روزنامه شرق، شنبه ۶ دی ۱۳۸۲ - ۴ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۲۷ دسامبر ۲۰۰۳ 

ترجمه علی عبدالمحمدی: دولت آمریکا در تلاش برای فرو نشاندن موج اعتراضات مردم عراق نسبت به اشغال این کشور از سوی نیروهای بیگانه طرحی را برای انتقال قدرت به یک دولت موقت عراقی تا اواسط سال ۲۰۰۴ ارائه کرده است. به عنوان بخشی از این طرح، ایالات متحده و مقامات شورای حکومتی عراق افراد سرشناسی از هر یک از ۱۸ استان عراق را برخواهند گزید تا مسئولیت انتخاب افرادی برای عضویت در مجلس ملی جدید این کشور را به آنها واگذار کنند. مجلس ملی نیز دولت موقتی را بر خواهد گزید تا قدرت را در اول ژوئیه ۲۰۰۴ از ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا تحویل بگیرد. دولت موقت  نیز بعدها پیش نویس قانون اساسی جدیدی را تهیه خواهد کرد تا آن را در زمان مناسبی در سال ۲۰۰۵ برای تصویب مردم عراق به رفراندوم عمومی بگذارد. این طرح به لحاظ معنایی این اطمینان را ایجاد می کند که مقامات آمریکایی و اعضای دستچین شده شان در شورای حکومتی عراق قادرخواهند بود تا آینده سیاسی عراق را با کمک به تشکیل یک مجلس ملی و همچنین دولت موقت به بهترین شکل ممکن تضمین کنند. با این حال، در هفته های اخیر، طرح ارائه شده از سوی واشنگتن برای انتقال قدرت در عراق با موجی از مخالفت ها روبه رو شده است. مهم ترین مقاومتی که در برابر اجرای این طرح صورت گرفته از جانب آیت الله علی سیستانی، برجسته ترین رهبر مذهبی شیعیان ابراز گردیده که مخالفت وی در فتوای جدید صادره از سوی وی کاملاً نمایان است. سیستانی به هیچ وجه قبول ندارد که ایالات متحده و اعضای شورای حکومتی عراق باید چنین حقی را در شکل گیری روند تشکیل مجلس ملی این کشور برای خود قائل شوند. در همین راستا، وی اعلام کرده است که «هیچ کس حق ندارد اعضای مجلس قانونگذاری عراق را از جانب خود به این سمت بگمارد. ما هیچ راهی نمی بینیم جز این که به آرای مردم برای انتخاب نمایندگان شان رجوع کنیم.» درخواست سیستانی برای برگزاری انتخابات دموکراتیک برای تصمیم گیری درباره این موضوع مهم که چه کسانی در آینده بر کرسی های نمایندگی مجلس ملی عراق خواهند نشست بیش از آن که برای ترساندن مقامات آمریکایی ابراز شده باشد با هدف تلاش برای اعطای قدرت بیشتر به جامعه بزرگ شیعیان عراق و کاستن از قدرت فعلی اعضای ائتلاف و در رأس آنها آمریکا صورت گرفته است. شیعیان عراق بیش از ۶۰ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می دهند و این در حالی است که آنها همواره از سوی اقلیت سنی _ مذهب عراق که در طول تاریخ این کشور بر مسندهای حکومتی تکیه زده اند به حاشیه رانده  شده اند.

