موضوع : پژوهش | مقاله

آثار سیاسی فناوریهای تازه ارتباطی – اطلاعاتی(3)

با ظهور و گسترش فناوریهای نوین، بازنگری جدید در فرضهای راجع به ماهیت ارتباطی سیاسی و مخاطبان، ضرورت یافته است. تنوع رسانه‌ها و کانالهای ارتباطی و آگاهی فزاینده مردم در عصر جدید، باعث شده که فرضهای پیشین- مبنی بر نقش انفعالی مخاطبان در مقابل پیامهای رسانه‌ها و فعالان سیاسی (بویژه مخاطبان آگاه)- بی‌اعتبار گردد. در عصر جدید، اغفال افکار عمومی، بویژه افراد تحصیلکرده و آگاه، بسیار دشوار است، افزون بر آن، رسانه‌های نوین، با حجم وسیع اطلاعات، مجهز به آگاهسازی فزاینده مخاطبان می‌گردند. لازم به ذکر است که مخاطب در عصر جدید، حق انتخاب بیشتری دارد و اخبار، کانالهای تلویزیونی و وبسایتهای دلخواه خود را انتخاب می‌کند. همچنین، لازم به یادآوری است که در عصر جدید، نخبگان جدید فکری و مستقل از قدرت سیاسی، نضج گرفته و گسترش یافته‌اند و این نخبگان با برخورداری از اطلاعات سیاسی گسترده و آشنایی بیشتر با اهداف و ماهیت واقعی گروهها و نهادهای مدنی داخلی و جهانی و ماهیت واقعی پیامهای سیاسی؛ نقش عمده‌یی در پالایش و نظارت بر اطلاعات و پیامها می‌توانند ایفا کنند و می‌توانند رهبری افکار و مخاطبان را بر عهده گیرند. این نخبگان، از توانایی بالایی در جهت به چالش طلبیدن ملاحظات نخبگان قدرت و تأثیرگذاری بر پویشهای دموکراتیک برخوردارند. (Coombs, 1998, pp. 203- 209)
بازتاب اخبار و رویدادهای مربوط به نقض حقوق بشر، شکنجه و سرکوب فعالان سیاسی، منتقدان و مخالفان به دست رژیمهای اقتدارگرا، نیمه دموکراتیک و حتا دموکراتیک، از راه رسانه‌های تازه ارتباطی، نقش موثری در افزایش آگاهی سیاسی مخاطبان دارد. همچنین، تفاسیر، تحلیلها و گزارشهای سیاسی رسانه‌های نوین در ارتباط با وقایع، بحرانهای سیاسی و اجتماعی جهانی و کشورها، رقابت سیاسی قدرتها، جنگ قدرتها در داخل کشورها، فساد سیاسی و اقتصادی و مواردی از این قبیل؛ اطلاعات سیاسی شهروندان را تا حد زیادی در کوتاه مدت افزایش می‌دهد.
امروزه، خبرگزاریهای جهانی، اخبار سیاسی و اجتماعی را به زبانهای زنده دنیا پخش می‌کنند و نقطه نظرات انتقادی گروهها واحزاب سیاسی کشورها، سازمانهای جهانی و جنبشهای اجتماعی جهانی را در سطح گسترده منعکس می‌سازد. شمار ماهواره‌های جهانی بیشتر شده و مدیران این ماهواره‌ها، برخی از کانالهای ماهواره‌یی را به پخش برنامه به برخی زبانهای زنده دنیا اختصاص داده‌اند، برای مثال، در حال حاضر، 8 کانال ماهواره‌یی، بخشی از برنامه‌های خود را به زبان فارسی پخش می‌کنند.
مهمتر از همه، اینترنت به عنوان شبکه جهانی، از قابلیتهای بسیار بالایی برخوردار است. گروههای سیاسی منتقد و فعالان سیاسی، می‌توانند وبسایتهای سیاسی ایجاد کنند و تحلیل و انتقاد خویش را نسبت به اوضاع سیاسی، عملکرد مسوولان، عدم مقبولیت حکومت، شکنجه‌ها، فساد سیاسی و اقتصادی، سرکوبهای سیاسی، بی‌توجهی به حقوق سیاسی و اجتماعی شهروندان، ناکارآمدیهای نظام سیاسی و تحلیل ماهیت حکومتها را به مخاطبان خود انتقال دهند و از این رهگذر، اطلاعات و دانش سیاسی آنها را به طور کیفی و کمی ارتقا دهند.
پوشش وسیع خبری، تصویری و تحلیل اعتراضات سیاسی؛ نقش بسیار موثری در افزایش اطلاعات و آگاهی سیاسی مخاطبان دارد. از یک سو، مخاطبان به علل اعتراض پی می‌برند و از سوی دیگر، با کانالهای بیان اعتراض سیاسی آشنا شده، نسبت به حقوق سیاسی و اجتماعی خویش، باخبر می‌شوند. به گفته مجید تهرانیان، «فناوریهای نوین، از قابلیت بالایی برای آگاهسازی و بسیج نیروهای سیاسی به حاشیه رانده شده، برخوردارند» (Tehranian, 1998, p. 201)
امروزه، نقش فناوریهای اطلاعاتی، در آموزش، گسترش نمادها و ارزشهای سیاسی، بسیار قابل توجه است. قدرت رسانه‌ها، عموماً نمادین و اقناعی است، یعنی، این قابلیت را دارند که با استدلالهای عقلانی و منطقی، ذهن مخاطب را تحت تأثیر قرار دهند. قدرت نمادین یا فرهنگی در ارتباط با تولید، انتقال و اشاعه اشکال نمادین، به کار می‌رود. نمادها، در تنظیم روابط اجتماعی و سیاسی تأثیر گذارند و با تغییر نمادها، ساخت اجتماعی و روابط اجتماعی نیز متحول می‌شود. پیپا نوریس معتقد است، فناوریهای جدید ارتباطی، بیشتر از همه، به تغییرات ارزشی و مشارکت جوانترین افراد تحصیلکرده، منجر خواهد شد. (Norris, 2001, chap.10, pp. 1- 2)
فناوریهای ارتباطی، می‌توانند در سیاسی شدن یا بیدارسازی هویتهای خفته تأثیر گذار باشند. این فناوریها، می‌توانند در دسترسی انسانها به منابع مختلف هویتی (زبان، نژاد، مذهب، شغل، فرهنگ و ...)، تردید در منابع هویتی سابق و شکل‌گیری هویتهای جدید، تأثیرگذار باشند.
فناوریهای ارتباطی، در معرض جنبشهای اجتماعی جدید (جنبشهای خلع سلاح، محیط زیست و غیره) موثر هستند. برخی از کارکردهای این فناوریها عبارت است از:
1)رسانه‌های نوین، تریبونی برای بیان اهداف، آرمانها، تجربیات و فعالیت سیاسی و مبارزاتی جنبشهای اجتماعی است.
2)رسانه‌های نوین، باعث شکل گیری، انسجام و تحکیم هویت جمعی و عمومی جنبشهای اجتماعی می‌شوند.
3)رسانه‌های نوین، منجر به بسیج نیروهای بالقوه در جهت حمایت از جنبشها می‌گردند.
4)پوشش رسانه‌یی، می‌تواند بین جنبشها و سایر عاملان سیاسی و اجتماعی نظیر احزاب سیاسی، اتحادیه‌ها، دولتها و فعالان سیاسی، پیوندهای نمادین برقرار سازد.
5)رسانه‌ها، می‌توانند در روابط درونی جنبشها، موثر واقع شوند.
6)رسانه‌ها، باعث تقویت انگیزه و روحیه اعضا و هواداران جنبش می‌شوند و از مرگ آنها جلوگیری می‌کنند. (پالتر، 1381، ص 4)
چند عامل باعث شده تا مخاطبان کنجکاوی بیشتری درباره جنبشهای اجتماعی جدید و کسب اطلاعات سیاسی در مورد آنها داشته باشند. برخی از مهمترین آنها عبارت است: مشی عمدتاً غیرطبقاتی جنبشهای جدید، جهانی بودن، دربرگیری چند حزب، تشکل و گروههای سیاسی و انعکاس گسترده اخبار مربوط به جنبشهای جدید توسط فناوریهای ارتباطی. (نش، 80، فصل 3) (Burkhant & Older, 2003, p. 38)

