روزنامه شرق، دوشنبه ۱ دی ۱۳۸۲ - ۲۷ شوال ۱۴۲۴ - ۲۲ دسامبر ۲۰۰۳

ترجمه نیکی محجوب: هنوز مشخص نیست لغت یلدا چه زمان و چگونه به زبان پارسی راه یافته است. اما گروهی از مورخان بر این باورند که شاید شکنجه ها و بدرفتاری هایی که با مسیحیان صورت می گرفت آنها را به سوی ایران در زمان ساسانیان روانه کرد و این گروه با مهاجرت به این سرزمین این لغت را در زبان پارسی جای دادند.اما بحث اصلی یعنی جشن این روز در این سرزمین رواج داشت و در بسیاری از فرهنگ های باستانی برگرفته از فرهنگ پارسی در این روز پیروزی نور بر تاریکی جشن گرفته می شد.چهار هزار سال پیش در مصر تولد مجدد حیات را در این شب و سپس به مدت ۱۲ روز که از ۱۲ حالتی که از خورشید در ماه های مختلف گرفته شده بود، جشن می گرفتند.پارسیان نیز در زمان فرمانروایی زرتشتیان با تشریفات خاص مذهبی این روز را گرامی می داشتند. در متون و کتاب های قدیمی درباره این روز آمده است: «آخرین روز ماه آذر پارسی که اهریمن از اهورامزدا شکست می خورد که روز تولد خورشید است و به خرم روز نیز معروف است.»«هتر الیزابت پترسون» محقق زرتشتی از دانشگاه بالتیمور می نویسد: بر اساس اعتقاد زرتشتیان آتش باید در تمام شب بسوزد تا اهریمن مغلوب شود و افراد خانه ضمن جشن و سرور برای در امان ماندن محصولات از سرما، دعا کنند.

با اینکه بسیاری از مراسم این جشن در طول سالیان دراز از میان رفته اما بر اساس مدارک موجود در این روز پادشاهان ساسانی با تن پوش های سفید مانند افراد عادی با ترک طبقه خود در میان مردم عادی حاضر می شدند و شاه بدلی که از میان مردم انتخاب میژشد در خیابان های شهر قدم می زد.
 

در دوران قدیم مصری ها نیز به مانند ایرانیان در این روز جشن فصل بذر را برپا می کردند که با الهام از این جشن ایرانی مصری ها خانه هایشان را تزئین می کردند و جنگ و خشونت در این روز فراموش می شد، همه در کنار هم جمع می شدند. پولدار و فقیر و برده ها و از نکات جالب این مراسم این است که فرزندان در این روز سرپرست خانه بودند و در همین حال تا صبح شمع روشن می کردند تا تاریکی و ظلمت فرار کند.با ظهور مسیحیت و اعلام روز تولد حضرت عیسی به عنوان مهمترین جشن مسیحیان این دو جشن یعنی یلدا و تولد مسیح در یک روز جشن گرفته می شد. این محقق زرتشتی می نویسد: با پیروزی اسلام در سرزمین پارس و شرایط حاکم بر ایران در سال های نخست، بسیاری از جشن های پارسی به فراموشی سپرده شد. در حال حاضر شب چله به یک جشن اجتماعی بدل شده که اقوام و دوستان در کنار هم جمع می شوند و میوه های خشک و تازه زمستان در این مراسم خورده می شود. مردم دعا می کنند تا سرما محصولات آنها را از بین نبرد.کلیمی های ایران که دارای تمدن قدیمی هستند شب چله را با جشن درخت خود که همزمان با یلدا است جشن می گیرند و این جشن بسیار نزدیک به شب چله است.شمع ها روشن و میوه های مختلف در جشن چیده و گوشت خاصی طبخ می شود.در جنوب روسیه نیز جشن های بسیار نزدیک شبیه شب چله برگزار می شود. نان های شیرین به شکل حیوانات و انسان  چیده می شود، آتش روشن می کنند و به دور آن می رقصند.یکی از محققان دانشگاه بالتیمور در معرفی شب یلدا می نویسد: یلدا یک جشن است. با اینکه سال نو پارسی در مارس آغاز می شود، اما در این روز برای گرامیداشت طولانی ترین شب سال افراد دورهم جمع می شوند. این سنت از زمان زرتشت پیامبر بر جای مانده است. هر چند که در طول قرن ها بسیاری از جشن های زرتشتیان تغییر کرده و در حال حاضر ۳۰۰ هزار زرتشتی که در هند و ایران زندگی می کنند برخی از جشن های زرتشتیان را برگزار می کنند.یلدا در پاکستان و هند و در واشنگتن و شمال آمریکا از طرف زرتشتیان جشن گرفته می شود. در جشن شب یلدا که سال گذشته در واشنگتن برگزار شد بسیاری از زرتشتیان پارسی، هندی و پاکستانی تا طلوع خورشید با گوش دادن به موزیک های ایرانی به پایکوبی پرداختند.سال گذشته یکی از محققان زرتشتی در شب یلدا خطاب به مدعوین گفت: چقدر از مردم حاضر در اینجا درخت کریسمس را آماده کرده اند؟ تعدادی دست بالا رفت. سپس پرسید چند تن درخت یلدا را تزیین کرده اند، مدعوین متعجب شدند برخی خندیدند. این محقق با تندی گفت این چیزی است که شما باید داشته باشید: «درخت یلدا». زیرا درخت کریسمس از درخت یلدا گرفته شده است. وی سپس ادامه داد که در دوران پارس باستان در شب یلدا درخت سبزی را تزیین می کردند که نشانه سبزی همیشگی باشد. یعنی روز تولد خورشید. دختران جوان آرزو می کردند و لباس های بافته شده از نقره را به دور درخت می بستند تا به خواسته خود برسند اما این رسم آرام آرام تغییر کرد.زیرا مسیحیان و پاپ لئو در قرن چهارم برای از بین بردن این سنت تلاش کردند و سرانجام پیروز شدند.همزمانی تولد مسیح با شب یلدا سبب شد که این دو جشن با هم برگزار شود ولی به تدریج با تغییر مداوم تاریخ، زمان آن تغییرکرد. در قرن هیجدم «لوتران» آلمانی با اقتباس از درخت یلدای پارسیان درخت کریسمس را به جمع تزیینات شب تولد مسیح آورد.با رواج اسلام در ایران، زرتشتیان مدت ها در خفا مراسم خود را برگزار می کردند تا حدی که بسیاری از سنت ها به دلیل مخفی شدن این جشن منسوخ شد و در بسیاری از نقاط مانند پاکستان و هند این رسم بسیار کم رنگ شده اما در ایران هنوز پا برجاست.به قولی شب یلدا زمان تولد مهر یا میترا است. طرفداران قوم آریا در ایران وهند و اروپا این شب را با کمی تغییرات در سنت ها جشن می گیرند. درابتدای شب اقوام و گروه های مختلف مردم گردهم جمع می شوند با روشن کردن آتش میوه های فصل زمستان و میوه هایی را که در طول تابستان خشک کرده اند می خورند و دعا می کنند و شعر می خوانند.

در حال حاضر تمامی مسیحیان جهان که آماده برگزاری جشن کریسمس هستند شب یلدای ایرانی را نیز با جمع شدن در کنار هم و ایجاد فضای آرام جشن می گیرند و به صبح می رسانند.

منبع:

Greenbelt Interfaith News Heather Elizabeth Peterson University Baltimour

Winter Solstice