قیمت‌گذاری و فرمول فروش نفت و گاز یکی از پیچیده‌ترین عملیات مالی در اقتصاد به شمار می‌رود که دانش علمی و مهندسی خاصی در این زمینه وجود دارد.
تا پیش از دهه 70 زمانی که 7 شرکت بزرگ نفتی، امور فروش و قیمت‌گذاری نفت را برعهده داشتند، قیمت توسط آنها تعیین می‌شد، اما پس از روی‌کار آمدن اوپک تصمیم‌گیری درباره قیمت نفت توسط این سازمان که متشکل از صادرکنندگان نفت بود، صورت گرفت.
در حال حاضر که جهان به سمت انرژی‌های جایگزین نفت حرکت می‌کند گاز در 3 دهه اخیر جای خود را در بازارهای دنیا باز کرده و دارندگان ذخایر گازی در جهان را به سمت تولید و برنامه‌ریزی برای توسعه میادین گازی سوق داده است.
امروزه انرژی گاز کم‌کم جانشین انرژی نفت در جهان شده است و بویژه با پیشرفت دانش و تکنولوژی، بهره‌گیری از این منبع خدادادی به شکل‌های مختلف از جمله LNG (گاز طبیعی مایع شده) کشورها را بر آن داشته تا در زمینه بهره‌گیری از گاز برنامه‌ریزی کنند.
انرژی گاز، ‌پاک‌تر و ارزان‌تر از نفت است و قاره اروپا بیش از نیمی از انرژی مورد نیاز خود را از طریق گاز تامین می‌کند.
در این میان ایران به عنوان دارنده دومین ذخایر گازی جهان که در 2 دهه اخیر به توسعه میادین گازی روی آورده یکی از اهداف استراتژیک خود را فروش گاز و ورود به بازارهای جهانی تعریف کرده است.
روسیه نیز اولین دارنده ذخایر گازی جهان به شمار می‌رود و البته بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان گاز اروپا نیز
محسوب می‌شود.
کشور ما بر بزرگ‌ترین منبع گازی جهان در پارس جنوبی تکیه زده و به داشتن این منبع به خود می‌بالد. ایران با تکیه بر همین توانایی توانست فکر و ایده تشکیل مجمع صادرکنندگان گاز را برای اولین بار در عرصه بین‌المللی مطرح کند و این موضوع نخستین بار از سوی رهبر معظم انقلاب در دیدار با پوتین، رئیس‌جمهوری سابق روسیه مطرح شد که دارندگان و صادرکنندگان گاز یک مجمع مستقل برای این انرژی استراتژیک دنیای امروز مانند سازمان اوپک (صادرکنندگان نفت) تشکیل دهند. روسیه نیز به عنوان مقام اول گازی جهان از این ایده استقبال کرد و پیگیری تشکیل مجمع در دستور کار 2 کشور بویژه دولت ایران قرار گرفت.
وزارت نفت با بررسی‌های کارشناسی طی 3 سال اخیر تلاش زیادی در به ثمر نشاندن این ایده انجام داد و در نهایت پس از برگزاری چندین نشست وزارتی در روسیه، قطر و الجزایر مجمع کشورهای صادرکنندگان گاز شکل گرفت و دبیرکلی آن به روسیه واگذار شد.
در اجلاس اخیر این مجمع که در وهران الجزایر برگزار شد بیانیه‌ای صادر شد که صادرکنندگان گاز براساس آن خواستار برابری قیمت گاز و نفت در بازارهای جهانی شدند، زیرا به اعتقاد کارشناسان قیمت گاز برخلاف سرمایه‌های سنگینی که برای تولید و انتقال آن از طریق خط لوله یا کشتی‌های LNG صورت می‌گیرد، بسیار کمتر از نفت است. در حالی که نفت به آسانی قابل انتقال است.
ایران در حال حاضر صادرات چندانی در زمینه گاز ندارد و تنها صادرات گاز از طریق خط لوله به ترکیه را در دست اجرا دارد که سهم ناچیزی در بازار گاز دارد. همچنین قرارداد خط لوله صلح برای صادرات گاز به پاکستان تابستان سال گذشته به امضا رسید که تا 5 سال دیگر اجرایی خواهد شد. اما مسعود میرکاظمی، وزیر نفت با صادرات گاز مخالف است و معتقد است باید ارزش افزوده آن در داخل ایجاد شود.

