امروزه زباله های شهری با بالا رفتن آمار جمعیت افزایش چشمگیری پیدا کرده است. ازطرفی رواج مصرف گرایی سبب شده در شهرهای بزرگ بخصوص تهران هر فرد روزانه بیش از 900گرم زباله تولید کند. اگر به هزینه های جمع آوری و دفع زباله نگاهی بیندازیم، متوجه می شویم که با کمی دقت و احساس مسئولیت مضاعف می توان از استهلاک چه سرمایه قابل توجهی جلوگیری نماییم.
براساس آمار سازمان شهرداری و محیط زیست هزینه جمع آوری و دفن غیراصولی هر تن زباله 35هزار ریال است. هر تن زباله حدود 400مترمکعب گاز گلخانه ای دی اکسید کربن متصاعد می کند و از هر تن زباله 400 تا 600لیتر شیرابه خارج می شود و هر لیتر شیرابه می تواند 4 هزار لیتر آب های زیرزمینی را آلوده کند که تأثیر خطرناکی روی آب و خاک خواهد داشت. ازطرفی این زباله ها می توانند عامل انتقال 118 نوع بیماری به انسان باشند. با همه این اوصاف محل های دفن زباله هر روز گسترش بیشتری پیدا می کند.
مقدار زباله ای که هر فرد در طول زندگی اش تولید می کند در حدود 600برابر وزن او به هنگام بلوغ کامل است. انبوه زباله های غیرقابل بازیافت، نشانگر ناسپاسی ما نسبت به مواهب الهی و محیط زیست است. به خاطر داشته باشیم اگر تولید زباله به همین ترتیب و با این شرایط ادامه یابد، مدت زیادی طول نخواهد کشید که تمام اراضی اطراف شهرها به زباله دانی تبدیل می شود و مکانی برای دفن زباله های شهری باقی نخواهد ماند و بالطبع دولت مجبور می گردد مبالغ سرسام آوری را برای بازگشت سلامت مردم و محیط زیست هزینه کند.

عملکرد کشورهای پیشرفته در بازیافت زباله
در کشورهای توسعه یافته خدمات جمع آوری محصولات قابل بازیافت بسیار بالاست و تأسیسات فرآوری و بازیافت، بسیار پیشرفته و بازار محصولات بازیافتی بسیار گسترده است. در همین حال روش های عملی شده برای کاهش آسیبی که زباله ها به سلامت و محیط وارد می کنند کاملاً شناخته شده هستند. در این میان اتحادیه اروپا همواره روی 4 اصل کاهش مواد اولیه، استفاده دوباره از تولیدات، بازیافت و احیای انرژی تأکید دارد.
پیشرفت تکنولوژی و افزایش جمعیت، بازیافت صنعتی زباله ها را به یکی از مهم ترین چالش های زیست محیطی و انسانی کشورها تبدیل کرده است. کشورها هریک رویه های متفاوتی را برای سروسامان دادن به این معضل بزرگ در پیش گرفته اند. برای مثال در آمریکا تلاش ها برای کاهش زباله های خانگی و تجاری تحت نظر آژانس محافظت از محیط زیست آمریکا انجام می شود. این کشور 28 درصد زباله های خود را بازیافت می کند. در آلمان نیز جداسازی زباله های خانگی امر بسیار مهمی برای مردم این کشور محسوب می شود. در هر آپارتمان معمولاً پنج سطل برای 5 نوع زباله وجود دارد که با رنگ های جداگانه از یکدیگر تفکیک شده اند. با این روش 80 درصد از زباله های تولید شده در این کشور بازیافت می شود.
مسئولان جمع آوری زباله های خانگی پاریس در تمامی منازل و حومه سطل های زباله با رنگ های مختلف قرار داده اند تا شهروندان با جداسازی زباله های خود به فرآیند بازیابی مواد و از بین بردن بهینه زباله های خانگی کمک کنند به طور مثال در هر مرکز در فرانسه، سالانه بیش از 180 هزار تن زباله جداسازی شده بازیابی می شود و در این میان 120 هزار تن ماده اولیه مثل کاغذ، پلاستیک و آلومینیوم جمع آوری شده به کارخانجات بازیابی ارسال می شود.
بهینه سازی مصرف انرژی های فسیلی، ایجاد سیستم های جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلاب و راه اندازی صنایع بازیافت، از شیوه های متعادل در جهان برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست و استفاده اقتصادی از پسمانده ها می باشد.
با نگاهی گذرا به زندگی روزمره خود متوجه می شویم که روزانه چقدر زباله به محیط زیست خود تحویل می دهیم. از شیشه ها و پلاستیک های شیر مصرفی صبحگاهی گرفته تا کاغذهایی که به روش های گوناگون (برای خواندن و نوشتن یا بسته بندی کالاهایی که خریداری می کنیم) مورداستفاده قرار داده و سپس به سطل زباله می ریزیم، همه از محصولات قابل بازیافت می باشند.
سالانه میلیاردها دلار در جهان صرف تولید کاغذ، پلاستیک، قوطی های فلزی و. . . می شود که با یک بار مصرف آن ها به زباله تبدیل شده و دور ریخته می شوند. میلیاردها دلار نیز صرف جمع آوری و ازبین بردن این زباله ها می شود که در هر صورت ضایعاتی را به محیط زیست وارد می کند.
