میرزا محمدحسین نائینی غروی، مشهور به علامه نائینی و میرزای نائینی در سال 1277 هجری قمری در شهر نایین از توابع اصفهان به دنیا آمد. خاندان این فقیه همگی از روحانیون سرشناس آن دوران به شمار می‏رفتند. پدر محمدحسین، شیخ‏الاسلام میرزا‌عبدالرحیم، از خاندان بزرگ منوچهری بود که شیخ‌الاسلام نایین بود.
علامه نائینی تحصیلات ابتدایی خود را در همان شهر آغاز کرد و بعد از مدتی در سن 17 سالگی به اصفهان رهسپار شد و در آن حوزه بزرگ تحصیل علوم دینی را ادامه داد و دروس عالی فقه، اصول، فلسفه و حکمت را از اساتید بزرگ آن دیار آموخت. این عالم بزرگ بعد از چندین سال کسب علم از محضر عالمان اصفهان در سال 1303 هجری قمری راهی نجف شد و پس از مدتی نیز به سامرا رفت تا از محضر شیرازی بزرگ استفاده کند. مرحوم نائینی بعد از درگذشت میرزای شیرازی در سال 1314 قمری به کربلا رفت و بعد از دو سال باز به نجف بازگشت.
نائینی بزرگ، در طول این مدت از اساتید بزرگی در اصفهان و عراق کسب فیض کرد که برخی از آنها عبارتند از: ابوالمعالی فرزند حاج‌محمد‌ابراهیم کلباسی، شیخ محمد‌باقر ایوانکی، جهانگیر خان قشقایی، سید‌محمد طباطبایی فشارکی، سید‌اسماعیل صدر، میرزا‌محمد‌حسن شیرازی که حدود 9 سال از دانش سرشار این عالم بزرگ استفاده کرد، آخوند ملا حسینقلی همدانی، آخوند خراسانی و دیگر بزرگان.
علامه نائینی تدریس فقه و اصول را در نجف اشرف از حجره مدرسه شروع کرد. این در حالی بود که مرحوم آخوند خراسانی استاد مسلم حوزه نجف نیز تدریس داشت. از آنجا که درس علامه نائینی از تحقیق و دقت نظر ویژه‏ای برخوردار بود طولی نکشید بسیاری نیز درس تحقیقی و علمی نائینی را پسندیده و در آن شرکت کردند. با افزایش شاگردان درس از حجره به مسجد منتقل شد و حوزه درسی علامه نائینی با وسعتی که پیدا کرد پس از حوزه درس آخوند خراسانی مقام اول را یافت. میرزای نائینی برای عموم طلاب دو درس فقه و اصول داشت که دوره درسِ خارج اصولش تقریبا 9 سال طول می‏کشید. به علاوه تدریس مخصوصی برای شاگردان برگزیده خویش داشت که در آن جلسه، مشکلات علمی را طرح و رسیدگی می‏کرد. درس مرحوم نائینی از اطلاعات گسترده و مباحث مفید و دسته‌بندی مناسبی برخوردار بود. همچنین علامه نائینی بسیار محققانه درس را ارائه می‏داد و مطالب علمی را در چارچوب اصطلاح برهان منطقی و فلسفی و در سطح بالایی مطرح می‏کرد؛ به گونه‏ای که برای همه شرکت کنندگان در خور درک و فهم نبوده است.
قبل از زمان علامه، تقریر درس استاد در حوزه‏ها رایج نبود و اساتید نسبت به آن توجه نداشتند. اما نائینی به ضبط و نگارش درس و یادداشت‌برداری از مطالب علمی توجه ویژه داشت. بارها از شاگردان خود می‏خواست مطالب درس را بدون کم وکاست تقریر کنند.
برخی از شاگردان میرزای نائینی عبارتند از: آقایان شیخ موسی خوانساری نجفی، شیخ محمد علی کاظمینی خراسانی، محمد تقی آملی، سید ابوالقاسم خویی، سید مرتضی لنگرودی، آقا سید جمال الدین گلپایگانی، سیدصدرالدین جزایری، شیخ‌حسین حلی، شیخ ابراهیم کرباسی، میرزامحمدباقر زنجانی، سیدحسن بجنوردی، سیدمحمدهادی میلانی، سیدمحسن طباطبایی‌حکیم، سیدمحمد حجت‌کوه کمری، شیخ‌محمدرضا طبسی‌نجفی و....
علامه نائینی علاوه بر توانایی‌های علمی در ادبیات عرب و فارسی نیز به جد از اساتید بزرگ محسوب می‏شده است؛ به گونه‏ای که در درستنویسی در حد وسواس تلاش کرده است و شاید به خاطر همین پرهیز از اشتباه ادبی و سستی در نثر برخی از آثارش را نخواسته به چاپ برسد. اما برخی از تالیفات این فقیه و اصول بزرگ عبارتند از: حاشیه بر عروه الوثقی، رساله عملیه به زبان فارسی، تنبیه الامه و تنزیه المله که این کتاب را برای روشن کردن مشروع بودن مشروطیت و دفاع از آن در برابر استبدادپیشگان نگاشته است. رساله‏های فقهی و اصولی درباره خلل نماز، لباس مشکوک، نفی ضرر، در باب تزاحم، در شرط متاخر، در تعبدی و توصلی، در ترتب، در معانی حرفیه و....
همچنین از شخصیت‌های بارزی که در عصر نهضت مشروطه‏خواهی توانسته است تصویر روشنی از نظام حکومت مشروطه ارائه دهد؛ آیت‌الله نائینی بود. ایشان کتاب تنبیه الامه را در انقلاب مشروطه در سال 1327قمری به زبان فارسی نگاشت که از سوی آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی مورد تایید قرار گرفت. نائینی در این کتاب حاکمیت اسلام را با دلیل و برهان قاطع اثبات کرد.
سرانجام آیت‌الله میرزا محمدحسین نائینی در 26 جمادی الاولی سال 1355 قمری از دنیا رفت و پیکرش در نجف با شکوه ویژه‌ای تشییع شد و پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله آقاسید ابوالحسن اصفهانی، در جوار حرم حضرت علی‌بن‌ابیطالب(ع) به خاک سپرده شد.
منابع: حوزه، شماره هفتاد و ششم، نقباء البشر فى القرن الرابع عشر، آقا بزرگ تهرانی، ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، تهران، چاپخانه شفق.

منبع: / روزنامه / اعتماد ملی ۱۳۸۸/۰۵/۱۳
نویسنده : سید محمد ناظم زاده