توصیه می‌شود. به نظر می‌رسد رشد استفاده از خدمات بانکی الکترونیکی نیز در حال حاضر بیش از عرضه خدمات آن بوده و این امر در زمان دریافت حقوق کارمندان و بازنشستگان درپایان هر ماه تشدید می‌شود، بنابراین با توجه به واقف بودن مدیران و مسئولان بانک‌ها نسبت به این موضوع که چه زمانی مراجعه به دستگاه‌های خودپرداز شدت می‌یابد، انتظار بهبود این روند وجود دارد.
از سوی دیگر تصور می‌شود، روند پیشرفت سیستم‌های نوین بدون برنامه ریزی دقیق و عدم هماهنگی بانک‌ها در ارائه خدمات به مشتریان، باعث نوعی بی اعتمادی مردم نسبت به پاسخگویی سیستم در زمان مورد نیاز شده است.
ATM البته محدودیت پرداخت مبلغ دستگاه‌های خودپرداز به 200 هزار تومان در روز نیز معضلاتی برای سیستم بانکی و مراجعه کنندگان محسوب می‌شود که در جای خود باید مورد توجه قرار گیرد.
شاید به همین دلیل است که مهران شریفی مدیر اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی مهمترین فعالیت دستگاه‌های خودپرداز را پرداخت اسکناس عنوان می‌کند: دارندگان کارت‌های عابربانک‌ها، دارای هر کارتی که باشند، می‌توانند از تمامی خودپردازها استفاده کنند.
همچنین عضو هیأت مدیره یکی از بانک‌های دولتی با تأکید براینکه دستگاه‌های خودپرداز دارای هیچ مشکلی نیستند می‌گوید: «محدودیت ظرفیت این دستگاه‌ها از لحاظ حجم پولی و تمام شدن مبلغ این دستگاه‌ها به خصوص در روزهای پایانی سال ممکن است باعث ایجاد چنین مشکلاتی برای مردم و در نتیجه مراجعه آنها به چندین بانک شده باشد.”
وی می‌افزاید: «سیستم الکترونیکی بانک‌ها در کشور جدید می‌باشد بنابراین ایجاد چنین مشکلاتی نیز دور از ذهن نیست اما با توجه به اینکه گسترش سیستم‌های الکترونیکی در حال حاضر یکی از دغدغه‌های سیستم بانکی محسوب می‌شود اینگونه مشکلات به زودی از میان برداشته خواهد شد.”
وی ادامه می‌دهد: «برخی از مواقع ایرادات اینچنینی ناشی از مشکلات سیستم شتاب از مرکز می‌باشد.”
● نگاه منفی به کارت‌های عابر بانک
برخی از مردم نسبت به کارت‌های عابر بانک نظر مساعدی ندارند چراکه دستگاه‌های خودپرداز در بیشتر موارد ناکارآمد هستند و قادر به سرویس دهی به مشتریان بانک‌ها نیستند ضمن اینکه ساختار این سیستم نیز تاکنون بارها با چالش مواجه شده است.
جدا از ناکافی بودن تعداد خودپردازها و با توجه به مشکلات عدیده‌ای که بسیاری از دستگاه‌های عابر بانک در هنگام سرویس‌دهی به مشتریان به همراه دارند چندان نمی‌توان به تحقق اهداف بانکداری الکترونیکی امیدوار بود. ضمن آنکه این اختلالات و کم بودن تعداد دستگاه‌های خودپرداز سردرگمی‌ها و مشکلات زیادی را نیز برای استفاده کنندگان به همراه داشته است. مشکل از آنجا آغاز می‌شود که با توجه به اینکه معمولاً برخی از قبوض با فاصله زمانی اندکی برای مشتریان ارسال می‌شود و در نتیجه از لحاظ مهلت پرداخت نیز زمان‌ها تقریباً نزدیک به هم است لذا شاهد هجوم مردم جهت پرداخت قبوض و در نتیجه ایجاد صف‌های طویل در مقابل دستگاه‌های خودپرداز خواهیم بود. این در صورتی است که عابر بانک‌ها دچار اختلال و یا قطعی شبکه نباشند و مشتریان بتوانند سرانجام پس از مدتی در نوبت ماندن و صرف وقت! خدمات مورد نظر خود را انجام دهند.
آنچه مسلم است این است که بانکداری الکترونیک در صورتی که تمامی زیرساخت‌ها و فرهنگ سازی‌های لازمه اجرای آن فراهم باشد می‌تواند نقش مؤثر و بسزایی در سیستم بانکی و کاهش مراجعات به بانک‌ها و حتی کاهش زمان مشتریان داشته باشد و چه بسا مشتریان با صرف زمانی اندک به راحتی بتوانند از خدمات بانکداری الکترونیک بهره مند شوند. اما متأسفانه هنوز پس از گذشت مدت زمانی طولانی مشکلات دستگاه‌های خودپرداز به طور کامل برطرف نشده است به گونه‌ای که اکثر مراجعه‌کنندگان به این دستگاه‌ها از نحوه سرویس دهی آنها گله مندند.
با این شرایط و با توجه به حجم جمعیت و میزان مبادلات بانکی بد نیست بدانید که تعداد خودپردازها با تعداد مراجعه‌کنندگان و یا حتی تعداد کارت‌های اعتباری تناسب چندانی ندارد. مطابق آمار موجود در حال حاضر 11 هزار و 65 دستگاه خودپرداز در کشور وجود دارد که از این تعداد 3 هزار و 98 دستگاه در تهران و 7 هزار و 967 دستگاه در شهرستان‌ها نصب شده است.
در پایان بد نیست به این نکته نیز اشاره کنیم که استفاده از کارتهای اعتباری در جهان گسترده شده است. به گونه‌ای که حدود 22هزار مؤسسه اعتباری و مالی در جهان یک نوع کارت اعتباری را پشتیبانی و عرضه می‌کنند. همچنین در سال 2000 حدود 7/1 تریلیون دلار خرید در جهان با استفاده از این کارت‌ها صورت پذیرفته است. بنابراین با توجه به پیشرفت تجارت الکترونیکی در جهان و در کشور ما، این کارتها به راحتی می‌توانند جایگزین پول نقد و اسناد مربوط به آن شوند ضمن این که مبادلات را نیز تسهیل می‌کنند و قدر مسلم این است که فراگیر شدن استفاده از این نوع کارتها تسهیل در امر معاملات است.
این گونه کارت‌ها هزینه‌های ناشی از شمارش، امحای اسکناس‌های فرسوده، چاپ و توزیع، خزانه‌داری، تحویل، ریسک حمل و نقل و نگهداری وجه نقد و انتقال آلودگی‌های ناشی از تحویل فیزیکی پول نقد را به حداقل خواهد رساند. در بعد کلان نیز می‌توان شاهد اجرای بهینه سیاست‌های پولی و مالی به لحاظ امکان کنترل حجم نقدینگی جامعه بود. همچنین به عنوان جایگزین مناسب اسناد تجاری همانند چک، مسائل و مشکلات ناشی از صدور و استفاده از این ابزار را در داد و ستدهای تجاری به حداقل خواهد رساند.

منبع: / روزنامه / ایران ۱۳۸۸/۰۵/۲۵