روزنامه شرق، سه شنبه ۹ دی ۱۳۸۲ - ۶ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۳۰ دسامبر ۲۰۰۳

ترجمه علی عبدالمحمدی: «صفرمراد نیازاف» که در کشور خود به «ترکمن باشی» (پدرترکمن) معروف است در تلاشی آشکار برای جلوگیری از تغییر رژیم در ترکمنستان به رویارویی مستقیم با مخالفان و اتخاذ تدابیر کنترلی شدیدتر مبادرت ورزیده است. در مقطع کنونی و با توجه به اوضاع داخلی ترکمنستان، این سئوال بیش از هر سئوال دیگری مطرح است که آیا اعضای خود _ تبعید جنبش اپوزیسیون ترکمنستان قادر خواهند بود تا با به اجرا گذاشتن اصول اولیه و مقدمات شکل گیری یک «انقلاب مخملین» در کشورشان... که از قضا دارای چهارمین رتبه از نظر حجم ذخایر گاز طبیعی در جهان است... «نیازاف» را از اریکه قدرت پایین بیاورند یا خیر. «نیازاف» از مخالفین تبعیدی خواسته است که (در صورت تمایل) هر چه سریعتر به میهن شان بازگردند.

در همین حال، منتقدین «نیازاف» که از جلب حمایت روس ها ناامید شده اند هم اینک تلاش های خود را برای کسب حمایت غرب شدت بخشیده اند. در همین رابطه، «نیازاف» که اظهاراتش مستقیماً از تلویزیون ترکمنستان پخش می شد خطاب به وزیران امنیتی کابینه اش گفت: «آنها [مخالفین] در اتریش گردهم آمده و اعلام می کنند که در حال تأسیس حزبی به نام «حزب دموکراتیک ترکمنستان» هستند.» درواقع اشاره «نیازاف» به نشستی بود که «اتحادیه نیروهای دموکراتیک ترکمنستان» (TUDF) در روزهای بیست و سوم و بیست و چهارم نوامبر سال جاری [حدود پنج هفته پیش] در شهر وین برگزار کردند.

«آودی کولیف» وزیر امور خارجه پیشین ترکمنستان، «نورمحمد خاناموف» سفیر پیشین این کشور در ترکیه، «خداوردی اورازوف» رئیس پیشین بانک مرکزی ترکمنستان و «صفر مراد ییکلیموف» معاون پیشین وزیر کشاورزی این کشور اقدام به تأسیس TUDF کرده اند تا تلاش های پراکنده خود را جهت تضعیف «نیازاف» متمرکز سازند. «کولیف» رئیس «اپوزیسیون متحد دموکراتیک ترکمنستان» (ODOT) چندی پیش اعلام کرد که «هرگز قصد بازگشت به ترکمنستان را ندارد.» وی که حمایت های آشکار کشورهای غربی از حکومت فعلی ترکمنستان را در این موضوع بی تأثیر نمی داند، اعلام کرد: «اگر من از حمایت دولت آمریکا برخوردار بودم یقیناً به کشورم بازمی گشتم تا به تمامی اتهاماتی که در دادگاه های ترکمنستان علیه من مطرح می شود پاسخگو باشم.» «کولیف» که هم اکنون در حومه مسکو اقامت دارد در این گفت وگو همچنین افزود که وی در سال ۱۹۹۸ بدون هیچگونه ترسی به ترکمنستان مسافرت کرد زیرا در آستانه سفر «نیازاف» به واشنگتن برای دیدار با مقامات آمریکایی از حمایت بی دریغ آنها بهره مند شده بود. چندی پیش، رهبران گروه های خود_تبعید اپوزیسیون سیاسی ترکمنستان اقدام به تأسیس یک جبهه متحد کردند و در تاریخ ۲۹ سپتامبر ۲۰۰۳ در شهر پراگ (پایتخت جمهوری چک) تأسیس آن را که اختصاراً TUDF نام دارد رسماً اعلام کردند؛ جالب اینکه «پراگ» همان شهری است که نخستین «انقلاب مخملین»... اصطلاحی که برای توصیف جنبش ها و انقلاب های بدون خونریزی به کار می رود... در سال ۱۹۸۹ در آنجا به وقوع پیوست. فعالان مخالف حکومت ترکمنستان در آن زمان [۲۹ سپتامبر ۲۰۰۳] قول دادند که نهایت تلاش خود را برای احیای اصول دموکراسی، حقوق بشر و آزادی رسانه ها در سرزمین مادری شان به کار گیرند. به بیان دیگر، آنها قول دادند که اقدامات لازم را برای تغییر رژیم در ترکمنستان انجام دهند.

