آنچه در پی می آید، ده پیام برگزیده از سخنان و آموزه های گهربار نبی اکرم(ص) تحت عنوان «برترین ها» است که عمدتاً پیرامون مباحث اخلاقی و اجتماعی بحث می کند. با هم آن را از نظر می گذرانیم.

آموزه اول- عابدترین انسان
اعبدالناس من اقام الفرائض- شخصی که بتواند وظایف دینی خود را انجام دهد، وی از جمله عابدترین مردم است (فرهنگ سخنان پیامبر اکرم، ص73) به تعبیر امام سجاد(ع) بهترین مردم و به فرمایش امام صادق(ع) محبوب ترین انسانها، آنهایی هستند که خود را ملزم به انجام دادن تکالیف الهی می کنند. (میزان الحکمه ج2 ص799)
امام اول(ع) تأکید می فرمایند که هیچ عبادتی همپایه انجام دادن فرائض و واجبات دینی نیست. از جمله شرایط مهم ورود به بهشت، عمل به واجبات است. (غررالحکم ج2 ص530- 529) مرحوم شیخ رجبعلی خیاط می گفتند: تقوا، مراتبی دارد. مرتبه پایین آن انجام دادن واجبات و ترک نمودن محرمات است که برای عده ای بسیار خوب و بجاست. (کیمیای سعادت ص160) مرحوم حاج اسماعیل دولابی می گفتند: خلق در جهنم اند. با انجام دادن واجبات از جهنم بیرون می آیند و باانجام دادن مستحبات به مدارج بهشت نائل می شوند. واجبات مال عموم مردم است. (مصباح الهدی ص272- 271)
برای رسیدن به مرتبه عبودیت و بندگی از دیدگاه اسلام، لازم نیست انسان خود را به مشقت های زیاد وادار کند و همانند برخی عابدان، با گوشه نشینی و عزلت و دوری از انجام هرگونه فعالیت و پذیرش مسئولیت های اجتماعی، سالهای بسیاری را مشغول عبادت می شوند و غالبا روح و جسم خود را خسته نموده و چه بسا در برخورد با یک عامل گمراه کننده و یا وسوسه انگیز، حاصل تلاش خویش را به بهای اندک می فروشند.
به فرمایش رسول خدا(ص) همین مقدار که یک مسلمان موفق شود دستورات واجب الهی (اوامر) را که تعدادشان زیاد هم نیست، انجام دهد، وی از جمله بندگان خدا، بلکه عابدترین آنها محسوب خواهد شد. البته کیفیت انجام تکالیف الهی، نقش بسیار مهمی در اثر بخشی عبادت ایفا می کند.
آموزه دوم- زاهدترین انسان
ازهد الناس من اجتنب الحرام- شخصی که مرتکب حرام الهی نشود از جمله زاهدترین انسانهاست. (فرهنگ سخنان ص73) و در بیان دیگری این افراد را جزء کوشاترین و پارساترین مردم قلمداد می فرمایند. (همان ص247)
آیه الله بهجت، مانند سلف صالح خود، براساس آموزه های قرآن و اهل بیت(ع)، مهم ترین توصیه اخلاقی و عملی را «اجتناب و دوری گزیدن از گناه» می دانستند. وقتی از ایشان درخواست نصیحت نمودند، فرمودند: نصیحتی از این، بالاتر نیست که انسان، تصمیم جدی بگیرد که اگر خداوند به او صدسال عمر هم داد، عالما و عامدا حتی یک آن، معصیت نکند. اگر چنین حالی واقعا برای او پیدا شد، خداوند او را کمک می کند و توفیق می دهد. و نیز فرمودند: اگر یک روز بر ما بگذرد که در آن، کاری را که خدای متعال راضی نیست، انجام ندهیم، شکر دارد. برای سالک، در اولین مرحله، عزم راسخ و مستمر بر ترک معاصی در اعتقادات و عملیات در تمام عمر- اگر چه هزار سال باشد- و نماز اول وقت، برای رسیدن به مقامات عالیه، کافی و وافی است.
فقیه عارف، ملاحسینقلی همدانی، در نامه ای به یکی از علمای تبریز می نویسد:آنچه این ضعیف از عقل و نقل استفاده نموده ام، این است که مهم ترین چیزها برای طالب قرب، جد و جهد و سعی تمام در ترک معصیت است. تا این خدمت انجام ندهی، نه ذکرت، نه فکرت، به حال قلبت، فایده ای نخواهد بخشید. از همین جا فهمیدم که: محبت الهی را خواستن، در حالی که مرتکب معصیت هستی، جداً امری است فاسد. چون معصیت موجب نفرت است و نفرت با محبت، قابل جمع نیست. (زمزم عرفان ص77-67)

