بنفشه سام گیس
روزنامه شرق، یکشنبه ۱۱ دى ۱۳۸۴ - - ۱ ژانویه ۲۰۰۶


گروه اجتماعى: جاى خالى ردیف بودجه ویژه مقابله با پدیکلوزیس (شپش) در مدارس کشور، آن زمان اعتراض مسئولان بهداشت و سلامت مدارس در وزارت آموزش و پرورش و وزارت بهداشت را برانگیخت که در طرح ضربتى مقابله با پدیکلوز که به دلیل بحرانى بودن وضعیت شیوع آلودگى در مدارس کشور، در سال ۸۲ به اجرا درآمد، کمبود اعتبارات مانع از پوشش تمام جمعیت دانش آموزى کشور شد. تلاش براى جرح و تعدیل اعتبارات مصوب و صرفه جویى در بودجه هاى موجود به نفع طرح ضربتى پدیکلوزیس، گره این معما را گشود که هیچ ردیف اعتبارى در بودجه دو وزارتخانه تعیین نشده و معلوم نیست که در شرایط بحرانى از کدام منبع مالى مى باید هزینه شود. تا امروز که دو سال از اجراى نخستین طرح ضربتى _ اما ناکام و ناموفق _ پدیکلوزیس (به دلیل پوشش ندادن تمامى جمعیت دانش آموزى کشور) مى گذرد وزراى آموزش و پرورش و بهداشت همچنان نسبت به منظور نمودن ردیف اعتبار جداگانه براى مقابله با پدیکلوزیس در جمعیت دانش آموزى کشور بى توجهى کرده اند در حالى که شیوع سالانه این آلودگى انگلى در جمعیت دانش آموزى کشور ۴ تا ۶ درصد برآورد شده. ضمن آنکه پدیکلوز پس از چرک لوزه، به عنوان دومین مشکل شایع در مدارس کشور معرفى شده است.
• درمان رایگان است
به گفته کارشناسان بهداشت و سلامت مدارس در وزارت بهداشت، شیوع پدیکلوزیس در ماه هاى اولیه سال تحصیلى بیشتر بوده و حتى به ۸ درصد در جمعیت دانش آموزى هم مى رسد. در عین حال درمان فورى موارد شناسایى شده، این میزان شیوع را در ماه هاى پایانى سال تحصیلى _ اوایل بهار _ به یک الى دو درصد هم کاهش مى دهد. در حال حاضر تنها درمان ارائه شده _ اما موفق _ به دانش آموزان آلوده به انگل پدیکلوز، استفاده از شامپوى پرمترین است که توسط شرکت هاى داروسازى داخل کشور تولید شده و بنابر مقررات مى بایست به صورت رایگان در اختیار دانش آموزان و افراد خانواده آنها قرار بگیرد. سهیلا تبریزى کارشناس مسئول سلامت و تندرستى سازمان آموزش و پرورش شهر تهران در گفت وگو با شرق مى گوید: «آغاز سال تحصیلى براى ما به منزله مواجهه با تعداد کثیرى از دانش آموزان آلوده به پدیکلوز است؛ چرا که طى سه ماه تعطیلات تابستانى، رفتن به مسافرت و هتل ها و مراکز اقامتى، استخرهاى شنا و سایر مراکز تفریحى آنان را در معرض آلودگى به انگل پدیکلوزیس قرار داده و بنابراین بروز آلودگى اجتناب ناپذیر است. حتى تحصیلات رسمى در طول سال تحصیلى هم مى تواند ما را با افزایش مقطعى و البته نه چندان چشمگیر پدیکلوز مواجه کند؛ چرا که مثلاً دانش آموز در طول همان دو یا سه روز تعطیلى، به سفر، اسکى یا باشگاه ورزشى مى رود و سرایت آلودگى هم بسیار آسان است. کافى است که لباس کنار البسه فرد آلوده آویزان شود یا وسایل شخصى فرد آلوده به صورت مشترک مورد استفاده قرار بگیرد. انگل پدیکلوز با درجه حرارت بدن سازگارى داشته اما چنانچه در دمایى بالاتر یا پایین تر از درجه حرارت بدن قرار بگیرد نابود مى شود. به همین دلیل توصیه ما به دانش آموزان به خصوص در ابتداى سال تحصیلى یا پس از تعطیلات رسمى این است که لباس هایشان را در معرض تابش نور آفتاب یا در فضایى با درجه حرارت سرد قرار دهند تا انگل از بین برود.»