سیستانی به خوبی از این مسئله آگاه است که بهترین راه برای رسیدن اکثریت شیعه عراق به حق و آرزوی دیرینه تاریخی خود برای مشارکت در ارکان تصمیم گیری این کشور، برگزاری انتخابات سراسری با مشارکت تمامی مردم عراق برای تصمیم  گیری در مورد موضوعات سیاسی مختلف، از جمله ترکیب مجلس ملی این کشور است. وی به خوبی می داند که با اتخاذ چنین رویه ای می توان نقش و جایگاه فراموش شده شیعیان را با صلابت و قدرت هر چه بیشتر در محتوای کلی قانون اساسی آینده عراق گنجاند. عبدالعزیز حکیم، روحانی شیعه و عضو شورای حکومتی عراق، نیز با نظر سیستانی کاملاً موافق است زیرا وی معتقد است که طرح های کنونی ایالات متحده نقش مردم عراق را در فرایند انتقال قدرت به  عراقی ها تا حد زیادی نادیده می گیرد. مخالفت صریح سیستانی با طرح های آمریکا نگرانی های زیادی را برای سیاستگذاران دولت بوش در پی داشته است. مشکل اصلی سیاستگذاران آمریکایی برای اجابت خواست های سیستانی این است که اگر به مردم اجازه داده شود تا شکل آینده حکومت خود را از طریق پیمودن یک فرایند کاملاً دموکراتیک برگزینند در این صورت به نظر می رسد که دولت جدید عراق در مسیری مخالف منافع و خواست های آمریکا گام خواهد برداشت. از سوی دیگر، سیستانی از چنان نفوذی در جامعه شیعیان برخوردار است که هرگز نمی توان نقش او را در صحنه سیاسی کنونی نادیده گرفت. از آنجایی که او رهبر مذهبی بیش از ۱۵ میلیون شیعه عراقی است لذا این توانایی را در خود می بیند که با صدور یک فتوای چند خطی از پیروانش بخواهد تا ارکان هر دولت غیر منتخبی را در سیستم حکومتی این کشور از جا برکنند. سیستانی همچنین از حمایت و پشتیبانی سایر رهبران شیعه عراق سود می برد؛ علاوه بر حکیم، محمدتقی مدرسی که در کربلا اقامت دارد نیز روز سه شنبه تاکید کرد که ترکیب مجلس ملی عراق باید از طریق برگزاری انتخابات سراسری مشخص شود نه با گزینش شخصی بزرگان و سرشناسان هر منطقه. مدرسی طی پیام شدیداللحنی به سردمداران ائتلاف جهانی به رهبری آمریکا اعلام کرد: «من از رشد روزافزون فقر و محرومیت در میان مردم عراق به شدت نگرانم و به همه اعلام می کنم که عراقی ها مردمانی صلح طلب هستند. اما اگر صبر مردم عراق تمام شود آنگاه وضعیت فرق خواهد کرد. من از بروز هرگونه فتنه و آشوب در جامعه کنونی عراق شدیداً بیم دارم و نسبت به وقوع آن قویاً هشدار می دهم.»

هشدار مدرسی باید از سوی مخاطبین آن کاملاً جدی قلمداد شود. واقعیت آن است که شیعیان عراقی در ابتدا با اشغال کشورشان توسط نیروهای بیگانه و در رأس آنها آمریکا هیچ مخالفت جدی ای نکردند. آنها به این امید با نیروهای اشغالگر کنار آمدند که اگر قرار باشد در آینده نه چندان دور در عراق انتخاباتی فراگیر و کاملاً دموکراتیک برگزار شود یقیناً آنها (با توجه به ترکیب جمعیتی کشورشان) به سادگی خواهند توانست به اهداف مورد نظر خویش دست یابند. با این توصیف، اگر مقامات آمریکایی سعی کنند که شیعیان را از راه های گوناگون... نظیر رد خواسته های اخیر سیستانی و سایر رهبران شیعه... از دستیابی به اهدافشان بازدارند در این صورت جامعه شیعیان عراق قادر خواهد بود تا با انجام اقداماتی همچون برقراری اعتصابات سراسری و نافرمانی از قوانین جامعه مدنی دست به مقابله به مثل جدی با اشغالگران بزند و ترس از بازگشت کشور به یک فضای بسته و خفقان آور سیاسی را در دل های آنان بنشاند. نیازی به گفتن نیست که اگر جمع کثیر شیعیان عراقی قصد مقاومت در برابر اشغالگران خارجی را داشتند در این صورت اوضاع برای نیروهای تحت رهبری آمریکا به مراتب سخت تر از اوضاع پیچیده کنونی می بود. بنابراین به نظر می رسد که مقامات کاخ سفید باید به خواسته های سیستانی و سایر روحانیون برجسته شیعه تن دردهند یا لااقل به آنها توجه جدی نشان دهند. واقعیت آن است که واشنگتن هیچ آلترناتیو یا جایگزین مناسبی در بین رهبران شیعه عراقی ندارد که در اوضاع حساس کنونی به او رجوع کند. تنها رهبر شیعی ای که به نظر می رسید تا حدود زیادی با علائق زمامداران کاخ سفید همراهی نشان می دهد «محمدباقر حکیم» رهبر مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق بود که در جریان یک بمبگذاری در ۲۹ اوت ۲۰۰۳ در شهر نجف به قتل رسید.