«جبهه متحد» شامل چهار گروه اصلی است: ODOT، جنبش اجتماعی _ سیاسی «وطن»، جنبش تجددخواه و حزب جمهوریخواه ترکمنستان. «نیازاف» مخالفینش را «آدم هایی ترسو و خیانت پیشه» نامید که چنان جیب هایشان را با پول مردم پر کرده اند که دیگر جایی برای انباشتن آن ندارند. «نیازاف» همچنین اخیراً با اتخاذ یکسری اقدامات سختگیرانه اعلام کرد که اصلاحات جدیدی را در مؤسسات امنیتی تحت امرش اعمال خواهد کرد. روز ۲۸ نوامبر گذشته، ژنرال «باتیر بوساکوف» وزیر امنیت ملی ترکمنستان جای خود را به «آناگولدی گومانوف» فرمانده پیشین گارد مرزی این کشور داد. کاملاً مشخص است که «نیازاف» هم اینک در حال ترفیع درجات حکومتی وفاداران جوانش است تا از به وجود آمدن شرایط نامساعد و غیرقابل مهاری که اخیراً نمونه بارز آن در جمهوری گرجستان تحقق یافت جلوگیری کند. رژیم ترکمنستان اخیراً محدودیت هایی را نیز علیه سازمان های غیر دولتی NGO))ها که [در بسیاری از کشورهای جهان سومی] به عنوان جاده صاف کن انقلاب های مخملین شناخته می شوند اعمال کرده است.

در ماه نوامبر، دولت ترکمنستان قانون سختگیرانه ای را نیز در زمینه مذهب وضع کرد که به موجب آن کلیه فعالیت های مذهبی ثبت نشده، غیرقانونی و ملغی اعلام شد.روس ها در چرخشی آشکار از مواضع پیشین خود که نهایتاً به ضرر گروه ها و احزاب اپوزیسیون ترکمنستان تمام شد در اوایل سال جاری رسماً اعلام کردند که با ادعای «نیازاف» مبنی بر احتمال وجود ارتباط میان گروه هایی که قصد داشتند او را در اواخر نوامبر ۲۰۰۲ ترور کنند و تروریسم بین المللی کاملاً موافقند و به صحت آن اطمینان دارند. در همین راستا، مسکو رسماً خود را از تبعات احتمالی این فرضیه که «نیازاف» این ادعا را با هدف ایجاد زمینه ای مناسب برای سرکوب مخالفان خویش مطرح کرده است دور نگاه داشت. در عین حال، روس ها بارها نگرانی خود را از احتمال وجود هر گونه تبعیض نژادی میان اتباع روس و ترکمن در کشور ترکمنستان ابراز داشته اند؛ شاید همین موضوع را بتوان یکی از اصلی ترین دلایل امیدواری گروه های اپوزیسیون ترکمنستان نسبت به جلب حمایت مسکو به شمار آورد. هم اینک جمعیتی بالغ بر ۹۵ هزار روس _ زبان که دارای تابعیت دوگانه روس _ ترکمن هستند در ترکمنستان زندگی می کنند. در ماه آوریل، دولت ترکمنستان به افرادی که دارای تابعیت دوگانه روس _ ترکمن بودند دو ماه فرصت داد تا یکی از آن دو را انتخاب کرده و تابعیت واحدی را برای خویش اتخاذ کنند.

این قانون در پی توافق «نیازاف» و همتای روس اش «ولادیمیر پوتین» در دیدار ۱۰ آوریل شان در مسکو حاصل شد که همچنین به لغو موافقتنامه پیشین دولتین روسیه و ترکمنستان در سال ۱۹۹۳ مبنی بر مجاز شمردن احراز تابعیت دوگانه از سوی اتباع روس زبان ترکمنستان منجر شد.با وجود این توافق روز ۲۷ نوامبر گذشته، دومای دولتی روسیه (مجلس سفلای قانونگذاری) جلسه ای را برای استماع گزارش های موجود پیرامون وضع حقوق بشر در ترکمنستان ترتیب داد.«دیمیتری راگوزین» رئیس کمیته بین الملل دوما در این جلسه قول داد که به اقدامات روسیه برای وارد آوردن فشار بیشتر به دولت ترکمنستان شتاب بیشتری بخشد. «راگوزین» ادعا کرد که اطلاعات دقیقی درباره حمایت مقامات دولتی ترکمنستان از شبه نظامیان طالبان در کشور افغانستان به دست آورده است. وی همچنین ادعا کرد که «کادر رهبری فعلی ترکمنستان در امر قاچاق مواد مخدر از افغانستان به کشورهای دیگر دخالت دارد و آشکارا از جریان تروریسم بین المللی حمایت می کند.»