تبریزى با اشاره به این نکته که آلودگى به پدیکلوز به هیچ وجه به سطح درآمد اقتصادى افراد ارتباطى نداشته و صرفاً به رعایت بهداشت فردى و بهداشت محیط وابسته است، از اختصاص ۱۰۰ میلیون تومان اعتبار از بودجه سازمان آموزش و پرورش شهر تهران به طرح هاى مقابله با پدیکلوز و گسترش بهداشت جسمى دانش آموزان در سال تحصیلى ۸۵-۸۴ خبر مى دهد و مى گوید: «دختران دانش آموز بیشتر در معرض خطر آلودگى قرار دارند؛ به خصوص دانش آموزان مقطع ابتدایى. در سال تحصیلى ۸۴-۸۳ در مدارس ابتدایى شهر تهران ۶۰۰ دختر دانش آموز آلوده به پدیکلوز بودند که این رقم در مدارس راهنمایى به ۴۲۹ نفر و در دبیرستان به ۲۷۰ نفر کاهش یافت. در مدارس پسرانه آلودگى بسیار کمتر است؛ چرا که موى پسرها معمولاً کوتاه نگه داشته مى شود. ضمن آنکه با بالا رفتن سن دانش آموزان شاهد کاهش شیوع آلودگى هستیم.»
• مهاجرت عامل موثر در بروز آلودگى است
با وجود تاکید تبریزى بر اینکه پدیکلوز با سطح درآمد اقتصادى خانواده ارتباطى ندارد، اما نمى توان تمکن مالى خانواده را در شیوع این آلودگى انگلى نادیده گرفت. شهرستان هاى استان تهران که عموماً مهاجرپذیر هستند و ساکنانى از اطراف کشور را پذیرا شده اند همواره در معرض ابتلا به بیمارى هاى عفونى و شیوع آلودگى هاى انگلى قرار دارند که به ناهمگونى سطح فرهنگ و اقتصاد ساکنان این شهرهاى کوچک بازمى گردد. شهرهاى حومه تهران که به گفته مسئولان وزارت آموزش و پرورش با تراکم انبوه دانش آموزان در کلاس هاى درس مواجه هستند ۶هزار مدرسه و بیش از یک میلیون و ۲۵۰هزار دانش آموز را در خود جاى داده اند.