آموزه سوم- پرهیزکارترین انسان
اتقی الناس من قال الحق فیما له و علیه- با تقواترین مردم کسی است که همواره حق و حقیقت را بگوید، چه به نفع او باشد و چه به زیان او. (فرهنگ سخنان ص37)
راستی کن که راستان رستند در جهان راستان قوی دستند
(معراج السعاده ص 483)
امام اول(ع) فرمود: شبیه ترین مردم به پیامبران شخصی است که به حق گویاتر و در عمل به آن بردبارتر باشد. و نیز نزدیک ترین بندگان به خدا فردی است که به حق گویاتر باشد گرچه به زیان او باشد و در عمل به حق از همه بهتر باشد اگرچه آن را خوش ندارد. (غرر/ج 1 ص 273)
علی(ع) خطاب به ابوذر غفاری وقتی که به منطقه ربذه تبعید می شد، فرمود: آرامش خویش را تنها در حق جست وجو کن و غیر از باطل چیزی تو را به وحشت و ترس نیندازد. همچنین تقوا، به راستگویی زنده و بالنده است. از صدق و راستی به عنوان، جامه دین، جامه یقین، بنیان مذهب و جامه حقیقت نام می برند.
گر راست بگویی و تو در بند بمانی به ز آنکه دروغت دهد از بند رهایی
(همان- ص 282- 635- 637)
از دیدگاه جامعه شناختی، حق گویی، دستاوردهای ارزشمندی در پی دارد. از جمله: اعتماد و اطمینان مردم جلب می شود. محبت و دوستی آنان به دست می آید. در شخص حق گو آنچنان عظمت و ابهت و وقاری بوجود می آورد که دیگران در مواجهه با وی دچار نوعی ترس می شوند. (همان ص 642)
به راه راست توانی رسید در مقصود تو راست باش که هر دولتی که هست تو راست
تو چوب راست ز آتش دریغ می داری کجا به آتش دوزخ برند مردم راست
(نشان از بی نشانها ج 1 ص 440)

آموزه چهارم- پارساترین انسان
اورع الناس من ترک المراء و ان کان محقا- پارساترین مردم کسی است که از مجادله کردن و بگومگوها دوری گزیند هر چند حق با او باشد. (فرهنگ سخنان ص 37 و 247) همه ما در امور زندگی فردی و اجتماعی، پیوسته با دیگران در ارتباط هستیم و با اطرافیان خود، پیرامون مسائل گوناگون به بحث و گفت وگو می نشینم. اما غالبا خروجی این گونه بحثها به اختلاف و کدورت و سرانجام به کینه ورزی و دشمنی و گاه به دعوا و مشاجره و زد و خورد می انجامد.
از پیامبر(ص) است که هیچ بنده ای به طور کامل حقیقت ایمان را دارا نمی شود مگر آن که دست از مجادله و لجاجت بردارد، گرچه بر حق باشد. (اخلاق شبر ص 227)
لذا شایسته است مطابق آموزه های دینی، از روش های ناپسند جدال، بگومگو، جر و بحث، لجاجت تحکم، پافشاری و اصرار، محکوم کردن، اعتراف گرفتن، توهین و دشنام، تحقیر و سرزنش، مسخره کردن و شکلک درآوردن، پرحرفی، تکرار ادعاها و... جدا خودداری نماییم.
برای این منظور بهتر است با اشخاص جاهل و نادان، مغرور، متکبر، ناسزاگو و بددهن، بدبین، بدسابقه، شکاک، ستیزه جو و... اصلا به گفت وگو نپردازیم.

