روزنامه شرق، یکشنبه ۱۴ دی ۱۳۸۲ - ۱۱ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۴ ژانویه ۲۰۰۴

گای گاگلیوتا - ترجمه زینب همتی: بقایای ۶ گونه جدید از پستانداران بزرگ ماقبل تاریخ در آفریقا کشف شد. این بقایا دربرگیرنده اجداد فیل ها و یک جانور کرگدن مانند ۵ هزار پوندی است که تصور می شود ۲۷ میلیون سال قبل در کوهستان های اتیوپی پرسه می زده اند.

این کشفیات سرنخ های تازه ای را در مورد سرنوشت و علل مرگ پستانداران آفریقا طی دوره ای که دوره تاریک (dark period) نامیده می شود به دست می دهد. دوره تاریک به حد فاصل زمانی ۳۲ میلیون سال قبل از این تا ۸ میلیون سال بعد از آن یعنی زمانی که قاره ماقبل تاریخ، موسوم به آفریقا _ عربستان (Afro _Arabia) شروع به چسبیدن به اوراسیا می کند گفته می شود. پس از این اتصال بود که در آفریقا ترکیب خارق العاده ای از جانوران همچون شیرها، ببرها، شغال ها، بزهای کوهی و آهوهای آفریقایی تکامل یافته و باعث معروفیت امروزی آفریقا شدند. تمامی این جانوران از جانوران مهاجری که پس از اتصال آفریقا _ عربستان با اوراسیا توانستند از مرز اوراسیا گذشته و وارد آفریقا _ عربستان شوند تکامل حاصل می کردند.

تا قبل از این اتفاق در آفریقا تنها مجموعه ای از پستانداران مختص این قاره همچون جوندگان، نخستی ها، تعدادی جانور فیل مانند و چندین جانور گیاهخوار زندگی می کردند. تا قبل از این کشفیات هیچ کس نمی توانست حتی فکرش را هم بکند که زمانی جانورانی بزرگ تر از گاو های شاخ دراز تگزاسی در آفریقا زندگی می کرده اند.

شکاف ۸ میلیون ساله

جان کاپلمن (J.Kappelman) دیرین شناس دانشگاه تگزاس که از سال ۱۹۹۷ تاکنون رهبری یک تیم تحقیقاتی بین المللی که در ناحیه چیلگا واقع در شمال غرب اتیوپی مشغول به تحقیق بوده اند را به عهده داشته می گوید: «۸ میلیون سال مدت زمان بسیار زیادی است اما نه برای فهم هر چیزی در رابطه با یک قاره کامل.» تیم تحقیقاتی او مدت زمان زیادی بود که صخره های به جای مانده از این دوره را برای کشف هرگونه نشانه ای از آن زمان زیرذره بین قرار داده بودند. طبق گفته کاپلمن تیم تحت سرپرستی او فسیل ها را از ۷۰ ناحیه جداگانه و از مزارع بیرون شهر و در ارتفاع ۶ هزار و ۶۰۰ پایی از سطح دریا یافته اند. این تیم با استفاده از تصاویر ماهواره ای موفق به یافتن نهشته های رسوبی شد. این نهشته ها که با سنگ های بازالت آتشفشانی پوشیده شده بودند قریب به ۳۰ میلیون سال قدمت دارند.

طبق گفته کاپلمن این نواحی از نظر کشاورزی بسیار حاصلخیز هستند. او و هم تیمی هایش بستر رودها، رودخانه ها و بریدگی دره ها را مورد مشاهده قرار می دادند. در واقع آنها رودخانه ها را از نقطه آغازی تا جایی که به یک مزرعه ذرت می رسیدند تعقیب و با دقت تمام بستر آن را مورد جست وجو قرار می دادند.

اگرچه کاپلمن و هم تیمی هایش از بقایای دندان ها برای شناسایی فسیل ها استفاده کرده بودند اما انواع مختلفی از استخوان های دیگر مثل تکه هایی از جمجمه، استخوان دست و پا، شاخ ها، دنده ها و مهره ها نیز در میان این فسیل ها به چشم می خورد.

۴ پا طول و یک تن وزن

۵ گونه از این ۶ گونه جدید متعلق به پروبوسیدیا (Proboscidea) یا جانوران خرطوم دار بودند از این ۵ گونه، ۳ گونه از پالئوماستودون ها بودند: جانورانی به ارتفاع ۴ پا، ۱ تن وزن، دارای خرطوم  های کوتاه و عاج هایی در فک بالا و پایین. ویلیام ساندرز (W.Sanders) دیرین شناس دانشگاه میشیگان و عضو دیگر این تیم تحقیقاتی معتقد است که این جانوران به مانند خوک های عجیب و غریبی بوده اند. پالئوماستودون های ناحیه چیلگا از جدید ترین نمونه هایی هستند که تا به امروز کشف شده اند. به نظر می رسد که این جانوران در آفریقا منقرض شده و هرگز وارد اوراسیا نشده باشند.علاوه بر این، این تیم تحقیقاتی بقایای یک گونه جدید از دینوتریوم ها (Deinotherium) را نیز کشف کردند.