اما الهه حسن پور کارشناس مسئول بهداشت و تغذیه سازمان آموزش و پرورش شهرستان هاى استان تهران در گفت وگو با شرق اظهار امیدوارى مى کند که با راه اندازى پایگاه هاى سلامت از ابتداى سال تحصیلى جارى، شیوع بالاى پدیکلوز در دانش آموزان شهرستان هاى استان تهران تا حد قابل توجهى کاهش خواهد یافت. وى در حالى که علل اصلى شیوع بالاى پدیکلوز در میان دانش آموزان این مناطق را متوجه فرهنگ مهاجرت، ناهماهنگى سطح اقتصادى، مطلوب نبودن شرایط بهداشت محیط در اماکن عمومى، مدارس و حتى منازل ساکنان شهرستان هاى استان تهران مى داند، مى گوید: «ناکافى بودن تعداد مربیان بهداشت براى مدارس واقع در شهرستان هاى استان تهران از یک سو و کمبود اعتبار جهت غربالگرى و معاینه تمامى دانش آموزان این مدارس قطعاً ما را در مقابله با پدیکلوز با شکست مواجه مى کرد. مسئولان وزارت آموزش و پرورش هم به این مشکل وقوف داشتند اما هیچ راهکارى قابل اجرا نبود. منابع مالى وجود نداشت و مجوز استخدام مربى بهداشت هم صادر نشده نبود. بنابراین در مهرماه امسال «دستورالعمل اجرایى نحوه ارائه خدمات بهداشتى در پایگاه هاى سلامت دانش آموزى ویژه مدارس بدون مربى بهداشت» تصویب و ابلاغ شد که البته این طرح، کشورى بود و سهمى که به مدارس شهرستان هاى استان تهران اختصاص یافت ۱۵ پایگاه بود که با پیگیرى هاى ما به ۲۰ پایگاه افزایش یافت که از ابتداى سال تحصیلى ۸۵-۸۴ فعال شده است. پایگاه هاى سلامت علاوه بر آنکه موظف به انجام معاینات مقدماتى در آغاز سال تحصیلى، تکمیل شناسنامه سلامت دانش آموز، آموزش براى خانواده و دانش آموز هستند، دانش آموزان را از بابت ابتلا به آلودگى و بیمارى هاى مسرى مثل گال، کچلى و پدیکلوز معاینه مى کنند و موارد آلوده به درمانگاه هاى تحت پوشش سه دانشگاه علوم پزشکى شهید بهشتى، تهران و ایران ارجاع مى شوند. هر پایگاه تا سقف ۱۰ هزار دانش آموز را تحت پوشش داشته و تاکید مى کنم که این پایگاه ها صرفاً براى مدارسى است که فاقد مربى بهداشت بوده اند. ۱۸۰ مربى بهداشت هم براى مدارس شهرستان هاى استان تهران و آن تعداد از مدارس که تحت پوشش پایگاه سلامت قرار ندارند فعالیت مى کنند که همان وظایف پایگاه ها را انجام مى دهند.»
• پدیکلوز ریشه کن نمى شود
آلودگى انگلى پدیکلوز قابل ریشه کنى نیست. نه در جمعیت دانش آموزى و نه در میان افراد بزرگسال. چرا که اصلى ترین علت ابتلا به آن، رعایت نکردن بهداشت فردى، همجوارى با فرد آلوده و قرار گرفتن در اماکن فاقد ضوابط بهداشت محیط است. از سوى دیگر آلودگى انگلى پدیکلوز هیچ گاه به عنوان «بیمارى» معرفى نشده و به همین دلیل مى توان اذعان داشت که دولت مقابله با این آلودگى انگلى را در اولویت نگاه خود قرار نداده با این توجیه که این آلودگى، هیچ ضایعه جسمى براى فرد آلوده در بر نخواهد داشت.
دکتر سید حامد برکاتى کارشناس اداره سلامت جوانان و مدارس وزارت بهداشت در گفت وگو با شرق مى گوید: «شیوع پدیکلوز با مولفه هایى در ارتباط است که تمامى آنها قابل مداخله نیست و متاسفانه از آنجا که مشکل خاصى براى ظاهر فرد ایجاد نمى کند، افراد آلوده چندان پایبند به درمان نیستند اگرچه که پدیکلوز هیچ ضایعه جسمى براى فرد ایجاد نمى کند اما منجر به منزوى شدن وى خواهد شد. آنچه که ما را در اجراى طرح مقابله با پدیکلوز با شکست مواجه مى کند این است که دارو و درمان به رایگان در اختیار دانش آموزان قرار مى گیرد اما هنوز پیگیرى درمان وجود ندارد و ما نمى دانیم که آیا دانش آموز و خانواده او درمان را کامل کرده اند یا حتى به مرکز درمانى مراجعه و دارو را دریافت کرده اند یا خیر. به همین دلیل ما همواره با شیوع پدیکلوز مواجه هستیم.