آموزه پنجم- گرامی ترین انسان
لاتشکون الله الی الخلق تکن اکرم الناس- رسول خدا(ص) در پاسخ به مردی که پرسید: دوست دارم گرامی ترین مردم باشم، حضرت فرمودند: از خدا پیش مردم شکایت نکن، در آن صورت گرامی ترین آنان خواهی بود. (میزان الحکمه ج 2 ص 876)
شکایت اگر به درگاه خدا و به بنده مؤمن او باشد، خوب و پسندیده است، خواه از ستم مردم باشد یا از ناملایمات روزگار، اما شکایت از خدا و از حوادثی که به خدا مربوط است، اگر به مؤمن باشد نکوهشی ندارد و اگر به غیرمؤمن باشد، نکوهیده است.(درس هایی از اخلاق ص 193)
در روایت آمده که: هرگاه مسلمان در تنگنا قرار گرفت، از پروردگار خود شکایت نکند بلکه به درگاه پروردگار شکایت نماید که کلید کارها و تدبیرها در دست اوست. (بحار ج 27 ص 336-325) و نیز آمده است که: هر کس به روزیی که خدا برای او تقسیم کرده راضی نباشد و شکایت نزد دیگران ببرد و صبر ننماید و اجر آن را از خدا نخواهد، هیچ عمل نیکی از او بالا نمی رود و خداوند بر او خشم می گیرد مگر آن که توبه کند. (همان)
از امام باقر(ع) پرسیدند معنای صبر جمیل چیست؟ فرمود: صبری که در آن شکایت خود را پیش مردم مطرح نکنیم.
یک روز ابراهیم خلیل(ع)، یعقوب(ع) را برای حاجتی نزد یک عابد و راهبی فرستاد. راهب وقتی او را دید خیال کرد خود ابراهیم(ع) است، پرید و او را در آغوش گرفت سپس گفت: مرحبا به خلیل الرحمان، یعقوب گفت: من یعقوب هستم نه ابراهیم. راهب گفت: پس چرا این قدر تو را پیر می بینم، چه چیز تو را این طور پیر کرده؟ گفت: غم و اندوه و مرض. هنوز یعقوب به دم در منزل راهب نرسیده بود که خدا به او وحی کرد که ای یعقوب، شکایت مرا نزد بندگان من بردی؟ یعقوب همانجا روی چهارچوبه در به سجده افتاد، در حالی که می گفت: پروردگارا دیگر این را تکرار نمی کنم. خدا هم وحی فرستاد که این بار تو را آمرزیدم، از آن به بعد هرچه ناملایمات دنیا به وی روی می آورد به احدی شکایت نمی برد جز اینکه یک روز گفت: من از غم و اندوه خود به درگاه خدا شکایت می کنم. (تفسیرالمیزان ج11 ص 329)
مرحوم دولابی می گفت: شکایت خدا را به خدا کردن ایمان محض است. شکایت مخلوق را به خدا کردن شرک است. شکایت مخلوق را به مخلوق کردن کفر محض است. (مصباح الهدی ص 03)

