روزنامه شرق، پنجشنبه 13 آذر 1382 

مریم خورسند: دفتر دیدارهای رسمی و غیر رسمی رئیس جمهوری به تازگی مورد توجه خبرنگاران قرار گرفته است. هر بار یکی از نامزدان ریاست سازمان جدید «میراث فرهنگی و گردشگری» به ملاقات خاتمی می رود. همه می خواهند بدانند سبد امتیاز کدام نامزد برای ریاست یکی از کاربردی ترین و فرهنگی و اقتصادی ترین سازمان مورد توجه دولت، زودتر پر شود.

نام، «محمد علی نجفی» مشاور کنونی رئیس جمهور و وزیر اسبق آموزش و پرورش و رئیس اسبق سازمان مدیریت و برنامه ریزی،  «مهدی حجت» پایه گذار سازمان میراث فرهنگی، «عبد خدایی» رئیس تازه به مسند نشسته سازمان ایرانگردی و جهانگردی در کنار «محمد بهشتی»، رئیس کنونی سازمان میراث فرهنگی از گزینه هایی هستند که در فهرست نامزدان این پست دیده می شوند.

اما انتخاب یکی از این گزینه ها به همان میزان حائز اهمیت است که شورای نگهبان تایید نهایی خود را برای لایحه ادغام «سازمان های ایرانگردی و میراث فرهنگی» اعلام کند. لایحه ادغام سازمان های ایرانگردی و میراث فرهنگی هفته گذشته با حضور نمایندگان شورای نگهبان و اعضای کمیسیون مشترک فرهنگی و اجتماعی مجلس مطرح شد و پس از برطرف شدن ایرادات نهایی به تصویب اعضای کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی رسید.

قرار است در چند روز آینده لایحه ادغام در صحن علنی مجلس مطرح شود تا در صورت تصویب، مجددا برای تایید نهایی به شورای نگهبان ارسال شود و پس از آن رئیس سازمان جدید میراث فرهنگی و گردشگری معرفی شود. اما تا پیش از اعلام ریاست سازمان جدید، همه موضوع مورد اهمیت، روی لایحه تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است.

لایحه ای که در روز پایانی مهرماه در بررسی های شورای نگهبان و در چهار بند ایرادات جمع بندی و به مجلس شورای اسلامی تلخیص و ارجاع داده شد. مغایرت با قانون سرمایه گذاری خارجی، مغایرت با افزایش درآمدهای عمومی و داشتن حق هیأت وزیران برای استفاده از عبارت «طرح مصوب» و در نهایت جایگاه مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام از جمله این موارد بود.

نکته حائز اهمیت این که «شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری» به ریاست رئیس جمهور یا معاون اول رئیس جمهور و عضویت رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و وزرای امور خارجه، مسکن و شهرسازی، راه و ترابری، کشور، فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم، امور اقتصادی و دارایی، آموزش و پرورش و روسای سازمان های مدیریت و برنامه ریزی، صدا و سیما، حفاظت محیط زیست و چهار نفر کارشناس خبره با پیشنهاد رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و حکم رئیس جمهور تشکیل می شود. رئیس سازمان جدید نیز دبیر این شورا خواهد بود. اما کدام رئیس؟!

• کدام یک

«مهدی حجت»، دکترای معماری دارد و آرشیتکت است. او که از بنیانگذاران سازمان میراث فرهنگی در کشور است بعد از واگذاری مسئولیت خود به دکتر اکبر زرگر تا حدودی از پذیرش پست های رسمی و دولت دور ماند. اگر چه عده ای از کارشناسان قدیمی سازمان میراث فرهنگی از نحوه مدیریت بسته و محدود وی در دوران راه اندازی این سازمان هنوز گله دارند اما همین گروه بر این باورند وی با انتخاب یک گروه مدیر قوی و آشنا به حوزه کار در همان دوران توانست در آن شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بنیان چنین سازمانی را بر پا نهند.

وی که به همراه مرتضی میر باقری و محمد نهاوندیان از جمله کسانی بود که در دور نخست انتخابات «خاتمی» به حمایت رسمی از وی پرداخت، تنها کسی است که در میان حمایت کنندگان دور اول ریاست جمهوری ریاست جمهوری خاتمی به هیچ سهمی از پست های دولتی نرسید.

