روزنامه شرق، یکشنبه ۷ دی ۱۳۸۲ - ۵ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۲۸ دسامبر ۲۰۰۳

علی پالاهنگ: نخستین نشریه آموزشی فلسفه در ایران به زودی منتشر می شود. ماهنامه فکر نو «در تلاش است تا در دوره انتشار جدید خود علاوه بر برگزاری «کارگاه های فلسفی» با انتشار این نشریه به عمومی شدن فلسفه در ایران کمک کند. عمومی شدن فلسفه، ایده ای تازه نیست. نزاعی تاریخی در این باب وجود دارد که آیا فلسفه برای عامه است یا نه؟ و آیا عموم مردم صلاحیت آشنایی با مباحث فلسفی را به زبان ساده دارند یا نه؟ مدت مدیدی رویکردی نخبه گرایانه در فلسفه حاکم بود که آن را بازی شاهانه می دانست. و راه یافتن عوام در جرگه فیلسوفانه نوعی فضولی تلقی می شد. در میان فیلسوفان بودند کسانی همچون کانت که رویکردی نخبه گرایانه به این رشته داشتند.  گوآن که در کنار آن، افرادی چون اسپینوزا نیز علاقه مند بودند که فلسفه عمومی شود. به هر حال اگر چه این پرسش در مقام نظر باقی است، اما در دوره معاصر در مقام عمل این نزاع پایان یافته است. امروزه انبوهی در نوشتارهای فلسفی با رویکرد آموزشی در حوزه های مختلف به چشم می خورد که اصطلاحاً تحت عنوان قدم اول شناخته می شوند. بت مغلق نوشتن و سخت نگاری شکسته شده است و دیگر برای اساتید فلسفه و اهل فن گران و دشوار نیست که زبانی ساده و همه فهم را در اختیار گیرند.

اگر چه در غرب آثار فراوانی در زمینه عمومی کردن فلسفه موجود است، اما نهضت جهانی عمومی و عامه فهم شدن فلسفه در ایران با تاخیر همراه بوده است.

تا پیش از انقلاب اسلامی در این زمینه تنها آثاری از محمدرضا قربانی به چشم می خورد که تحت نام هایی چون «فلسفه برای نوجوانان»، ماتریالیسم تاریخی برای نوجوانان و نیز «ماتریالیسم دیالکتیک برای نوجوانان» منتشر شده است. آثار قربانی کاملاً در یک پارادایم و چارچوب مارکسیستی قرار می گیرد و لذا یک روایت ماتریالیستی به کل تاریخ فلسفه در آن به چشم می خورد . کتاب های قربانی متاسفانه عمق و دقت لازم را برای آموزش عمومی فلسفه نداشتند. البته پیش از قربانی باید از مرحوم «مهرداد مهرین» نام برد که شخصاً به نوشتن آثاری برای عامه علاقه مند بود. او در این زمینه آثاری نیز در حوزه فلسفه و معرفی فیلسوفان، جریان ها و مکاتب فلسفی منتشر کرد. (مثلاً کتاب فلسفه نیچه که در سال ۱۳۳۸ به بازار آمد)

پس از انقلاب اما، اندک اندک کتاب های فلسفی بیشتری برای آموزش عامه منتشر شد. پیشگام این آثار کتاب «دنیای سوفی» اثر «یوستین گوردر» نروژی بود که با استقبال جهانی روبه رو شده بود و در ایران نیز دو ترجمه آن از سوی حسن کامشاد و کوروش صفوی به بازار کتاب آمد که هر یک با چاپ های متعددی روبه رو شد. پس از آن آثار دیگر گوردر نیز به فارسی ترجمه شدند (راز فال ورق، زندگی کوتاه است و ...) پس از استقبال از کتاب دنیای سوفی بود که ناشران علاقه بیشتری به این حوزه نشان دادند. نشر مرکز مجموعه کتاب هایی را تحت عنوان آشنایی با فیلسوفان منتشر کرد که تاکنون ۱۳ جلد از مجموعه ۲۴ تایی آنها روانه بازار شده است. گو آن که متاسفانه یک سالی است که این روند متوقف شده است و دیگر کتاب های این مجموعه منتشر نشده اند. در کنار نشر مرکز، انتشارات شیرازه نیز مجموعه کتاب های «قدم اول» را به بازار فرستاد.

