تعریف دولت الکترونیکى :
دولت الکترونیکى دراصطلاح به استفاده از فناورى اطلاعات و ارتباطات درجهت ارائه اطلاعات و خدمات به شهروندان، بخش هاى اقتصادى، کارمندان دولت وسایر قسمت هاى دولتى اطلاق مى شود.

مزایاى دولت الکترونیکى :
- مدیریت دولتى کارآتر
- ارائه بهتر خدمات دولتى به شهروندان
- تعامل بهتر با شهروندان و بخش هاى بازرگانى و صنعتى
- افزایش توان از طریق دسترسى به اطلاعات
- ارائه خدمات به مردم، در هر زمان و در هر مکان
- تسهیلات و سرعت بیشتر
- شفافیت بالاتر
- مسئولیت پذیرى بیشتر
- یکپارچه سازى شهروندان
- گسترش فرهنگ خودمحورى در خدمات رسانى

همچنین با استفاده از (درگاه) پورتال دولت الکترونیکى، ( سایت مرجع دولت که ارتباط با سایت سایر سازمانها و نهادهاى دولتى را برقرار مى سازد) مردم مى توانند به کلیه اطلاعات و خدمات دولتى، روى اینترنت- بدون توجه به محدودیت هاى فیزیکى و زمانى- دسترسى پیدا کنند.

دولت الکترونیکى در سرتاسر جهان :
دولت الکترونیکى مزایاى مهمى براى شهروندان، مشاغل و دولت ها در سرتاسر جهان به وجود آورده است؛ اگر چه این فناورى هنوز دورة نوجوانى خود را طى مى کندولى قابلیت هاى انعطاف پذیر اینترنت شامل پتانسیل بالاى آن براى کاستن فوق العادة هزینه ها ، افزایش سود، گسترش موارد قابل دسترسى و از بین بردن فاصله ها است. دولت الکترونیکى در حقیقت روش کلیدى براى دستیابى به بسیارى از اهداف مذکوراست.

چالش هاى آینده فراروى دولت الکترونیکى:
دولت الکترونیکى، با توجه به روند رو به رشدى مه دارد ، تا به حال با چالشهاى متعددى روبرو شده است. از جمله آنکه در طراحى و اجراى دولت الکترونیکى، دولت باید به سیاست ها از جمله مسائل اقتصادى، مقررات گذارى و حقوق کاربران توجه داشته باشد.
یکى از دفاتر مالى عمومى در آمریکا، به طور مشخص چالش هاى فراروى پیاده سازى دولت الکترونیکى را به صورت زیر بیان مى دارد:
1. زنده نگاه داشتن، مدیریت اجرائى متعهد
2. ایجاد موارد تجارى موثر
3. حفظ تمرکز و توجه بر شهروندان
4. حفاظت از حریم خصوصى افراد
5. اجراى مراقبت هاى امنیتى مناسب
6. ثبت و نگهدارى سوابق الکترونیکى
7. برقرارى زیربناى تکنیکى قوى
8. برطرف نمودن دغدغه هاى منابع انسانى
9. اطمینان از ارائه خدمات یکپارچه به عموم
اما دانشمندان چالش هاى مهم دیگرى را نیز مورد توجه قرار داده اند از جمله آنکه : تعریف پارامترهاى دولت الکترونیکى و طراحى عملیات دولت الکترونیکى باید به شکلى باشدکه باسایر قوانین در تعارض قرار نگیرد.

مطالعه اخیر دولت آمریکا بر این نکته تاکید داشته که بزرگترین نگرانى مدیران دولت الکترونیکى، موارد تکنیکى و فنى نبوده است وموضوع اصلى آنها بیشتر روى سیاست ها از جمله هماهنگ سازى و همکارى بین مدیران نهادهاى دولتى وتمرکز هر نهاد بر روى نیاز هاى خویش به جاى اهداف جمعى و و ظائف دولت الکترونیکى بوده است.
برخى ازاین چالش هاى ممکن است شامل ابعاد اجتماعى سیاست هاى اطلاعاتى مربوط به اینترنت باشد.
اگر دولت الکترونیکى در آینده روشى براى مشارکت بیشتر مردم درامور دولتى باشد، نادیده گرفتن تعدادى از شهروندان که از نظر فنى دانش کمترى دارند، همچنان یک دغدغه بزرگ محسوب مى شود.
بسیارى از سیاست هاى اطلاعاتى، چالش هاى محسوسى را در راه توسعة دولت الکترونیکى بوجود آورده اند.