آموزه ششم- سعادتمندترین انسان
آسعد الناس من خالط الکرام من غیره- رفاقت و همکاری با کریمان و افراد بزرگوار و دوری جستن از اشخاص پست، آدمی را از جمله سعادتمندترین آدمها قرار می دهد. (فرهنگ سخنان... ص 37)
رسول خدا(ص) در جای دیگر فرمودند: انسان در دینداری از دوست خود تأثیرپذیری دارد، پس آدمی باید اندیشه کند که چه کسی را برای دوستی انتخاب می کند.(همان ص 456)و نیز فرمودند: بهترین فرد از میان شما کسی است که هر گاه او را می بینید، دیدار او شما را به یاد خدای بزرگ می اندازد. (همان ص 725)
همنشین اهل معنی باش تا هم عطایابی وهم، باشی فنا
(مثنوی- دفتر اول- 711)
امام علی(ع) تاکید می کنند: بپرهیز از اینکه دشمنان خدا را دوست بداری یا دوستی خود را برای کسانی جز اولیاء خدا خالص گردانی، که قطعاً هر کس مردمی را دوست بدارد با آنها نیز در قیامت محشور خواهد شد. (غررالحکم ج 1 ص 217)
و نیز فرمودند: با کفار دوستی نکنید و با نادان مصاحبت و همراهی ننمایید، (همان ص 222) بیشترین صلاح و درستی، در همنشینی با خردمندان و صاحبدلان است.(میزان الحکمه ج 2 ص 571)

آموزه هفتم- ثروتمندترین انسان
ارض بما قسم الله تکن اغنی الناس- به داده های خدا راضی باش تا بی نیازترین و ثروتمندترین انسان باشی. (فرهنگ سخنان... ص 246 و 819)
انسان قانع نه تنها دست نیاز به سوی نامردان دراز نمی کند و به نعمت های هر چند محدود خدا راضی است، بلکه مهم تر از آن دارای روح متعالی «استغناء طبع» است که امیدی جز از خدا ندارد. او که از دنیای مادی برخوردار نیست و به این اعتبار اصطلاحاً فقیر نامیده می شود، بنابه فرمایش رسول خدا(ص) چون از خدای خویش راضی است، در واقع از همه انسانها برتر و با فضیلت تر است- لاافضل من الفقیر اذا کان راضیاً- (همان ص 778)
چون قضای حق رضای بنده شد حکم او را بنده خواهند شد
بهر یزدان می زید، نی بهر گنج بهر یزدان می مرد، نه از خوف و رنج
هست ایمانش برای خواست او نی برای جنت و اشجار و جو
(مثنوی- دفتر سوم- 1911-1910- 1906)

آموزه هشتم- سخاوتمندترین انسان
من ادی ما افترض الله علیه فهو اسخی الناس- سخاوتمندترین انسان شخصی است که آن چه را خداوند ازنظر مالی بر او واجب فرموده، پرداخت کند. (فرهنگ سخنان... ص545) اهمیت سخاوت به قدری زیاد است که پیامبرخدا(ص) از آن به عنوان «درختی در بهشت» یاد می فرماید. (همان544) ویژگی سخاوت به نوبه خود از انسان دوستی، ایثار و از خود گذشتگی حکایت دارد. سخاوت، انفاق مالی را به همراه دارد و در این رابطه پرداخت حقوق الهی از جمله «خمس و زکات» که از واجبات الهی محسوب می شود، از اهمیت زیادی برخوردار است. هرچند بخشش به نیازمندان، کمک رسانی به فقیران و دست گیری اقتصادی از سایر محرومان، از جمله ارزش های والای انسانی و دینی قلمداد می شود، اما پرداخت به موقع سهم الهی که برعهده مؤمنان است، از آنچنان اهمیتی برخوردار است که رسول خدا(ص) پرداخت کننده آن را در ردیف سخاوتمندترین اشخاص به شمار می آورند. امام صادق(ع) فرمودند: بهترین شما، سخاوتمندترین شماست و بدترین مردم، انسانهای بخیل هستند. (میزان الحکمه ج1 ص584)
از سیدالشهداء نیز نقل است که فرمودند: هر که بخشنده باشد آقایی خواهد کرد. (همان022)
صاحبدلان که رسم سخاوت نهاده اند بی انتظار هرچه بگفتند داده اند
زنهار، انتظار مفرمای ای عزیز چون انتظار و مرگ قرین و برادرند
(نشانی از بی نشان ها ص144)