به اعتقاد بیشتر تحلیلگران، مسکو در حالی به توافق جدید با دولت مرکزی ترکمنستان در زمینه لغو تابعیت دوگانه اتباع روس مقیم ترکمنستان تن در داد که یقیناً چشم طمع خود را به امضای قرارداد بسیار بزرگی در زمینه تحویل گاز طبیعی از این کشور دوخته بود. در ماه آوریل، «نیازاف» طی سفری که به مسکو داشت پیش نویس موافقتنامه ای را با دولت روسیه به امضا رساند که بر اساس آن همکاری های ترکمنستان و روسیه در زمینه گاز طبیعی وارد مراحل جدیدی شد؛ ضمن اینکه طی قرارداد جداگانه ای به شرکت دولتی گاز طبیعی روسیه (گاز پروم) اجازه داده شد تا انحصاراً به مدت ۲۵ سال از صادرات گاز ترکمنستان بهره مند شود. «نیازاف» همچنین قول داد تا میزان صادرات گاز طبیعی ترکمنستان به روسیه را تا سال ۲۰۱۰ به رقم ۱۰۰ میلیارد مترمکعب و تا ۲۵ سال آینده مجموعاً  به رقم ۲ تریلیون مترمکعب برساند. روسیه به ازای هر هزار مترمکعب از این گاز، مبلغ ۴۴ دلار آمریکا به ترکمنستان خواهد پرداخت که البته ۵۰ درصد آن را به صورت نقدی و ۵۰ درصد باقیمانده را به صورت پایاپای تسویه خواهد کرد. «ترکمن باشی» پس از امضای این موافقتنامه ادعا کرد که این قرارداد جمعاً ۲۰۰ میلیارد دلار برای ترکمنستان و ۳۰۰ میلیارد دلار برای روسیه منفعت در پی خواهد داشت. پیش از امضای این موافقتنامه، «نیازاف» روسیه را متهم کرده بود که با خرید گاز از ترکمنستان به قیمت هر هزار متر مکعب ۱۸ دلار و فروش آن به کشورهای اروپایی به قیمت ۱۲۰ دلار در حال به سرقت بردن منابع طبیعی ترکمنستان است. او خواستار آن شده بود که نرخ خرید گاز از سوی طرف روسی به سطح ۴۴ تا ۴۵ دلار افزایش پیدا کند زیرا کشور اوکراین نیز در مقابل، در حال واردات گاز از ترکمنستان با همین قیمت است. با توجه به روابط پرسود اقتصادی مسکو با دولت مرکزی عشق آباد به نظر می رسد که موضوع «وضعیت گروه های اپوزیسیون ترکمنستان» برای مسکو از اهمیت کمتری برخوردار است و همان طوری که «کولیف» وزیر امور خارجه پیشین ترکمنستان می گوید روسیه در آینده هیچگونه دخالتی در بحران جدی حقوق بشر در ترکمنستان نخواهد کرد. به اعتقاد وی، هیأت حاکمه کنونی روسیه هر آنچه را که از «نیازاف» انتظار داشت با امضای قرارداد ماه آوریل برای خرید گاز ارزان قیمت از عشق آباد به آن دست یافت. با امضای نهایی این توافقنامه که به معنای خرید تمام گاز صادراتی ترکمنستان از سوی روسیه است مسکو بیش از پیش امیداور شد که بتواند طرح عظیم خط لوله ترانس _ افغان را تحت الشعاع قرار دهد. پیشتر در دسامبر ۲۰۰۲، رهبران سه کشور افغانستان، پاکستان و ترکمنستان در عشق آباد با یکدیگر دیدار کرده و موافقتنامه ای را برای ساخت یک خط لوله ۱۴۰۰ کیلومتری موسوم به ترانس _ افغان برای انتقال گاز طبیعی ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان امضا کردند. این خط لوله ۵/۲ میلیارد دلاری که قرار است گاز تولیدی حوزه دولت آباد در نزدیکی مرزهای ترکمنستان با ایران را به جنوب آسیا انتقال دهد در مراحل پایانی خود تا کشور هند نیز امتداد خواهد یافت. هم اینک انتظار می رود که خط لوله ترانس _ افغان بتواند سالیانه ۲۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را به بازارهای پاکستان انتقال دهد. در عین حال، حوزه گازی دولت آباد هم اینک به شبکه خط لوله شوروی سابق وصل است و شرکت «گاز پروم» روسیه می تواند گاز طبیعی مورد نیاز خود را از این حوزه عظیم گازی به روسیه انتقال دهد.

در هر حال، هم اینک می توان گفت که گروه های اپوزیسیون ترکمنستان روزبه روز در حال نزدیک شدن به غرب هستند و اگر در این کار [یعنی همراه کردن طرف های ذی نفوذ غربی با خواست های خود] موفقیتی حاصل کنند یقیناً بازنگری عمده ای را در سیاست های فعلی دولت مرکزی ترکمنستان صورت خواهند داد که یکی از نمادهای اصلی آن می تواند به صورت تجدیدنظر در قرارداد انتقال گاز به روسیه و به تبع آن صدور بخش عمده ای از گاز طبیعی ترکمنستان به بازارهای پاکستان و احتمالاً هند تجلی پیدا کند.

روس ها به دلیل همین تمایلات غرب گرایانه گروه ها و احزاب اپوزیسیون ترکمنستان و برای از دست ندادن منافع اقتصادی گسترده خویش در افق آینده این کشور، چاره ای ندارند جز اینکه با هرگونه تغییر احتمالی در ساختار حکومت فعلی ترکمنستان به شدت مخالفت کنند.

منبع: آسیا تایمز