تعدادى از راه کارها به شرح زیرهستند:
اطمینان از توانائى استفاده از تکنولوژى مورد نیاز
دولت الکترونیکى به شکلى ساده روى استفاده از فناورى اطلاعات تکیه دارد. اگر فردى قابلیت استفاده از تکنولوژى که دولت الکترونیکى بر اساس آن شکل گرفته است را نداشته باشد، (به دلیل نداشتن تحصیلات یا توانائى محدود) نمى تواند از دسترسى به اطلاعات دولت محروم شود. بنابراین اگر قسمتى از جامعه ناتوان از دسترسى به اطلاعات روى وب هستند، دیگر کانال هاى ارتباطى با دولت براى این قشر نباید مسدود و یا محدود شود.
آشنایى شهروندان با ارزش هاى دولت الکترونیکى
دولت ها باید مردم را در رابطه با مزایاى دولت الکترونیکى آگاه سازند. اصولا شهروندان بدون دانستن این نکته که چه مواردى با ایجاد دولت الکترونیکى فراهم مى شوند، علاقه مند به استفاده ازامکانات دولت الکترونیکى نمى شوند که در غیر این صورت شکست هدف توسعه دولت الکترونیکى حتمى است.چراکه به طور طبیعى افرادى که از طرح هاى دولت الکترونیکى آگاه بوده و با آن احساس راحتى مى کنند ، علاقه بیشترى به استفاده از آن خواهند داشت.

اطمینان از دسترسى به اطلاعات و خدمات مفید
جایگاه اطلاعاتى اولیه دولت بر روى وب از اهمیت بالایى برخوردار است ولى این تازه ابتداى راه است. وجود محتواى مفید موضوع مهمى است؛ با توجه به تلاش دولت ها براى رسیدن به موفقیت باید سطحى ضرورى از زیر ساخت هاى مخابراتى و دسترسى جهانى فراهم باشد که نشان دهندة حداقل استاندارد مربوط به توانائى دسترسى به خدمات ارائه شده از طریق زیر ساختهاى مخابراتى است. محتوا و مطالبى که بر روى وب سایت هاى دولت ها موجود است، باید چیزى فراتر از حجم عظیمى از اطلاعات باشد. برنامه ریزى و اجراى دولت الکترونیکى باید بر فعالیت هائى که از طریق دولت الکترونیکى براى بهبود خدمات فعلى و ارتقا بخشیدن آنها استفاده مى کنند، تمرکز داشته باشد.

هماهنگ سازى طرح هاى دولت الکترونیکى بومى، منطقه اى و ملى
کمبود هماهنگى میان سطوح مختلف دولت مى توانند تأثیر عمیقى بر موفقیت دولت الکترونیکى داشته باشد. طرح هاى دولت الکترونیکى مى تواند به وسیله تعارض در اهداف میان سطوح مختلف دولت، پیچیده شود. با توجه به دغدغة پیاده سازى دولت الکترونیکى اثربخش، باید سطوح مختلف دولت در یک کشور براى توسعة و اجراى استراتژى دولت الکترونیکى با یکدیگر همکارى کنند.
توسعه روش ها و شاخص هاى عملکرد به منظور ارزیابى خدمات و استانداردهاى دولت الکترونیکى
نیاز به توسعة راه هاى اندازه گیرى و ارزیابى موفقیت طرح هاى دولت الکترونیکى همواره مورد توجه بوده است. میزان محدود ارزیابى « تقاضا، سود و کیفیت خدمات» طرح هاى دولت الکترونیکى تا کنون به عنوان یک ضعف عمده باقى مانده است. با توجه به این هدف که ایجاد دولت الکترونیکى به منظور رفع نیاز مردم است، ارزیابى ها باید « نیازها، قابلیت ها، قدرت هضم و اطلاعات دیگررا » در مورد شهروندان مورد بررسى قرار دهد. همچنین باید رفتارهاى اطلاعاتى که مانع تحقق دولت الکترونیکى مى شود را شناسائى کرد.
سیاست هاى اطلاعاتى دیگر که در توسعة دولت الکترونیکى نقش مهمى را بر عهده دارند، به قرار زیراست:
فراهم کردن دسترسى به اینترنت و مخابرات مطمئن و با ثبات•
مشکل دسترسى به اینترنت درست مانند اشکالات در اتصال به دیگر ابزارهاى ارتباطات و فناورى اطلاعات است. این مساله اى است که امروزه در درون وبیرون از مرز کشورها به چالشى مهم تبدیل شده و از آن با عنوان شکاف دیجیتال نام برده مى شود. خطر عمیق تر شدن این شکاف نیز همواره وجود دارد. لذا براى اینکه دولت الکترونیکى در میان ملتى اثربخش شود،باید زیرساخت هاى تکنولوژیکى لازم جهت ارائه خدمات به شهروندان را هرچه سریع تر مهیا کند.

