روزنامه شرق، پنجشنبه ۴ دی ۱۳۸۲ - ۲ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۲۵ دسامبر ۲۰۰۳

ترجمه علی عبدالمحمدی: اتفاقات اخیر در منطقه قفقاز باعث اوج گیری تنش های چند سال گذشته میان واشنگتن و مسکو بر سر تامین منافع بلندمدت آمریکا و روسیه در جمهوری های استقلال یافته شوروی سابق شده است. از جمله مهم ترین این تنش ها می توان به اوضاع آشفته و غیرقابل مهار کشور کوهستانی گرجستان، جنگ خونبار کنونی در چچن و ارتباط آن با موضوع «جنگ با ترور» و ناآرامی های گسترده در مناطقی که گذرگاه ترانزیتی بخش عمده ای از منابع استحصالی گاز و نفت آسیای میانه هستند، اشاره کرد. نقطه اوج تنش های یک دهه اخیر میان قدرت های تاثیرگذار منطقه ای و فرامنطقه ای را می توان به خلع مسالمت آمیز و بدون خونریزی «ادوارد شواردنادزه» رئیس جمهور معروف و بسیار باسابقه گرجستان نسبت داد که ماه گذشته تحت فشار مخالفان داخلی و بعضاً خارجی خود از قدرت کناره گیری کرد. این بی ثباتی ناگهانی در گرجستان زمینه را برای رویارویی مستقیم سیاست های روسیه و آمریکا در منطقه قفقاز بیش از هر زمان دیگری فراهم کرد.

منطقه قفقاز از دیرباز همواره مورد توجه زمامداران روس (به مرکزیت مسکو) قرار داشته است. به طوری که با وجود تنوع نژادی گسترده ای که در میان اهالی این منطقه به چشم می خورد، روس ها کماکان به دلیل استعدادهای اقتصادی فراوان نهفته در آن از هرگونه اعطای استقلال به جمهوری های خودمختار و نیمه خودمختاری همچون آبخازیا، اوستیای جنوبی، اوستیای شمالی، اینگوش، داغستان و چچن خودداری می کنند. کادر رهبری جدید روسیه که هنوز هم از افت ناگهانی قدرت در امپراتوری شوروی سابق در اوایل دهه نود گیج و مبهوت به نظر می رسد شدیداً با گروه هایی که در پی کسب استقلال یا خودمختاری از حکومت مرکزی این کشور باشند مخالفت می کند. در مقابل، سیاست آمریکا در مورد کشور گرجستان بر این مبنا استوار بود که با تقویت استقلال این کشور و خارج ساختن تدریجی آن از زیر چتر حمایتی روسیه نهایتاً گرجستان را به عضویت ناتو (پیمان آتلانتیک شمالی) و اتحادیه اروپایی درآورد؛ قرار بود خصوصی سازی و سرمایه گذاری عظیم اقتصادی غرب موجبات رشد و شکوفایی اقتصادی گرجستان و گذار تدریجی آن از دوره انتقال را فراهم آورد. همجواری گرجستان با جمهوری آشوب زده چچن نیز برای واشنگتن از اهمیت فوق العاده  زیادی برخوردار است.

ایالات متحده به این ایده قدیمی روس ها که آنها باید حضور نظامی خود را در یکی از مهم ترین جمهوری های شوروی سابق تقویت کنند مظنون و با آن مخالف است و اعتقاد دارد که مسکو از این گونه فرصت ها برای بی ثبات کردن گرجستان نیز استفاده می کند. متقابلاً،  مسکو با هرگونه اندیشه و اقدامی که به توسعه نفوذ آمریکا در منطقه بینجامد شدیداً مخالف است و آن را در تضاد با منافع تاریخی و بلندمدت خود ارزیابی می کند؛ از جمله این طرح ها می توان به «برنامه آموزش و تجهیز» دفاعی گرجستان توسط آمریکا اشاره کرد. هم اینک، پس از وقوع زلزله سیاسی اخیر در گرجستان، ایالات متحده در حال ایفای نقشی فعال در صحنه سیاسی _ اجتماعی این کشور است. سفر ناگهانی «دونالد رامسفلد» وزیر دفاع آمریکا به شهر تفلیس (پایتخت گرجستان) را می توان به عنوان جدیدترین نمونه از اقدامات دیپلماتیک این کشور در شرایط حساس کنونی نام برد. و در این کشور از موافقت روسیه با تخلیه نظامیانش از گرجستان طی توافقی که به «قرارداد استانبول» شهرت یافت، سخن گفت.

«کالین پاول» وزیر امور خارجه آمریکا نیز به روسیه هشدار داد که در حفظ و حراست از ثبات و امنیت داخلی گرجستان کوشا باشد. تنش بین آمریکا و روسیه در منطقه قفقاز که شباهت زیادی به تنش های دوران جنگ سرد دارد وقتی پیچیده تر جلوه می کند که «جنگ با ترور» به مفهومی فراگیر در نظام روابط بین الملل تبدیل شده و حتی روس ها از این بهانه و فرصت طلایی برای ادامه سرکوب جدایی طلبان یا به قول خودشان شورشیان چچنی که سال ها است برای کسب استقلال از فدراسیون روسیه می جنگند استفاده می کنند. ناظرین خارجی و مردم منطقه به تدریج به این باور می رسند که شاید روس ها نیز همانند آمریکا که جنگ ادعایی خود با ترور را در اقصی نقاط جهان ادامه می دهد جنگ با دشمن واقعی و مرئی در چچن را با شدت تمام دنبال می کند.

هم اکنون تردیدی وجود ندارد که چریک ها، شورشیان و سایر جنگجویان چچنی منطقه ای را که به لحاظ فنی و تاریخی جزو قلمرو گرجستان محسوب می شود به عنوان پناهگاه انسانی و لجستیکی خود برای نفوذ به داخل مرزهای چچن و نبرد با نظامیان روس برگزیده اند؛ بنابراین روس ها به راحتی این موضوع را بهانه و دستاویزی برای هجوم به مرزهای قانونی گرجستان قرار داده اند. موضوع امنیت انرژی نیز در این میان اوضاع را پیچیده تر کرده است.

حال به نظر می رسد که موضوع روی کار آمدن دولت جدید در گرجستان و تلاش آن برای گام گذاشتن در مسیر رشد و ترقی طی سالیان آینده به آوردگاه جدیدی برای رقابت سردمداران کاخ سفید و کاخ کرملین تبدیل شود و نوع مداخلات آنها در صحنه روابط سیاسی منطقه قفقاز، صحت ادعاهای هر دو طرف در جنگ ادعایی خود با ترور را مشخص سازد.

منبع: PINR