روزنامه شرق، یکشنبه ۱۴ دی ۱۳۸۲ - ۱۱ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۴ ژانویه ۲۰۰۴

زاآل آبخاپاریدزه، پیترراتلند* - ترجمه رضا ثابتی: انقلاب ها معمولاً شروع خوبی دارند ولی به مرور ورق برمی گردد. تئوری لنین مبنی بر این که هر انقلابی باید قدرت دفاع از خود را داشته باشد، برای آنچه که مردم گرجستان نام «انقلاب  گل های سرخ» را بر آن نهاده اند نیز صدق می کند؛ یعنی همان بر کناری بدون خونریزی «ادوارد شواردنادزه» در ۲۳ نوامبر ۲۰۰۳. خلع شواردنادزه از قدرت این امید را در میان اهالی گرجستان افزایش داده که بتوانند یک دهه رکود و رخوت را پشت سر بگذارند. موفقیت و تحقق این آرزو بستگی به عملکرد دولت جدید در چند ماه آینده و همچنین به میزان کمک و نه دخالت و کارشکنی قدرت های خارجی دارد. حاکمان اقتدارگرای منطقه، از مینسک تا تاشکند نیز با نگرانی چشم به نتیجه کار دوخته اند.

امروز (یکشنبه) مردم گرجستان برای انتخاب رئیس جمهور جدید به پای صندوق های رأی می روند. نتیجه کار کاملاً مشخص است. گروه های مخالف دولت سابق برسر معرفی «میخائیل ساآکاشویلی»، ۳۶ ساله و تحصیل کرده آمریکا، به عنوان نامزد مشترک به توافق رسیده اند. چیزی که مشخص نیست توانایی ساآکاشویلی برای مبارزه با فساد و باندبازی سیاسی است که نظام دولتی گرجستان را در دهه گذشته به ویرانه ای بدل کرده است. «انقلاب گل های سرخ» بیش از همه موقعیت  گروه های ثروتمند و ممتاز را به خطر انداخته و آنها مترصد فرصتی هستند که در کار دولت اصلاح طلب حتی با توسل به خشونت، ایجاد اختلال کنند.

از سال ۱۹۹۱ گرجستان گرفتار جنگ داخلی شد و به تبع آن سه منطقه اوستیای جنوبی، آبخازیا و آجاریا از کنترل دولت مرکزی در تفلیس خارج شدند. در طول دوره ۱۱ ساله حکومت شواردنادزه، کمک ۲/۱ میلیارد دلاری آمریکا به کل، ناپدید شد و نظام اقتصادی گرجستان درهم پاشید و رانت خواران و فرصت طلبان درون سیستم با سوءاستفاده از موقعیت پیش آمده بر ثروت خود افزودند.

انقلاب گل های سرخ ریشه در افزایش ناگهانی مخالفت ها و همسویی مخالفان داشت که توسط شبکه ای از نهادهای غیردولتی مورد حمایت غرب رهبری شد. اما تا وقتی آمریکا پشت ادوارد شواردنادزه به عنوان متحدی وفادار ایستاده بود شانسی برای ظهور این موقعیت نبود. بهار سال گذشته دولتمردان آمریکا تصمیم به کنار زدن شواردنادزه و قطع حمایت از او گرفتند و حتی تا انتخابات ریاست جمهوری که طبق برنامه باید سال ۲۰۰۵ برگزار می شد، صبر نکردند. چه چیزی باعث تغییر موضع آمریکا شد؟اول از همه، نشانه هایی از ظهور رهبران جدید، جوان، کارآمد و طرفدار غرب بود. از آن مهمتر ترس فزاینده غرب از نفوذ روسیه و به دست گرفتن اقتصاد ورشکسته گرجستان توسط این کشور بود. در ماه مه ۲۰۰۳ گرجستان با امضای قراردادی اداره تأسیسات مقروض گاز خود را به شرکت روسی «گازپروم» سپرد و در ماه آگوست نیز شبکه ناکارآمد برق این کشور، که تا قبل از آن توسط شرکت آمریکایی AES اداره می شد، به «سیستم یکپارچه انرژی» روسیه پیوست.

از همه اینها مهمتر شاید شروع ساخت خط لوله باکو _ جیحان در منطقه گرجستان است که گاز آذربایجان را به ترکیه منتقل می کند و اهمیتی حیاتی برای سیاست آمریکا در منطقه دارد. تنها یک دولت قانونی و دموکراتیک قادر خواهد بود اعتراضات و نگرانی های طرفداران محیط زیست را که معتقدند احداث این خط لوله باعث از بین رفتن منابع مشهور آب معدنی گرجستان، سومین محصول صادراتی کشور، می شود، پاسخگو باشد و آمریکا را از ساخت و تکمیل این پروژه طبق برنامه مشخص شده، مطمئن کند.