نکته
ایران در حال حاضر صادرات چندانی در زمینه گاز ندارد و تنها صادرات گاز از طریق خط لوله به ترکیه را در دست اجرا دارد که سهم ناچیزی در بازار گاز دارد
با این وجود مذاکراتی برای فروش گاز به اروپا در حال انجام است و ایران علاقه‌مند به مشارکت در پروژه نوباکو نیز هست. پروژه نوباکو یکی از طرح‌های بزرگ انتقال گاز کشورهای حاشیه دریای خزر از طریق خط لوله به اروپاست که هم‌اکنون در مرحله مطالعه و بررسی قرار دارد و از سوی دیگر قرارداد انتقال گاز ایران به سوئیس نیز به امضا رسیده است.
با این وجود آنچه مورد نظر کشورهای صادرکننده گاز برای تساوی در قیمت گاز و نفت مطرح است باید طبق ارزش حرارتی گاز و نفت باشد تا بتواند این انرژی پاک و ارزان را با وضعیت باثبات‌تری در بازارهای جهانی روبه‌رو سازد.
محمدعلی خطیبی نماینده ایران در اوپک درباره چگونگی تصمیم مجمع کشورهای صادرکننده گاز درخصوص خواست برابری قیمت گاز با نفت در بازارهای جهانی می‌گوید: واقعیت موجود آن است که کشورهای عضو مجمع از وضعیت فعلی بازار راضی نیستند و قیمت پایین گاز را برای ادامه فعالیت‌ها مناسب نمی‌دانند و چنانچه مقایسه‌‌ای بین قیمت نفت و گاز صورت گیرد مشخص می‌شود که قیمت‌های گاز در حال حاضر یک سوم قیمت نفت است در حالی که گاز مزیت‌هایی نسبت به نفت دارد اما با قیمت‌های پایین روبه‌رو است و بازار گاز مدیریت نمی‌شود.
نماینده ایران در اوپک اضافه می‌کند: مدت‌هاست قیمت گاز درحد 3- 2 دلار بوده و قیمت‌های نفت از سطح 34 و 36 دلار به 84‌ و ‌82 دلار رسیده اما قیمت گاز در همان سطح باقی‌مانده و پیشرفتی نداشته و در واقع هیچ نوع مدیریتی در بازار گاز صورت نگرفته است.
نماینده ایران در اوپک همچنین تصریح می‌کند که مجمع به دنبال مدیریت عرضه است تا بتواند با تولیدکنندگانی که عضو مجمع نیستند بازار عرضه را کنترل و مدیریت کند تا صادرکنندگان گاز لطمه‌ای در این زمینه نبینند و دراین زمینه مقرر شد تا به عنوان یکی از عمده‌ترین صادرکنندگان LNG و گاز ازجمله استرالیا مذاکره شود تا درباره وضعیت فعلی گاز تغییراتی صورت گیرد و قیمت به سطحی نزدیک یا معادل نفت برسد.
وی تاکید دارد که عزم و خواسته جدی کشورها این است تا در زمینه قیمت و بازار گاز تغییراتی انجام شود و بر همین اساس قرار است دبیرخانه مجمع صادرکنندگان گاز مطالعاتی را در این زمینه انجام دهند و با کشورهای عضو، جلساتی برگزار شود تا درخواست مجمع به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد. خطیبی درباره مکانیزم تعریف قیمت در بازار گاز می‌گوید: قیمت گاز براساس شاخص‌های بین‌المللی تعریف می‌شود که بسیار پایین است و بازار گاز در آمریکا بازار گاز انگلیس و بازار گاز آسیا، شاخص خاصی در این زمینه ندارد و بیشترین ‌شاخص مورد محاسبه LNG است که در این بازارها نیز قیمت گاز بسیار پایین است.
وی تاکید دارد: برای دستیابی به هدف بزرگ مجمع باید مطالعات گسترده‌ای به منظور بررسی‌های عملی و تاثیرگذار صورت گیرد تا در آینده صادرکنندگان گاز بتوانند با قدرت به سرمایه‌گذاری ادامه دهند.
وی معتقد است: بازار گاز بازار پیچیده‌ای است و مطالعه آن نیازمند زمان است و بازیگران متعددی دارد و به دلیل آن که این کار تجربه اول مجمع است نیاز به بررسی‌های عمیق‌تری دارد و باید تمام ملاحظات درباره ‌آن در نظر گرفته شود.