دینوتریوم ها جانورانی با خرطوم کوتاه بوده و عاج های موجود بر روی فک پایینی آنها تحلیل رفته است. با توجه به بررسی های صورت گرفته به نظر می رسد دینوتریوم چیلگا _ قدیمی ترین نمونه دینوتریومی است که تاکنون کشف شده است _ از نظر اندازه حد واسط بین یک خوک بزرگ و یک اسب آبی کوچک بوده باشد. از شواهد امر چنین برمی آید که دینوترها به اوراسیا مهاجرت کرده، در آنجا گسترش یافته و قبل از انقراضشان طی یک میلیون سال قبل، به جانورانی اندازه فیل تکامل یافته باشند.

پنجمین جانور خرطوم دار چیلگا، نخستین گونه شناخته شده ازگامفوتریوم (Gomphotherium) هاست، اجداد یک تنی فیل های امروزی که به اوراسیا مهاجرت کرده و از آنجا به سراسر کره زمین به استثنای استرالیا و قطب جنوب گسترش یافته اند و سرانجام، ماشین  حفاری، بزرگترین و آخرین نمونه از آرسینوئیتریوم (Arsinoitherium) ها را کشف کرد: جانورانی ترسناک با شاخ های منشعب در پیشانی. تا قبل از اکتشافات صورت گرفته در چیلگا، دانشمندان گمان می  کردند که این جانوران به دنبال رقابت با اسب های آبی وارد شده به اوراسیا بر سر تصاحب قلمرو از پای درآمده اند. آرسینوئیترها شباهت هایی با اسب  آبی دارند اما هیچگونه خویشاوندی میان آنها دیده نمی شود. اگر چه آرسینوئیترهای ابتدایی به اندازه خوک بوده اند اما نمونه  های کشف شده در چیلگا ۷ پا ارتفاع داشته و درحدود ۵ هزار پوند وزن داشته اند. به گفته ساندرز، این جانوران به اندازه فیل های بسیار کوچک بوده و اسب های آبی توان رقابت با آنها را نداشته اند.با توجه به کشفیات صورت گرفته چنین استنباط می شود که پستانداران امروزی آفریقا از مهاجمان اروپایی مشتق شده اند. نمونه بارز این مسئله فیل ها هستند که پس از تکامل در آفریقا به نقاط دیگر زمین نیز وارد شده و گسترش جهانی یافتند.

به گفته ساندرز، گمان می رود که فیل ها در آفریقا تکامل یافته باشند و برای این ادعا نیز سند و مدرک کافی در دست است. اسپنسر لوکاس (S.Lucas) متصدی دیرین شناسی در موزه تاریخ طبیعی نیومکزیکو می گوید: «بیش از یک قرن است که دانشمندان گمان می کنند پروبوسیدیاها (Proboscidia) در آفریقا تکامل یافته اند. این کشفیات بسیار هیجان انگیز بودند چرا که نکات جالب توجهی را در مورد پروبوسیدیاها در آفریقا و آن هم در یک زمان بسیار مهم آشکار ساختند.» طبق گفته لوکاس: «شما در حال مشاهده یک نمونه کلاسیک از یک چاله بزرگ در شواهد دیرین شناختی هستید. این دانشمندان درست انگشت روی جایی گذاشتند که باید پر می شد و توانستند این شکاف را پر کنند.»

اما این کشفیات سئوال جدیدی را مطرح ساختند: چرا تعدادی از گونه  ها زنده ماندند و به نواحی دیگر منتشر شدند اما تعدادی دیگر به دنبال رقابت با مهاجمان اوراسیا از پای درآمدند؟ طبق گفته ساندرز، برای پاسخ به این سئوال کارهای بسیار زیادی می بایست صورت گیرد. اما ساده ترین پاسخی که می توان به این پرسش داد این است که ممکن است در آفریقا تغییرات اقلیمی صورت گرفته باشد و در نتیجه تعدادی از جانوران آفریقا از پای درآمده و تعدادی دیگر نیز در وضعیت نامطلوب قرار گرفته باشند. بنابراین قبل از ورود مهاجمان اوراسیایی تمامی شرایط برای از میان رفتن جانوران آفریقایی فراهم شده بود و مهاجمان تازه وارد نیز توانستند تیر خلاص را رها کرده و ضربه نهایی را به آنها وارد کنند.

SFGate, Dec. 15.2003