آموزه نهم- بهترین انسان
ان خیارکم اولو النهی- خردمندان و عاقلان، بهترین افراد از بین شما مردم هستند. پرسیدند: ای رسول خدا، عاقلان چه کسانی اند و چه ویژگی هایی دارند؟ فرمود: عاقلان خصوصیات و امتیازات زیر را دارا هستند.
1) خوش اخلاق هستند.
2) بردبار و باوقار هستند.
3) صله رحم انجام داده و با خویشان قطع ارتباط نمی کنند.
4) به پدر و مادر خویش نیکی و خوش رفتاری می کنند.
5) نسبت به فقیران، همسایگان و یتیمان، احساس مسئولیت می نمایند.
6) به مردم اطعام می کنند. (به اصطلاح سفره شان همیشه پهن است)
7) با صدای بلند به دیگران سلام می کنند.
8) در نیمه های شب و درحالی که دیگران در خواب هستند، به نماز شب مشغول می شوند. (فرهنگ سخنان... ص76-57)

آموزه دهم- زیرک ترین انسان
اکیسکم- اکثرکم للموت ذکرا- رسول خدا(ص) فرمود: آیا می دانید زیرک ترین فرد کیست؟ اصحاب گفتند: نه نمی دانیم. حضرت فرمودند: زیرک ترین و با هوش ترین انسان کسی است که بیشتر از همگان به یاد مرگ و آماده سازی برای آن باشد.
اصحاب گفتند: این گونه اشخاص چه نشانه هایی دارند؟ حضرت فرمودند: کسی که آماده باش برای مرگ است، خصوصیات زیر را دارد:
1- همواره از مظاهر دنیایی کناره می گیرد.
2- همواره در انتظار رفتن به خانه آخرت است.
3- همواره برای ساکنان قبرها (مردگان)، زاد و توشه می فرستد.(خیرات می کند)
4- همواره آماده حضور در صحرای محشراست.
پیوسته به یاد مرگ باشید، زیرا یاد مرگ گناهان را پاک و توفیق بی توجهی به دنیا را عنایت می کند و شیرینی لذت ها را از بین می برد و میان شما و خواسته های نفسانی و شهوات، فاصله می اندازد. درجای دیگر رسول خدا(ص) از یاد کردن مرگ با عنوان «بالاترین نوع پارسایی و برترین نوع عبادت» یاد فرمودند:
(فرهنگ سخنان... ص 298- 198- 098)

منابع
1- غررالحکم و دررالکلم- آمدی- سیدهاشم رسولی محلاتی -2 جلدی- دفتر نشر فرهنگ اسلامی
2- تفسیرالمیزان- علامه طباطبائی- دفتر انتشارات اسلامی
3- منتخب میزان الحکمه - محمدی ری شهری- سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
4- معراج السعاده - ملااحمد نراقی- دفتر نشر مصطفی
5- مثنوی طاقدیس- ملااحمد نراقی- تحقیق علی افراسیابی- نشر نهاوندی
6- نهج الحیاه ، فرهنگ سخنان پیامبر اکرم(ص)- محمد دشتی- نشر مؤسسه امیرالمومنین
7- درس هایی از اخلاق- آیه الله علی مشکینی- ترجمه حسین استادولی- نشرالهدی
8- اخلاق- شبر- ترجمه محمدرضا جباران- نشر هجرت
9- بحارالانوار- علامه مجلسی
01- مصباح الهدی- مهدی طیب- نشر سفینه
11- نشان از بی نشانها- علی مقدادی اصفهانی- نشر جمهوری
12- مثنوی معنوی- مولوی- نشر مولی
13- زمزم عرفان- محمدی ری شهری- نشر الحدیث
14-کیمیای سعادت- محمدی ری شهری- نشرالحدیث

منبع: / روزنامه / کیهان ۱۳۹۰/۴/۱۲
نویسنده : محمد مهدی رشادتی