سال 1390 به عنوان سال جهاد اقتصادی و سال 1391 سال تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی در تداوم جهاد اقتصادی توسط مقام معظم رهبری در پیام نوروزی نامگذاری گردید. بی تردید تأکید مقام معظم رهبری مبنی بر تداوم جهاد اقتصادی و با تشریح عوامل تحقق و استمرار آن به عنوان یک اصل ضروری در مقطع کنونی گویای اهمیت و جایگاه کار، تلاش، تولید و سرمایه گذاری برای دستیابی به برنامه چشم انداز توسعه بیست ساله کشور محسوب می گردد.
اهمیت و جایگاه جهاد اقتصادی، چگونگی ارتقاء تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی هر کدام موضوعی است که کارشناسان ذی ربط می بایست پیرامون آن مباحث کارشناسی ارائه نمایند. در این مقاله بیشتر به اهمیت و جایگاه کار پرداخته می شود.
در تشریح اهمیت کار در این مقاله جایگاه کسب و کار با تأکید بر ضرورت ترویج و اشاعه فرهنگ کار مورد بررسی قرار می گیرد.
حیات انسان در جامعه با کار عجین شده است. انسان تنها در دورانی کوتاه از تاریخ حیات خود در وضعیت صرفا طبیعی زیسته و نیازهای خود را تأمین و به زندگی اولیه قناعت کرده است که از نظر تاریخی آثار قابل توجهی برای تحلیل بیشتر این دوره در دسترس نمی باشد و شاید بتوان سهم این دوره را در زندگی انسان بسیار ناچیز و حتی نادیده گرفت و از سوی دیگر می توان گفت بشر از همان آ غازین روزهای حیات خود در زمین، با بکارگیری هوش و فعالیت های پیچیده مغزی خویش، به ابزارسازی پرداخته و مواهب طبیعت را به خدمت خود درآورده است و به آنچه مستقیما در طبیعت دسترسی داشته اکتفانکرده، بلکه همواره در تلاش و تکاپو و جست وجو بوده است تا با استفاده از آنچه در دسترس دارد به آنچه احساس نیاز می کند و در دسترس او قرار ندارد دست یابد و بدین ترتیب کار وی هر روز پیچیده تر و از مرحله طبیعی بیشتر فاصله گرفته و جنبه «فرهنگی» یافته است تا جایی که کار انسان نه فقط حاصل تجربه و دانش او بوده بلکه به عنوان یک امر فرهنگی و ارزش اجتماعی او جلوه گر شده است و بدین سان بین اندیشه، کار و ورابط اجتماعی پیوندی ناگسستنی پدید آمده و تمدن و فرهنگ بشری با این سه ویژگی به عنوان عوامل اساسی حیات اجتماعی و تاریخی انسان بنا نهاده شده است1.
قبل از پرداختن به فرهنگ کار و عوامل موثر بر آن واژه کار و دیدگاه های مختلف در مورد آن مورد بررسی قرار می گیرد.
مفهوم کار از نظر صاحبنظران کاربردهای فراوانی دارد اما به باور اغلب آنها این واژه به مفهوم «پیشه» و «شغل» آمده است. واژه شناس نامدار عرب «راغب» به این باور است که «هر فعلی که با اراده انجام آن از سوی انسان و یا حیوان انجام پذیرد به آن کار گفته می شود». و به طور کلی وجه مشترک تعاریف، کار، عملی است که باچند ویژگی 1-با اراده و انتخاب 2-با تلاش و کوشش 3-با هدفداری و خردمندی 4-با سودآوری و سوددهی باشد.
با این توصیف می توان گفت: «کار فعالیتی نسبتا دائمی است که به تولید کالا یا خدمات می انجامد و برای آن دستمزدی درنظر گرفته می شود»2.
با این تعاریف اولیه می توان گفت کار بخش اساسی زندگی ما است. انسان ها احتیاجات مادی و غیرمادی زیادی دارند که با تلاش و کوشش مستمر سعی در دستیابی به آن را دارند و تأمین نیازها اعم از مادی و غیرمادی محرک اولیه انسان برای کار است که روانشناسان در غالب عوامل انگیزشی آن را مورد بحث قرار داده اند. از سوی دیگر انسان هویت خود را در اجتماع به وسیله کار نشان می دهد که از دیدگاه جامعه شناسان هویت اجتماعی و حیات اجتماعی انسان ها به وسیله کار جلوه پیدا می کند. حتی امروزه بسیاری از صاحبنظران بر این باورند که کار با توجه به ماهیت و نوع نگرش اعتقادات، باورها در جوامع مختلف می تواند تعاریف متفاوتی داشته باشد و از جانب محققان با گرایش و اعتقادات مکاتب فکری بر جنبه های خاصی از کار تأکید می شود.