مدیریت مسائل مربوط به زبان و• ارتباطات
بسیارى از ملت ها با بیش از یک زبان تکلم مى کنند.از اینرو دولت الکترونیکى اثربخش باید به استاندارد سازى استفاده از لغات زبان یا زبان هاى رایجى که مردم در استفاده از آنها راحت هستند، بپردازند. در این میان تنوع زبانى و حساسیت هاى زیاد در این خصوص نیز به چالشى در برقرارى هر چه سریع تر دولت الکترونیکى تبدیل شده است . به همین منظور از آنجائیکه هر کشور دولت الکترونیکى خود را گسترش مى دهد، حل مسائل مربوط به تنوع زبانها باید مورد توجه جدى قرار گیرد.

• جلوگیرى از دولت الکترونیکى در زمانى که باعث کاهش مسئولیت پذیرى کارکنان دولت مى شود
در بسیارى از مواقع، شاید نادیده گرفتن یک ایمیل بسیار راحت تر از بى توجهى به ارباب رجوع باشد.مسلما" تعامل الکترونیکى با دولت نباید موجب کاهش پاسخگویى کارکنان دولت نسبت به شهروندان شود. اگر کارمندان، به دلیل اینکه به صورت فیزیکى مردم را نمى بینند یا با آنها صحبت نمى کنندکمتر پاسخگو باشند؛ آنگاه دولت الکترونیکى باعث عدم شفافیت و مسئولیت ناپذیرى مدیریت دولتى مى شود.

تحت پوشش قرار دادن معلولان در دولت الکترونیکى•
اینترنت محیطى است که بسیارى از بخش هاى آن با توجه به نیاز هاى معلولان طراحى نشده است. تجارت الکترونیکى و همچنین دولت الکترونیکى، عموماً سطوح پایینى از دسترسى براى معلولان را در نظر گرفته اند که به این ترتیب و با استثنا کردن معلولان از خدمات و اطلاعات دولت الکترونیکى باعث عدم دسترسى سهم قابل توجهى از جمعیت جهان به دولت الکترونیکى مى شود.

دولت الکترونیکى در ایالات متحدة آمریکا :
I. اواخر سال 2002، مردم قادر بودند، 500 فرم از متداول ترین فرم هاى دولتى را از طریق اینترنت دریافت و چاپ کنند.
II. درمیان این فرم ها، تعدادى فرم با قابلیت ارسال آنلاین از قبیل پرداخت مالیات، درخواست وام دانشجویى، دریافت کارت تامین اجتماعى، نام نویسى در ارتش، ورود به رقابت هاى علمى و حتى اعلام ورشستگى وجود داشت.
III. انتظار مى رود تمام خدمات دولتى آمریکا تا اواخر سال 2004 از طریق اینترنت قابل انجام باشد.
دولت الکترونیکى سیاست هاى گوناگون در آمریکا شکل مى دهد. به تعدادى از این موارد به همراه نمونه هایى از مقررات مربوط به آن اشاره مى شود :

حفظ حریم شخصى
براى مثال هیچ سابقه اى از مردم در رابطه با استفاده از حقوقشان نباید ثبت و نگهدارى شود، مگر این که به موجب قانون یا اجازه از فرد مورد نظر این کار صورت پذیرد.

کاهش کاغذ• بازى
در قانون 1980، PRA(Paper wrk Reductin Act) تصویب شد تا با استفاده از سیستم هاى اطلاعاتى استفاده از ارتباطات کاغذى به طور عمدهاى کاهش یابد.

امنیت اطلاعات کامپیوترى
در قانون مصوب سال 1987، هرسازمان فدرال اى براى حفظ امنیت کامپیوترهائى که داراى اطلاعات حساس هستند، موظف به تدوین و توسعة برنامه اى مشخص شد.