فعال نگاه داشتن این پروژه بسیار مهم است و بیشتر از آن که برای خود گرجستان اهمیت داشته باشد مورد توجه آمریکا و آذربایجان است. بسیاری از گرجستانی ها فکر می کنند این خط لوله ثروت فوری و فراوانی را برای کشورشان به ارمغان می آورد. این تصورات خیال خامی بیش نیست، چرا که در حال حاضر این پروژه ۳۰۰۰ شغل موقتی ایجاد کرده و در آینده نیز سالانه تنها ۶۰ میلیون دلار بابت انتقال گاز نصیب گرجستان خواهد شد.

علاوه بر اینها حدود ۱ میلیون نفر گرجی که در روسیه مشغول به کار هستند نیز به تدریج به کشورشان بازگردانده خواهند شد، «انقلاب گل های سرخ» داوم نخواهد آورد مگر با بهبود سریع اوضاع اقتصادی و بهبود وضع اقتصادی گرجستان نیز تنها زمانی محقق خواهد شد که گرجستان بتواند مرزهای تجاری خود را در مناطق جدایی طلب آبخازیا و آجاریا باز کند؛ مناطقی که مهمترین مسیرهای تزانزیتی به روسیه و ترکیه از آنها می گذرد.

و اما درباره روسیه؛ گرجستان دلایل فراوانی برای بدبینی و عدم اعتماد به مسکو دارد.

در ماه نوامبر و در اوج بحران در گرجستان روسیه آماده بود تا به شواردنادزه کمک کند تا در قدرت بماند و البته این امر تنها با سرکوب خونین تظاهرکنندگان میسر می شد. شواردنادزه آن قدر عاقل بود که دست کمک روسیه را رد کند و در عوض از مقامش استعفا بدهد. این اقدام او شاید آخرین و مهمترین تصمیم در جهت منافع کشورش بود.

روسیه هنوز دو پایگاه نظامی در گرجستان در اختیار دارد. یکی در آجاریا و دیگری در آبخازیا که مأموریت حفظ صلح و پیشگیری از بازگشت خشونت به منطقه را به عهده دارند. آبخازیا و اوستیای جنوبی هم مرز با روسیه هستند و بقایشان کاملاً در گرو کمک های این کشور است.

بدون خاتمه درگیری ها در مرزهای گرجستان هیچ امیدی به شروع و کارآمدی اصلاح اقتصادی در این کشور نیست و از طرفی امید به پیدا کردن راه حلی برای پایان دادن به این درگیری های بدون کمک و موافقت روسیه نیز، خیالی باطل است. اما کسانی در واشنگتن هستند که با این تحلیل مخالفند و امیدوارند بتوانند پای روسیه را به کل، از منطقه گرجستان کوتاه کنند. برای مثال دونالد رامسفلد، وزیر دفاع آمریکا، در دیدار تاریخ ۵ دسامبر خود از تفلیس از روسیه خواست تا بی درنگ پایگاه های خود در گرجستان را تعطیل کند. این مواضع خصمانه به هیچ وجه واقع گرایانه نیستند و اتفاقاً می تواند تأثیر معکوس داشته باشد و بهانه لازم را به روسیه بدهد. از طرفی گرجستان با چچن هم مرز مشترک دارد و روسیه می خواهد مطمئن شود شورشیان چچن از طریق این مرز تغذیه نمی شوند.

ولادیمیر پوتین در مصاحبه اخیرش در ۱۸ دسامبر مکرراً تأکید کرد که خواهان حفظ تمامیت ارضی کشور گرجستان است. برای حل مسائل مناطق آبخازیا و آجاریا و اوستیا نیز باید قراردادی در جهت خود گردانی آنان امضا شود و شرایط برای تجارت و سفر و بازگشت تدریجی مهاجران و آوارگان مهیا شود.

بعید به نظر می رسد که تفلیس و جدایی طلبان، خودشان به تنهایی بتوانند به توافقی دست یابند. به همین ترتیب مداخله یک جانبه آمریکا بدون همکاری روسیه برای حل این مسائل نیز غیرواقعی به نظر می رسد. با به قدرت رسیدن دولتی جدید و احتمالاً کارآمد در تفلیس بخت با آمریکا در منطقه بیشتر یاری خواهد کرد. اما اگر آمریکا سریع و حساب شده عمل نکند، فرصت را از دست خواهد داد و انقلاب گل های سرخ نیز به تدریج به سرنوشت پیشتر انقلاب های دیگر دچار خواهد شد.

* زاآل آبخاپاریدزه مدیر «مرکز گسترش منابع دموکراسی»، یک نهاد غیردولتی در گرجستان است. پیتر راتلند استاد دانشگاه وزلیان در میدل تاون کانتی کات است.

منبع: اینترنشنال هرالد تریبون