مسجد جامع هرات: نگینی در تاریخ و فرهنگ افغانستان

مسجد جامع هرات، که با نام مسجد جمعه هرات نیز شناخته می‌شود، قدیمی‌ترین مسجد این شهر باستانی است که در طول تاریخ بارها بازسازی و مرمت شده است. دوران طلایی تیموریان نقطه عطفی در تاریخ این مسجد محسوب می‌شود، دوره‌ای که شاهد شکوفایی و زیبایی بی‌نظیر آن بودیم.
سلطان غیاث الدین غوری در سال ۵۹۷ قمری طرح اولیه مسجد را بنا نهاد، اما عمرش به اتمام آن قد نداد. پیکر او در سال ۱۲۰۲ میلادی در زیر گنبدی در پشت ایوان شمالی مسجد به خاک سپرده شد.
تنها بخش باقی‌مانده از مسجد عهد غوریان، درب ورودی جنوبی آن است. تزئینات این دوره در زیر تزئینات دوره تیموریان پنهان شده بود تا اینکه در سال ۱۹۶۴ توسط کارشناسان کشف و بازسازی شد. با این حال، گذر زمان و نوسازی‌های انجام شده در سال ۱۳۲۲ خورشیدی، بخش زیادی از تزئینات تیموریان را نیز از بین برد.
عصر تیموریان، دوران شکوفایی و عظمت هرات بود. این شهر در آن زمان به عنوان پایتخت انتخاب شده بود و تیموریان با جذب هنرمندان، معماران، فیلسوفان و شعرا به دربار خود، نهضت فرهنگی عظیمی را به راه انداختند. شاهرخ و همسرش گوهرشاد بیگم از پیشگامان این دوره بودند و سلطان حسین بایقرا (حکومت از ۱۴۶۸ تا ۱۵۰۶ میلادی) اوج این دوره طلایی را رقم زد.
مسجد جامع هرات در این دوره، مظهر شکوه و زیبایی بود. تزئینات کاشی‌کاری، گنبدهای فیروزه‌ای و مناره‌های بلند آن، گویی از دل تاریخ بیرون آمده بودند. این مسجد نه تنها محل عبادت بود، بلکه به عنوان مرکز فرهنگی نیز شناخته می‌شد و دانشمندان و عالمان بسیاری در آن به تدریس و تحقیق می‌پرداختند.
امروزه، مسجد جامع هرات با وجود آسیب‌هایی که در طول تاریخ متحمل شده، هنوز هم عظمت و زیبایی خود را حفظ کرده است. این مسجد به عنوان یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی و فرهنگی افغانستان، نه تنها برای مردم این کشور، بلکه برای تمام مسلمانان جهان، مکان مقدس و ارزشمندی به حساب می‌آید.
مسجد جامع هرات، یادگاری از دوران طلایی هرات و نمادی از فرهنگ و تمدن اسلامی است. حفظ و نگهداری از این بنای تاریخی، وظیفه‌ای همگانی است تا این گوهر ارزشمند، برای نسل‌های آینده نیز به یادگار باقی بماند. عکس از نیکول اسمیت