چنانچه از دیدگاه فلسفی، کار فعالیت اداری انسان است که دربردارنده ره آوردی خردمندانه است و از دیدگاه مادی کار وسیله ای است برای به دست آوردن ثروت و از دیدگاه اقتصادی کار وسیله ای برای تولید کالا و یا خدمات به منظور کسب معاش است و از دیدگاه اسلام کار راز آفرینش انسان و جهان، از وظایف قطعی او، و راه رشد و سعادت و نیک بختی فرد و جامعه است و هر انسانی مالک و صاحب ره آورد و ثمره کار خویش است و ارزش انسان در اسلام به چگونگی و اندازه کار شایسته یا پیشه اوست. به همین دلیل اسلام برای انسان های بیکار و عاطل و باطل ارزش و بهایی به رسمیت نمی شناسد3.
کار از دیدگاه مکاتب مختلف و با تأکید ویژه بر جایگاه کسب و کار در اسلام می تواند درمقاله های جداگانه و مفصل تر توسط اساتید و صاحبنظران مورد بحث قرار گیرد. در این بخش یکی از جنبه های بسیار مهم کسب و کار یعنی تأثیر فرهنگ کار مورد بررسی قرار می گیرد.
مفهوم فرهنگ کار، فرهنگ کار یک خرده فرهنگ از کل فرهنگ حاکم بر جامعه می باشد لذا فرهنگ کار تحت تأثیر فرهنگ عمومی جامعه قرار دارد. در یک تعریف کلی می توان گفت فرهنگ نظامی است نسبتا منسجم متشکل از اجزای غیرمادی شامل ارزش ها، هنجارها، نمادها، باورها و اعتقادات، آداب و رسوم دانش، اطلاعات رایج هنر و اجزای مادی آن شامل تکنولوژی، کالاهای معرفی ابزار و میراث نسبتا مشترک بین اعضاء یک گروه، اجتماع یا جامعه که از طریق یادیگری از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود و موجبات رشد و تعالی انسان را فراهم می آورد.
علامه محمدتقی جعفری(ره) در کتاب «فرهنگ پیرو و فرهنگ پیشرو» فرهنگ را چنین تعریف کرده است. فرهنگ عبارت است از کیفیت یا شیوه های بایسته و یا شایسته برای آن دسته از فعالیت های حیات مادی و معنوی انسان ها که مستند به طرز تعقل سلیم و احساسات صعود کرده آنان در حیات معقول تکاملی باشد4.
فرهنگ کار به عنوان یک خرده فرهنگ تأثیر متقابل را در فرهنگ عمومی دارد بنابراین اگر فرهنگ عمومی به عنوان فرهنگ مسلط بر جامعه تأکید پرتلاش، سخت کوشی، خلاقیت و نوآوری داشته باشد فرهنگ کار به همان جهت سوق پیدا می کند.
در صورت عدم کارکردهای مثبت در جامعه زمینه انحراف و یا تسلط فرهنگ تحریف شده را به جامعه تحمیل خواهد کرد. در این صورت فرهنگ جامعه به جای فرهنگ پیشرو، فرهنگ پیرو خواهد بود که در این رابطه عوامل متعددی همچون نظام خانواده، سیستم تعلیم و تربیت اعم از آموزش و پرورش، آموزش عالی، رسانه های نوشتاری، رسانه ملی، نخبگان، رهبران جامعه، نظام قانونگذاری و قانون گذاران، نظام سیاسی و مجریان می توانند در ترویج و اشاعه فرهنگ اصیل جامعه و به ویژه در این مورد خاص یعنی فرهنگ کار، نقش اساسی و زیربنایی را داشته باشند.
فرهنگ کار مقوله ای پویا و فرآیندی رو به تکامل است و عصاره فرهنگ کار را می توان در چگونگی تولید ملی و میزان کمی و کیفی آن که خود منجر به ارتقاء سطح اقتصادی و رفاهی جامعه می گردد و تولید ملی به نوبه خود بر فرهنگ کار، انسجام اجتماعی و تقویت هویت اجتماعی اثر شایان توجهی خواهد داشت. فرهنگ کار می تواند نگرش و باورهای عملی و واقعی را در زندگی فراهم نماید. بنابراین فرهنگ کار خود مجموعه ای از باورها و ارزش های مشترک پذیرفته شده در یک کار گروهی در انجام فعالیت های معطوف به تولید و خدمات و یا ارزش افزوده است. تقویت فرهنگ کار، زمینه انگیزش درونی، پذیرش مسئولیت، سخت کوشی، نگرش مثبت به کار را فراهم می نماید که نتایج حاصل آن در بخش فردی، تعالی جسمانی و سلامت روحی و روانی و در بخش اجتماعی تقویت و انسجام اجتماعی و تأمین نیازهای جامعه و تعالی و رشد اخلاقی و جلوگیری از مفاسد اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.