شخصیت چند وجهی حجت از یک سو و از سوی دیگر اشراف وی به حوزه میراث فرهنگی، هر چند وی را به عنوان یک گزینه قوی و دارای امتیاز معرفی می کند اما از سوی دیگر بحث اقتصادی بودن حوزه گردشگری و نیاز به اشراف به مفاهیم اقتصادی در این بخش این پرسش را پررنگ می کند که آیا این گزینه فرهنگی آشنا به حوزه میراث فرهنگی با داشتن امتیازات سیاسی و اجتماعی قادر خواهد بود موتور صنعت گردشگری مورد نظر دولت را به حرکت در آورد؟

«عبد خدایی»، رئیس تازه به مسند نشسته سازمان ایرانگردی از دیگر گزینه هایی است که به اعتقاد صاحب نظران این حوزه قادر خواهد بود امتیاز تصدی ریاست سازمان جدید را از آن خود کند.عبد خدایی در این مدت کوتاه ریاست خود با ارائه یک چهره از روابط عمومی قوی از خود و ارتباط سریع با رسانه ها و مطبوعات و همچنین نمایندگان مجلس شورای اسلامی و گروهی از مدیران رده اول توانسته امتیازات ویژه ای را از آن خود کند که گفته می شود همین ویژگی ها می تواند جایگاه وی را در دستیابی به پست جدید، تقویت کند.

اما انتظاری که از سوی کارشناسان حوزه میراث فرهنگی به وی وارد می شود: آنان معتقدند او به حوزه میراث فرهنگی در مصاحبه ها و جلسات رسمی و غیر رسمی توجه کرده است.دیدگاه وی به حوزه میراث فرهنگی به عنوان یک بخش جزیی و بخشی در کنار گردشگری طرفداران میراث فرهنگی را تا حدودی نگران ساختند که با انتخاب وی به عنوان رئیس جدید سازمان جدید، میراث فرهنگی کشور با شرایط کنونی به کدام ورطه خواهد افتاد و این حوزه چه سرانجامی خواهد داشت؟

اما گفته می شود «عبدخدایی» در مقابل ضعف هایی که می تواند برای تصدی این پست داشته باشد در مقایسه با مدیران دیگر، امتیاز پذیرفتن مسئولیت ،تغییرات سریع و ضربتی را دارد. شاید در مدت مدیریت کمتر از یک سال وی در سازمان ایرانگردی اتفاق محسوس و قابل توجه صوری رخ نداده باشد اما ارزیابی برنامه های انجام شده نشان از برنامه ریزی های کوتاه مدت و دراز مدت در حوزه گردشگری دارد تا با وجود همه موانع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، صنعت گردشگری را به سودآوری حتی اندک برساند.اما آیا این مدیر اقتصادی که طرفدار حرکت ها و تغییرات سریع در سازمان است می تواند آن گونه که لازم است از مبحث شیشه ای «میراث فرهنگی» در سازمان جدید در کنار مفاهیم اقتصادی گردشگری دفاع کند؟

• شخصیتی دو بعدی

در کنار گزینه های موجود محمدعلی نجفی نیز که این روزها سمت مشاور رئیس جمهوری را دارد، بیش از دیگران ذهن ناظران را برای این سمت مشغول کرده است. کارنامه نجفی در آموزش و پرورش با همه فراز و فرودهایش و همه انتقاداتی که از سوی برخی از منتقدان به عملکرد وی در دوره وزارت اش وارد است اما همچنان این امتیاز مثبت را برای

وی به همراه دارد که او دارای تجربه مدیریتی در یک وزارتخانه علمی و فرهنگی است. تجربه وی به عنوان ریاست سازمان مدیریت و برنامه ریزی نیز در سال های 76 الی 79 نیز امتیاز مثبت دیگری است که جمع امتیازات وی رانسبت به دیگر گزینه ها افزایش می دهد و از او شخصیتی دو بعدی، فرهنگی- اقتصادی، معرفی می کند.

مجموع این تجارب این فرضیه را قوت می بخشد که وی با داشتن دیدگاه های فرهنگی- علمی و اقتصادی قادر خواهد بود سازمان جدید فرهنگی و اقتصادی مورد نظر را رهبری کند و تغییرات تازه و اتفاقات و نتایج تازه را از دل آن بیرون کشد.

در کنار این امتیازات، مشخص بودن شخصیت سیاسی وی و آشنایی دیگران با چگونگی نحوه عملکرد وی در حوزه های مختلف این قوت قلب را برای آنها به همراه دارد که نحوه تصمیم گیری، سیاست گذاری و گرایشات وی مشخص است.