کلینگر، کوهن
همچنین بر اساس قانونى که توسط دو سناتور به همین نام تصویب و پشتیبان PRA شد هر بخش دولتى، خود مسئول دستیابى به تکنولوژى اطلاعات بوده و باید بهترین و کاراترین تکنولوژى را از نظر هزینه خریدارى کند.

مدیریت تکنولوژى اطلاعات فدرال
در سال 1996 قانونى توسط کلینتون تنظیم شد که بخش هاى اجرایى را براى دستیابى به سیستم هاى اطلاعاتى مدیریت، هدایت مى کرد. همچنین فرآیندى براى سرمایه گذارى و بودجه بندى از طریق تکنولوژى اطلاعات پیشنهاد شد.

قانون توانبخشى
درسال 1998 با اصلاح قانون توانبخشى(1973) تهیه و کاربردى کردن تکنولوژى اطلاعات براى افراد معلول ( چه کارمندان دولت، چه مردم) بر عهدة سازمانهاى دولتى گذاشته شد.

قانون حفاظت حریم شخصى کودکان در فضاى آنلاین
درسال 1999، قانون مربوط به سال 98 اصلاح شد و طى آن قوانینى بر علیه کسانى که در سایت هاى تجارى و خدمات آنلاین، کودکان زیر 13 سال را هدف قرار دهند، وضع شد.این قانون همچنین دسترسى والدین به اطلاعات شخصى کودکانشان را تسهیل کرد.

قانون تجارت الکترونیکى
با توجه به پدیدار شدن تجارت از طریق اینترنت ،کلینتون قوانینى براى سیاست گذارى این زمینه تصویب کرد، که مهمترین آنها چارچوب تجارت الکترونیکى بود :
1. راهبرى به عهده بخش خصوصى گذاشته شد.
2. دولت از وضع محدودیت هاى بى جهت در رابطه با تجارت الکترونیکى منع شد.
3. جائیکه دخالت دولت لازم باشد، هدف دولت باید، پشتیبانى، تقویت محیط قانونى ساده و باثبات براى تجارت الکترونیکى باشد.
4. دولت باید کیفیت منحصر به فرد اینترنت را به رسمیت بشناسد.
5. تجارت الکترونیکى روى اینترنت باید بر مبناى جهانى تسهیل شود.

روند آینده دولت الکترونیکى :
برنامه ریزى و اجراى دولت الکترونیکى ( از آنجایى که در تمام جهان در حال توسعه و رشد است) در آینده باید بر یافتن روش هایى براى حل مسائل مختلف تمرکز داشته باشد. برخى از مهمترین منابع اطلاعاتى درباره چالش هایى که دولت الکترونیکى اثربخش با آنها روبرو است، طرح هاى واقعى دولت الکترونیکى هستند که در مرحله عملیاتى قرار دارند. درس هایى که از پروژه هاى دولت الکترونیکى موجود مى توان آموخت، چه آنهایى که عملیاتى هستند و چه آنهایى که عملیاتى نیستند، راهنماى ارزنده اى براى توسعه و پالایش دولت الکترونیکى فراهم مى کنند.
علاوه براین، آزمایش پروژه هاى دولت الکترونیکى در سطوح مختلف دولت و بخش هاى مختلف جهان روشى براى به اشتراک گذاشتن اطلاعات دربارة دولت الکترونیکى ارایه مى دهد. در بسیارى از روش ها روند آیندة دولت الکترونیکى، مواجهه با مسائل مهم و حل نشده خواهد بود. ولى به هر حال دولت ها در پرتو تمامى منافع بالقوه، اندازه و قلمرو دولت الکترونیکى را گسترش خواهند داد.

منابع و مأخذ :
Jurnal f Gvernment Infrmatin - Vlume: 29 - September - ctber, 2002
Paul T. Jaeger, Kim M. Thmpsn E-Gvernmnet arund the wrld: Lessns, challenges, and future directins – Flrida state University, Schl f Infrmatin Studies, Infrmatin Use Management and Plicy Institute
Harld C. Relyea, E-gv: Intrductinand verview – Library f cngress, Cngressinal Research Service, Washingtn, USA
Fereidun Ghasem Zade Ph.D, Transitin t E-Gvernment – Managers Huse, Iran

منبع: / سایت خبری / آی تی ایران ۱۳۸۳/۰۳/۰۸
نویسنده : محمدحسین جراحى