با توجه به پیام مقام معظم رهبری درخصوص تأکید و توجه خاص به جهاد اقتصادی در سال 90 و تأکید ویژه در سال 91 در تداوم جهاد اقتصادی توجه به تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی باید جنبه های مختلف این پیام از سوی نظام آموزشی، رسانه ملی و نخبگان و کارآفرینان مورد توجه قرار گرفته و با توجه به جایگاه کار در اسلام، قرآن کریم و سیره عملی ائمه اطهار علیهم السلام و از سوی دیگر جایگاه و ارزش کار و کارگر در فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی و ایرانی زمینه عملی آن را بیش از گذشته در جامعه فراهم نمود.
در یک برداشت و تحلیل کلی با وجود عناصر بسیار مثبت، عمیق و فرهنگ آرمانی دینی که در آن به کار ارزش بسیار بالا داده شده است اما آنچه امروزه به صورت عملی در بسیاری از موارد در کشورمان وجود دارد و نوعی انحراف از مسیر کلی فرهنگی و اعتقادی جامعه، ضدارزش هایی در امور کار غلبه دارد که در آن فرهنگ کار و اخلاق کار تضعیف شده و این موضوع در سطح کلان جامعه با تعارض جدی مواجه گردیده است که چگونه می توان تضاد بین واقعیت های موجود را با آرمان های بزرگ دینی و فرهنگ اصیل ایرانی توجیه کرد؛ چه عواملی باعث این تضاد شده است؟ وجود عوامل ضدارزشی مثل مصرف گرایی، تجمل گرایی، استفاده نادرست از ثروت های ملی، نوسانات شدید اقتصادی، دست یافتن عده اندکی به پول های بادآورده در جریان تغییرات اقتصادی و تغییر نگرش به پول در مباحث اقتصادی که به عنوان نماد کار باید تبلور کند به صورت یک دستاوردی که لزوما با انجام کار همراه نیست بلکه به دلیل سوءاستفاده از اوضاع اقتصادی جامعه، به دست آوردن آن نوعی شانس و به دست آوردن پول مستقل از کار و تلاش تعریف می گردد. بنابراین با همه ضعف های عملی فرهنگی در نگرش به کسب و کار در وضعیت کنونی کشور، این مسئله در یک فرآیند اجتماعی و اشاعه فرهنگ اصیل اسلامی و ایرانی که مملو از توجه و تقدس کار و تلاش و کوشش است می توان در تقویت زیربنای فرهنگ کار تغییرات اساسی را ایجاد کرد که در این رابطه برنامه ریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت برای استمرار و ترویج فرهنگ کار ضروری به نظر می رسد و زمانی که فرهنگ مسلط در جامعه در رفتار اکثریت مردم جامعه پذیرفته شود زمینه تحقق پیام رهبری در جامعه فراهم خواهد شد که نتیجه آن تأمین نیازهای مادی و غیرمادی مردم را به دنبال خواهد داشت و در چنین وضعیت سلامت جسم و روان افراد از یک سو، و از سوی دیگر هویت اصیل فرهنگ ارزشمند اعتقادی دینی در زندگی مردم به صورت عمومی و در زیر بخش آن در حوزه کسب و کار در جامعه نمایان می شود و ثمره آن موجبات بهبود کمی و کیفی زندگی مردم، تأمین رفاه، ثروت و بهره وری و استفاده مطلوب از منابع مادی و غیرمادی به ویژه سرمایه عظیم منابع انسانی به عنوان ارزشمندترین، مقرون به صرفه ترین و بی بدیل ترین عوامل توسعه کشور بیش از هر زمانی فراهم خواهد شد.
انتظار می رود مسئولین کشور به ویژه قانون گذاران در سطوح کلان، مجریان در دستگاه های دولتی و مسئولین آموزشی و فرهنگی و نخبگان جامعه به صورت خاص و در بخش عمومی همه آحاد مردم جامعه در این سال بستر تحقق پیام رهبر معظم انقلاب را در جهت ترویج و توسعه فرهنگ کار فراهم نمایند تا انشاءالله جامعه ما شاهد تحقق یکی دیگر از اهداف کلان نظام اسلامی یعنی دستیابی به اهداف اقتصادی در شأن نظام اسلامی نائل آید و با ترویج فرهنگ کار، قداست و منزلت کار بیش از هر زمانی در جامعه نهادینه شود.
ـــــــــــــــــ
1- جامعه شناسی کار و شغل توسلی، سمت
2- راهنمای تحصیلی و شغلی دکتر شفیع آبادی، رشد
3- فرهنگ جهاد سال هفتم شماره 21، جهاد کشاورزی
4- آشنایی با کارآفرینی سعیدی کیا، نشر سپاس

منبع: / روزنامه / کیهان