اما اینکه داشتن همین تجارب او را به بهترین گزینه برای ریاست سازمان جدید میراث فرهنگی و گردشگری تبدیل کند، پرسشی است که با تحلیل توانمندی های «نجفی» برای حفظ میراث فرهنگی و تقویت صنعت گردشگری و تبدیل این سازمان به یک سازمان سودآور، پاسخ داده می شود،و این که نجفی چه پاسخی به این پیشنهاد خواهد داد؟اما در کنار این گزینه ها و با وجود تحلیل ها و اخباری که در چند روز گذشته در برخی از مطبوعات درج شده، گزینه نام «محمد بهشتی» نیز گاهی شنیده می شود.

هرچند که بنا به گفته مقام آگاهی که منبع آن همچنان مشخص نیست و به کرات در مطبوعات از وی نقل قول شده، اعلام شده است که «آقای بهشتی،خسته هستند و بهتر است مدتی استراحت کنند».

بررسی کارنامه بهشتی از شهریور سال 76 و همچنین تلاش های وی برای ایجاد حساسیت موضوع میراث فرهنگی این فرصت را برای وی به همراه دارد تا در کنار سایر گزینه ها به عنوان تنها شخص دارای تجربه مدیریتی حوزه میراث فرهنگی، شانس ریاست سازمان جدید را برای خود به همراه داشته باشد.

در کنار همه این تحلیل ها و بررسی ها به صورت غیررسمی اعلام شده که رئیس جمهوری مدیر خود را برای این سازمان انتخاب کرده است و در انتظار نتیجه نهایی تصمیم گیری مجلس و شورای نگهبان است. مدیری که به اعتقاد دانشگاهیان و کارشناسان مرتبط باید دارای ویژه گی های منحصر به فردی باشد تا بتواند این سازمان تلفیقی و تازه تاسیس فرهنگی _ اقتصادی را اداره کرده و انتظارات طراحی شده برای آن را پاسخگو باشد.

این مدیر جدید در شرایطی باید پاسخگو باشد که از سوی مدیران فعال در این حوزه اعلام می شود: اگر رئیس جدید فقط از دانش میراث فرهنگی برخوردار باشد و یا فقط بر درآمدهای صنعت گردشگری و مباحث اقتصادی جهانگردی چشم دوخته باشد، نمی تواند سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را به سرمنزل مقصود برساند. سازمانی که رئیس جمهوری بر تشکیل آن پیش از آغاز سال 83 تأکید دارد.

• مدیر کدام سازمان

اواسط هفته آینده شورای نگهبان پس از فرصتی 10 روزه برای بررسی تطبیق لایحه مصوب تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با موازین شرع و قانون اساسی،  نظر خود را اعلام خواهدکرد.

این نتیجه در حالی اعلام خواهد شد که با وجود رسیدن این لایحه به شورای نگهبان همچنان موافقان و مخالفان این ادغام دست از تلاش بر نداشته و تحلیل های خود را برای سرانجام این ادغام بیان می کنند.در کنار نظرات مطرح شده گفته می شود ادغام این دو سازمان سالی دو میلیارد دلار درآمد دارد.

براساس این تعریف مقوله ایرانگردی و جهانگردی و میراث فرهنگی در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قابل توسعه است و با یک برنامه ریزی بلند مدت این مجال فراهم خواهد شد.

ایران با داشتن امتیازات فرهنگی و میراث فرهنگی به لیست کشورهای در رده نخست جذب گردشگر خارجی قرار گیرد.این در حالی است که بنابر آمار سازمان جهانی جهانگردی با وجود این که ایران در رده 10 کشور نخست جهان به لحاظ داشتن جاذبه های گردشگری قراردارد، اما فقط 9 درصد از درآمدهای گردشگری دنیا را به خود اختصاص داده است.

در این میان منتقدان به آمار جهانی سازمان تجارت جهانی (WTO) اشاره می کنند و معتقدند طبق آمار WTO به ازای هر توریست طبیعت گرد 77 شغل ایجاد می شود که با ادغام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری عملا پدیده توریسم طبیعت گردی فراموش خواهد شد.

طبق بررسی های انجام شده حداقل سهم ایران از نظر جلب توریست چیزی حدود 70 میلیارد دلار تخمین زده می شود که این رقم 3 برابر صادرات نفت کشور و چیزی حدود 100 برابر صادرات فرش است.

با این وجود اواسط هفته آینده سرانجام طرح و لایحه ادغام دو سازمان گردشگری و میراث فرهنگی بعد از گذشت یک سال و دو ماه سکوت روشن خواهد شد.

سازمان جدیدی که با یک رئیس جدید، فصل تازه ای را در صنعت گردشگری ایران همسو با شناخت میراث فرهنگی ایران پدید خواهد آورد و یا به گفته منتقدان همچون 25 سال گذشته فقط جابه جایی گزینه ها با یک مدیر جدید رخ خواهد داد.