کتاب  های قدم اول انحصاراً به فلسفه نمی پردازند، اما فلسفه بخش مهمی از مجموعه این کتاب ها را در برمی گیرد.
مجموعه قدم اول تنها به فیلسوفان نمی پردازد و مکاتب فکری و فرهنگی معاصر را نیز در کتاب های جداگانه معرفی می کند.

علاوه بر این آثار، تک  نگاری هایی نیز در حوزه فلسفه برای عموم به چشم می خورد از جمله کتاب های فلسفه برای کودکان و نوجوانان از انتشارات امیرکبیر _ که توزیع مناسبی نداشته است _ یا پست مدرنیستم _ که مترجم نام آشنا حسینعلی نوذری که در کارنامه اش معمولاً کارهای تخصصی فلسفه به چشم می خورد آن را به فارسی برگردانده است و نیز کتاب ۱۰۱ مسئله فلسفی که پیش از این به صورت پاورقی در ضمیمه همشهری نیز چاپ می شد. در آخر باید از مجموعه هایی یاد کرد که انتشارات «سراج» به سراغ آن رفته و تا امروز سه مجلد آن چاپ شده است.

(آشنایی با متافیزیک؛ آشنایی با فلسفه علم و آشنایی با فلسفه هنر).

اکنون ماهنامه «فکر نو»  قرار است به نخستین نشریه آموزشی فلسفه در ایران تبدیل شود. فکر نو علاوه بر این نشریه ،کارگاه هایی فلسفی برگزار خواهد کرد. برنامه آموزشی کارگاه ها از روز یازدهم دی ماه شروع خواهد شد و در چهار شاخه مختلف ادامه خواهد یافت. کارگاه آموزشی یک به تاریخ تحلیلی فلسفه غرب می پردازد که دکتر علی اکبر احمدی آن راتدریس خواهد کرد. دکتر هدایت الله علوی تبار نیز در کارگاه آموزشی دو به تدریس فن ترجمه و زبان تخصصی فلسفه می پردازد. مسعود زنجانی در کارگاه آموزشی سه به معرفی شاخه های مختلف فلسفی از متافیزیک گرفته تا فلسفه تاریخ خواهد پرداخت و دکتر حسین هوشنگی نیز در کارگاه چهار تاریخ و قواعد کلی فلسفه اسلامی را آموزش می دهد. کارگاه شامل ۳۰ ساعت خواهد بود که به ده جلسه سه ساعته تقسیم خواهد شد.نکته جالبی که در بررسی عناوین تدریس کارگاه ها به چشم می خورد، تاکید بر مسئله محوری به جای توجه صرف به تاریخ یا پدید آورندگان فلسفی است. تاکنون آثار منتشر شده و تلاش های صورت گرفته در زمینه آموزش فلسفه برای عامه بیشتر بر آموزش  تاریخ فلسفه یا معرفی فیلسوفی خاص متکی بوده اند و تاکنون اثری که به زبان ساده و عامه فهم به مسائل فلسفه بپردازد، دیده نمی شود.

ما کتاب های فلسفی ساده ای نداریم که بالفرض درباره مسئله ای چون مرگ یا دین و عقل یا اخلاق و .. به بررسی آرای مختلف فیلسوفان و نحله های مختلف فکری در طول تاریخ پرداخته باشد. این هم نکته ای است که بد نیست علاقه مندان به عمومی کردن فلسفه در ایران به آن توجه داشته باشند.