اما اکثر این مواد قابل بازیافت اند و با سرمایه گذاری مناسب برای بازیافت آن ها، نه تنها می توان از خسارت های بیشتر به محیط زیست و آلوده سازی آن جلوگیری کرد، بلکه میزان نیاز انسان به مواد اولیه (چوب و الوار جنگل ها، منابع فلزی، غیرفلزی زیرزمینی و. . . ) و برداشت از ذخایر و طبیعی و معدنی را کاهش داده و بقایای آن برای نسل های بعدی را تضمین خواهد کرد.
آیا تا به حال اندیشیده اید که خانواده شما در طول روز چقدر زباله تولید می کند؟ آیا قبول دارید که هر یک از ما به سهم خود مسئول هستیم تا از اتلاف منابع طبیعی جلوگیری کنیم. اگر به این مسئله بی تفاوت باشیم مطمئناً آسیب های غیرقابل جبرانی به محیط زیست وارد خواهیم ساخت که در نهایت گریبان سلامت خود و خانواده مان را خواهد گرفت.
همین زباله ای که روزی چند کیلو در هر خانه تولید می شود، اگر به درستی مدیریت شود، هر چند به ظاهر ارتباطی با اقتصاد خانواده پیدا نمی کند، ولی به جهت اهداف کلانی که در پس آن نهفته است، سود آن به خانواده ها نیز باز می گردد، علاوه بر این که خانواده هایی نیز از راه جمع آوری بازیافت و تولید مجدد محصولات از آن ارتزاق می کند.
کشورهای پیشرفته صنعتی با سرمایه گذاری مناسب برای بازیافت انواع زباله ها (فلزات، مواد پلاستیکی، چوب، کاغذ و. . . ) و آموزش همگانی برای جداسازی زباله ها از مبدأ (منازل، مدارس، اداری، تولیدی، صنعتی، خدماتی و. . . ) قادر شده اند که از زباله های جمع آوری شده برای تولیدات جدید استفاده کنند و ازبروز خسارات بیشتر به محیط زیست (برداشت از منابع طبیعی و دفن زباله ها) تا حدودی جلوگیری کنند. اما در کشورهای در حال توسعه وضعیت چنین نیست. نه تنها سرمایه گذاری های قابل توجهی برای راه اندازی صنایع بازیافت صورت نگرفته، بلکه فرهنگ عمومی برای جداسازی زباله ها نیز شکل نگرفته است.
ضرورتی ندارد که سازمان بازیافت خود اقدام به سرمایه گذاری برای راه اندازی صنایع بازیافت نماید، بلکه می بایست سازوکار مناسب برای فعالیت بخش خصوصی در این زمینه را فراهم سازد. این اقدام با فرهنگسازی برای جداسازی زباله ها، تأمین امکانات موردنیاز برای نگهداری و حمل پسماندهای خشک جمع آوری شده تا کارخانه های بازیافت و اخذ هزینه مناسب در این زمینه از صاحبان این کارخانه ها امکان پذیر است.
شهرداری برای جمع آوری زباله ها از سطح خانه ها و محله ها امکاناتی را فراهم ساخته و نیروی انسانی مورد نیاز را نیز جلب کرده است، لذا در حمل پسماندهای خشک نیاز به سرمایه گذاری جدید و کلانی نیست، بلکه از طریق تعبیه مخازن مختلف برای انواع پسماندها از جمله شیشه، کاغذ، مواد پلاستیکی و مواد فلزی در محله ها آموزش همگانی در خصوص جداسازی زباله ها می توان زمینه کار را فراهم ساخت.
تشویق و ترغیب مردم به این اقدام و حتی خریداری زباله های جدا شده در ابتدای کار می تواند فرهنگسازی را عمق بخشد و سپس به تدریج به یک وظیفه شهروندی تبدیل شود. در برخی از کشورهای اروپایی، خانوارهایی که کاغذ باطله ها یا شیشه ها را مخلوط با زباله های دیگر تحویل دهند، جریمه می شوند و این امر سبب می شود که توجه مردم به زباله ها و دورریزها جلب گردد و بیشتر در این زمینه دقت کنند.
برای این که مشارکت مردم در زمینه همکاری پیرامون تفکیک پسماند خشک جلب شود باید سطح اطلاعات و آگاهی مردم در زمینه بازیافت افزایش یابد یعنی مفهوم صحیح و کامل بازیافت باید به وضوح روشن شده تا نگرش ها تغییر یابد.
برای دستیابی به این مهم با آموزش چهره به چهره یا کلاس های آموزشی در سنین مختلف جامعه (مهدکودک ها، مدارس، دانشگاه ها، مساجد، مراکز تجاری و اداری) ، رسانه ها، تهیه فیلم، عکس، پـوستر، و بنرهای پیام دار با پمفلت آموزنده می توان اطلاع رسانی را تکمیل کرد.
تفکیک زباله و بازیافت مواد علاوه بر نجات محیط زیست از نابودی تدریجی می تواند به اقتصاد کشورمان نیز کمک کند. واقعیتی که متأسفانه در کشورمان هنوز به درستی درک نشده است.

منبع: / روزنامه / کیهان ۱۳۸۹/۳/۱
نویسنده : اکرم سجادی