دیگر روحانی با نفوذ شیعه ، «مقتدی صدر» به صراحت لهجه در انتقاد از اشغالگران آمریکایی مشهور است. وی فرزند آیت الله محمدصادق صدر است که در بین شیعیان عراق از محبوبیت و مقبولیت بسیار بالایی برخوردار بود و در سال ۱۹۹۹ به دست عمال رژیم بعث عراق به قتل رسید. «مقتدی صدر» که پایگاه مردمی اش در مسجد کوفه در نزدیکی شهر نجف واقع است همواره بر لزوم تشکیل فوری یک ارتش منظم شیعی تأکید کرده است. یقیناً اگر آمریکایی ها مجبور شوند که بین سیستانی وصدر یکی را انتخاب کنند آنها سیستانی را ترجیح خواهند داد. با این حال، اگر واشنگتن بخواهد خواسته های سیستانی برای برگزاری انتخابات دموکراتیک را اجابت کند در این صورت به احتمال فراوان با قانون اساسی جدیدی مواجه خواهد شد که در آن علائق مذهبی مردم به خوبی لحاظ شده و هرگونه شائبه ای مبنی بر حرکت جامعه عراق به سوی ایجاد یک حکومت سکولار (غیر دین مدار) به طور کلی منتفی است. رهبران شیعه عراق همچنین ممکن است روابط دیپلماتیک با همسایه شرقی خود یعنی ایران... که آنجا نیز شیعیان از اکثریت برخوردارند و زمام امور حکومتی را نیز در اختیار دارند... به صریح ترین شکل ممکن تسهیل نمایند. اگر عراق و ایران قصد داشته باشند که روابط دوجانبه خود را به طور کلی دگرگون ساخته و آن را از حالت خصومت آمیز سابق به روابطی مودت آمیز تبدیل کنند در این صورت نوع روابط جدید دو کشور می تواند توازن فعلی قوا در خاورمیانه را به طور کلی دگرگون سازد. دولت بوش ممکن است چنین فرضی را (حتی در آینده دور) غیر ممکن و منتفی تلقی کرده باشد.در همین زمینه، «ویلیام بیمن» مدیر مطالعات خاورمیانه در دانشگاه براون در شهر «رود آیلند» آمریکا اخیراً هشدار داد: «واشنگتن ممکن است چنین فرضی را کاملاً نادیده گرفته باشد اما باید یقین بداند که اگر از پایه ریزی زیرساخت های دموکراتیک به شکل صحیح آن در عراق حمایت کند هرگز نخواهد توانست از شکل گیری چنین روابطی که اصولاً منافع آمریکا در منطقه را به شدت تهدید خواهد کرد جلوگیری به عمل آورد.

هنوز این امیدواری در واشنگتن وجود دارد که سیستانی در نقش یک پیشوای مصالحه جو... که با منافع آمریکایی ها در عراق و منطقه تضاد چندانی ندارد... باقی بماند. سیستانی اخیراً به واشنگتن اطمینان داد که مدل پیشنهادی او برای تشکیل یک دولت جدید در عراق هرگز نمونه الگوبرداری شده ای از حکومت مذهبی روحانیون نظیر آنچه در کشور همسایه (ایران) مشاهده می شود... نخواهد بود بلکه اختیارات حکومتی در عراق در تملک کسانی خواهد بود که اکثریت مردم به آنها رأی داده باشند. اگر دولت بوش بخواهد دولتی را در عراق بر سر کار بیاورد که در راستای منافع آمریکا حرکت کند یقیناً باید شخص سیستانی را بر سایر گزینه های احتمالی ترجیح دهد و خواست های او را مطلقاً از نظر دور نگه ندارد.

PINR