براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،‌ حکومت با اعتقاد به حق و عدل قرآنی، با رهبری و هدایت فقیهی عادل، باتقوا و ... برای تشکیل جامعه‌ای که زمینه رشد و تکامل همه افراد را فراهم کند و عدالت و قسط اسلامی را اجرا نماید، تشکیل شده است. این جامعه باید دارای ویژگی‌های زیر باشد.
1- آیین اقتصادی آن از سیره حکومت مولا امیرالمومنین علی (ع) پیروی می‌کند.
2- زندگی کردن مردم در سایه عدل و قسط قرار می‌گیرد (لیقوم الناس بالقسط).
3- اصلاح اجتماعی آن بر محوریت عدل قرار گیرد (اعدلوا لایصلحها الا العدل).
4- توجه به اجرای عدالت بر همه امور اولویت داشته باشد (عدل ساعه خیر من عباده سبعین سنه).
5- تکاثر و زیاده طلبی را ضد ارزش می‌داند (الها کم التکاثر).
6- فقر را مانع هدایت و رشد می‌شمارد (الفقر طرف من الکفر).
پس عدالت:
- اجتماعی
- قضائی
- آموزشی
- اشتغال
- مدنی
- اقتصادی
- و ...
از مولفه‌های مهم حکومت اسلامی و قرآنی است و جمهوری اسلامی ایران که در صدد فراهم کردن زمینه حکومت آن ذخیره الهی تا عدالت و قسط را در سراسر جهان بگستراند (الذی یملا الارض قسطا و عدلا ...) لازم است نسبت به همه آنها حساس باشد.
در سال جاری مقام معظم رهبری، یکی دیگر از مولفه‌های متعدد ویژگی‌های جامعه اسلامی را تحت عنوان "جهاد اقتصادی"، برای اهتمام بیشتر جامعه به این امر که دغدغه‌ مهمی از قشر وسیعی از مردم است مطرح فرمودند تا مبانی نظری و عملی آن بررسی و زمینه‌ای برای تحقق اهداف دهه پیشرفت و توسعه و نیز چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی گردد.این موضوع از ابعاد گوناگون جای بحث و بررسی دارد، آنچه این مختصر قصد پرداختن به آن را دارد، این است که چگونه این خواسته مهم تحقق همه جانبه و کاملی خواهد داشت.
مکرر شنیده‌ایم که گفته‌اند برای اجرایی کردن فلان کار، نیاز به یک عزم ملی است. معنای این عبارت این است که اموری وجود دارند که به ثمر رسیدن اهداف کامل آنها تنها با تلاش یک گروه و یا بخشی از مردم صورت نمی‌گیرد بلکه باید همه در آن زمینه مسئولیتی پذیرفته و مشارکت همگانی به وجود آید. یک نگرشی در ذهن عده‌ای از افراد جامعه وجود دارد که خود را غالبا مخاطب پیام‌ها، توصیه‌ها، قوانین و ... نمی‌دانند. گویا دیگران موظف هستند که آنها را رعایت کنند و انجام دهند و گروهی نیز بر این باورند که هر کاری را باید حکومت و دولت انجام دهد و نقش خاصی برای خود قائل نیستند. از این نوع نگرش‌ها و باورها در جامعه کم نیست که بعضی از آنها نیز حالت تثبیت شده به خود گرفته و جنبه فرهنگی پیدا کرده‌اند. در حالی که بررسی‌ها نشان می‌دهند که بسیاری از امور اجتماعی در صورتی قرین موفقیت خواهند بود که مساعی همگانی را در پشتوانه خود داشته باشند. پیشرفت بعضی از کشورها در چند دهه اخیر به این سبب بوده است که نگرش مردم خود را بویژه در مدارس با روحیه مشارکت جویی پرورش داده و این امر را در شخصیت آنان نهادینه کرده‌اند. با ذکر مثالی تفاوت بین روحیه مشارکتی و غیر مشارکتی بیان می‌شود. در کشورهایی که تعاون و همکاری جمعی از قوت بالایی برخوردار است می‌توان مردم را سرنشینان کشتی‌ای بزرگ تصور کرد که همه وظیفه دارند با یک روش هماهنگ که رهبران کشتی آن را مشخص می‌کنند، پارو بزنند. به عبارت دیگر همه در حرکت کشتی به تناسب مسئولیت و محدودیتی که دارند سهیم هستند ولی در کشورهایی که این همکاری در آنها ضعیف است، مردم خود را مسافر قطاری تصور می‌کنند که دولت رانندگی و هدایت لکوموتیو را دارد و بقیه بدون داشتن نقشی، سوار بر قطار هستند. به نظر می‌‌رسد در کشور ما برای گروهی از اقشار مردم وضعیت دوم یعنی مسافر قطار بودن حاکم باشد. برای اثبات این مدعا می‌توان از میزان آگاهی و تعریف شدن نقش مردم در برنامه چشم انداز بیست ساله که تقریبا 5 سال از شروع آن می‌گذرد، پرسش کرد. به عنوان مثال برای تحقق چشم‌انداز مذکور، نقش یک خانم خانه‌دار چیست؟ و چگونه تعریف شده است؟ یا نقش یک کودک دبستانی چیست و او برای تحقق آن با آگاهی چه باید بکند، نقش یک کارمند، کارگر، راننده و ... چیست؟
برای اینکه اهداف جهاد اقتصادی به صورت کامل و حتی بیش از اهداف مورد انتظار تحقق پیدا کند توجه برنامه‌ریزان در سطح کلان را به نکات زیر جلب می‌کنیم؛
1- اهداف عملیاتی و کمی آن را کاملا مشخص کنند تا پس از یک سال بتوان از کارهای انجام شده ارزشیابی به عمل آ‌ورد و میزان دستیابی به آنها را نشان داد.