اگرچه که معتقدیم افراد با درآمد اقتصادى بالاتر، کمتر در معرض آلودگى قرار دارند و آن هم فقط به دلیل آنکه با بهره از تمکن مالى، امکان استحمام بیشتر و مراجعه سریع تر براى درمان را دارند در عین حال که ما در میان طبقات مرفه اقتصادى هم با پدیکلوز مواجه هستم.» برکاتى اشاره مى کند که تاکنون هیچ طرحى براى معاینه تمامى دانش آموزان از بابت آلودگى به پدیکلوز اجرا نشده و نمونه گیرى هاى سالانه وزارت بهداشت صرفاً در مناطق با شیوع بالاى بیمارى صورت مى گیرد. به گفته وى براساس نتایج گزارش هاى وزارت بهداشت استان هاى سیستان و بلوچستان، کرمان، خوزستان و هرمزگان بالاترین موارد آلودگى _ تا حد ۱۲ الى ۱۳ درصد- را داشته، در عین آنکه در استان هاى گیلان، مازندران، قم و کهکیلویه و بویراحمد کمترین موارد آلودگى مشاهده شده است. (لازم به ذکر است که آمارهاى موجود، مستند بر گزارش هاى وزارت بهداشت و سازمان هاى آموزش و پرورش شهر تهران و شهرستان هاى استان تهران بوده و تا زمان تهیه این گزارش، دفتر سلامت و تندرستى وزارت آموزش و پرورش حاضر به پاسخگویى پیرامون وضعیت کشورى پدیکلوز نشد.)
• نبود اعتبار
طرح ها را با بن بست مواجه کرده است
نبود اعتبار کافى، اجراى دستورالعمل مصوب هیات وزیران- آذرماه ۸۴- مبنى بر گنجاندن ۴۲ ساعت آموزش بهداشت در ساعات درسى هر سال تحصیلى تمام مقاطع و طرح جذب مربى بهداشت را با بن بست مواجه کرده است. درحالى که مقرر شده که هر دو طرح در سال تحصیلى ۸۵- ۸۴ اجرایى شوند. در حال حاضر مدارس سراسر کشور با کمبود ۱۷ هزار مربى بهداشت مواجه هستند و درحالى که مى باید براساس استانداردهاى بین المللى به ازاى هر ۷۵۰ دانش آموز یک مربى بهداشت فعال باشد، نه تنها تعداد کثیرى از مدارس کشور فاقد مربى بهداشت هستند، بلکه در بعضى مناطق آموزش و پرورش ما به ازاى هر مربى بهداشت به دلیل کمبود نیروى  رسمى، از ۲۰۰ هزار دانش آموز هم تجاوز مى کند. این رویارویى نامتقارن درحالى است که بسیارى از فارغ التحصیلان رشته بهداشت مدارس بیکار بوده و در هیچ آموزشگاهى جذب نشده اند. در حال حاضر کمتر از پنج  درصد دانش آموزان کشور تحت پوشش خدمات پزشکى عمومى قرار دارند و این ضعف درحالى تشدید مى شود که دکتر گلایول اردلان معاون دفتر سلامت جوانان و مدارس وزارت بهداشت در گفت و گو با شرق خبر مى دهد که با وجود تاکید بر صدور شناسنامه سلامت براى تمامى دانش آموزان پایه اول ابتدایى در سال تحصیلى ۸۵-۸۴ به دلیل کمبود نیرو و اعتبار اجراى طرح، براى این گروه از دانش آموزان کارت سلامت صادر شد و ضمن آنکه فقط ۵۰۰ هزار نفر از دانش آموزان پایه اول راهنمایى تحت پوشش مراقبت هاى پزشکى قرار گرفتند، هیچ معاینه و پایش سلامتى براى دانش آموزان پایه اول دبیرستان انجام نشد.