از سوی دیگر دکتر نرسی قربان، کارشناس ارشد بازار گاز به خبرنگار ما می‌گوید: مجمع صادرکنندگان گاز برای یکسان‌سازی قیمت نفت و گاز با هم در بازارهای جهانی آنچه را که خواسته‌اند چندان عملی نیست و من فکر می‌کنم این کار دشوار باشد هرچند که امیدواریم بتوانند انجام دهند.
وی در پاسخ به این که آیا شاخص خاصی برای بازار گاز مانند بازار نفت تعریف شده که قیمت گاز براساس آن تعیین شود، می‌گوید: بازار گاز هیچ شاخص خاصی ندارد زیرا شاخص گاز، منطقه‌ای است و نه جهانی. صادرکنندگان گاز می‌خواهند قیمت گاز درصدی از قیمت نفت باشد و این که چه درصدی باشد جای بحث دارد.
کارشناس ارشد بازار گاز معتقد است: رابطه بین نفت و گاز همیشه مورد بحث بوده و این رابطه به صورت کمی ثابت نبوده است.
دکتر قربان تاکید دارد: قیمت گاز نسبت به ارزش حرارتی که دارد کمتر از نفت است. نفت براحتی قابل انتقال است، اما برای انتقال گاز از طریق خط لوله و LNG سرمایه‌گذاری زیادی انجام می‌شود و این نظر ممکن است در شرایط فعلی درست باشد، اما حقایق بازار خلاف آن را نشان می‌دهد. در حال حاضر در آمریکا مقدار زیادی گاز در لایه‌هایی وجود دارد که آمریکا را از نظر گاز بسیار غنی کرده و بسیاری از طرح‌های واردات LNG این کشور لغو شده است. در بسیاری از نقاط دنیا لایه‌هایی از گاز وجود دارد که در حال مطالعه و بررسی برای تولید است. بنابراین با وجود این ذخایر آنچه که ما از بازار گاز انتظار داریم در عمل رخ نخواهد داد.
وی در ادامه درخصوص سیاست‌های فعلی وزارت نفت در زمینه فروش گاز در بازار جهانی می‌گوید: تصمیم وزیر نفت برای عدم فروش گاز که اخیرا اعلام شد سخن معقول و درستی است زیرا من معتقدم صادرات باید در اولویت آخر قرار گیرد. ما باید برای افزایش تولید توسعه صنایع و ایجاد ارزش افزوده گاز تلاش کنیم.
دکتر حجت‌الله غنیمی‌فرد معاون امور سرمایه‌گذاری شرکت ملی نفت نیز در این زمینه می‌گوید: در حال حاضر ارزش حرارتی گاز بسیار پایین‌تر از نفت است و با توجه به این که دنیای صنعتی به طور روزافزون نیاز به انرژی گاز دارد عملا باید پذیرفته شود که این انرژی نیز مانند نفت خام به صورت ارزش حرارتی یکسان دیده شود.
وی اضافه می‌کند: در حال حاضر ارزش حرارتی گاز در هر میلیون BTu در بازار هنری هاب آمریکا زیر 4 دلار است در حالی که ارزش حرارتی نفت برنت در هر میلیون BTu اگر قیمت نفت 85 دلار باشد، بیش از 12 دلار است و این تفاوت قیمت زیادی است که صادرکنندگان گاز خواستار تساوی ارزش حرارتی هستند.
با این وصف باید دید دبیرخانه مجمع کشورهای صادرکننده گاز که اخیرا ملزم به پیگیری خواست صادرکنندگان شده به چه نتیجه‌ای دست می‌یابد. آیا می‌توان امیدوار بود این مجمع بتواند ارزش و قیمت گاز در بازارهای جهانی را همپای ارزش نفت در جهان ارتقا دهد؟
پیش‌بینی کارشناسان بر این است که چنانچه مجمع بخواهد به چنین هدف کمی بالایی دست یابد نیاز به زمانی 5 تا‌10 ساله دارد که بتواند تنظیم بازار گاز را در دست بگیرد.

منبع: / روزنامه / جام جم ۱۳۸۹/۰۲/۱۸
نویسنده : زیبا اسماعیلی