2- در تعیین اهداف کمی، لحاظ کردن ظرفیت جامعه، محدودیت‌ها، امکانات بالقوه و بالفعل و ... بسیار مهم است؛ زیرا در نظر گرفتن اهداف کمی آرمانی غیر قابل دسترس، برنامه‌های آتی را نیز دچار مشکل می‌کند و موجب یاس و ناامیدی می‌شود.
3- برای همه جمعیت کشور از حدود 4-3 سالگی در برنامه مسئولیت و فعالیت معین شود. به عنوان مثال اگر کودک 3 ساله در نگهداری از اسباب‌بازی و یا همبازی شدن با کودک همسان خود، نیاز به خرید اسباب بیشتر را کاهش دهد می‌تواند نقش خود را در این زمینه ایفا کند. ممکن است گفته شود تاثیرات مادی تعیین مسئولیت برای کودکان چندان قابل توجه نیست که خود را معطل آن کنیم ولی به نظر اینجانب این امر از جهات مختلف دارای اهمیت فراوانی است که چشم پوشی از آن موجب زیان به کشور است زیرا؛
الف- این برهه از سن بهترین فرصت برای نهادینه کردن هر نوع نگرش و رفتار در شخصیت کودک است. اگر از طریق والدین، برنامه‌های کودک صدا و سیمای جمهوری اسلامی، مهدهای کودک، پیش‌دبستانی‌ها و ... مطالب برای کودکان بیان شود، این موضوع در ضمیر ناخودآگاه و خودآگاه آنان ثبت و احساس عزت نیز می‌کنند. تجربه همیار پلیس که در عید سال 1386 شش میلیون دانش‌آموز دوره دبستان در آن شرکت کردند پشتوانه عملی خوبی برای آن است.
ب- هنگامی که والدین و سایر بزرگترها سعی می‌کنند نقش کودکان برای جهاد اقتصادی را توجیه کنند، در واقع خود نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند و نقش خود را بهتر انجام می‌دهند.
ج- ارائه مطالب در رسانه‌ها و آثار مختلف برای توجیه کودکان، وسیله‌ای برای گسترش بیشتر این فکر و نظر خواهد شد.
4- در ادامه مورد بند 3 نقش خانم‌های خانه‌دار بسیار اساسی است. این مطلب از چند جهت قابل عنایت است از جمله؛
الف- صنایع خانگی می‌تواند در توسعه اشتغال و افزایش تولید بسیار موثر باشد. در بعضی از کشورها از جمله چین این اشتغال کاملا برجسته است.
ب- آگاهی بیشتر خانم‌های خانه‌دار نسبت به نقش خود در این جهاد سبب مصرف بهینه انرژی و سایر اقلام مصرفی می‌شود.
ج- همفکری و همکاری با همسر برای ایفای نقش خانواده و هر یک در این زمینه بسیار با اهمیت است.
د- آموزش فرزندان برای انجام نقش آنان، زمینه‌ای ماندگار در شخصیت آنان ایجاد می کند و کمک به برنامه آموزشی مدارس است.
5- تعیین ساز و کارهای ارزشیابی مرحله‌ای از طرح و ارائه نتایج آن به جامعه و اصلاح روش‌ها در صورت نرسیدن به اهداف مورد نظر در هر مرحله.با انجام مراحل مذکور علاوه بر تحقق اهداف جهاد اقتصادی مطابق نظرات مقام معظم رهبری، زمینه شکل‌گیری نوعی فرهنگ همکاری برای اجرای هر برنامه ملی است. همین جا پیشنهاد می‌شود در خصوص برنامه چشم‌انداز بیست ساله نیز نقش مشارکت همگانی طراحی و شفاف‌سازی شده و سهم هرگروه و قشر جامعه معین و در مقاطع معینی از اجرا میزان پیشرفت آن در هر گروه ارزشیابی و اعلام شود و در صورت کندی اجرا در بعضی از آنها، روش‌های آن اصلاح شود.

منابع:
1- حکیمی، محمدرضا،‌ الحیات، گزارشی درباره جلد سوم تا ششم، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، ‌1368.
2- حکیمی، محمدرضا، جامعه‌سازی قرآنی، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، 1378.

منبع: / روزنامه / رسالت ۱۳۹۰/۱/۱۸
نویسنده : ابوالقاسم جامه بزرگ