نتیجه‌گیری
در این مقاله، گفته شد که فناوریهای ارتباطی، موتور اصلی جهانی شدن است و بر همه ابعاد زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اثر می‌گذارد. با پیدایش و گسترش آنها، اطلاعات به گونه تصاعدی رو به گسترش است و انطباق با اطلاعات فزاینده، تا اندازه‌ای دشوار شده است.
در این مقاله، اثرات سیاسی فناوریهای نوین ارتباطی – اطلاعاتی تحت سه عنوان بررسی شد. نخست، تأثیر این فناوریها بر رژیمهای اقتدارگرا و به طور کلی دولت- ملتها بررسی و گفته شد که با گسترش این فناوریها، مرزهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی رنگ می‌بازد و دولتها مانند گذشته توان کنترل مرزها و اطلاعات را ندارند و بازنده اصلی، دولتهای اقتدارگرا هستند و گفته شد که این فناوریها، بزرگترین کابوس برای دیکتاتورها است. در این مقاله، همچنین، درگیر سازی مدنی یا مشارکت افراد و گروهها، به عنوان دومین تأثیر سیاسی این فناوریها مورد بررسی واقع شد. گفته شد که افراد و گروهها، از طریق این فناوریها، با یکدیگر در تعامل و ارتباط هستند، در کنفرانس‌ها و همایشهای الکترونیکی (مجازی) شرکت می‌کنند و نظر می‌دهند، با سازمانهای بین‌المللی در تعامل هستند و اعتراضات نسبت به حکومت متبوع خود و فسادها، سرکوبها و موارد نقض حقوق بشر را به مراجع بین‌المللی، افرد و گروهها می‌رسانند و حمایت جهانی را در جهت مطیع‌سازی حکومت و احقاق حقوق خود بسیج می‌سازند. همچنین در این مقاله، اشاعه اطلاعات سیاسی از طریق این فناوریها مورد بحث واقع شد و گفته شد که با گسترش این فناوریها، نوعی حوزه عمومی مجازی با حضور گروههای سیاسی و اجتماعی بی‌شمار شکل گرفته و اطلاعات سیاسی و اجتماعی در آن، در گردش است و گفته شد که بازیگران فردی، گروهی و جهانی از طریق این فناوریها، اطلاعات سیاسی و اجتماعی را در سطح جهانی، پوشش می‌دهند.

پاورقی‌ها:
1- استادیار علوم سیاسی دانشگاه شیراز
2- Information & Communication technology
3- Tele- communication
4- world wide web
5- Information function
6- M. mcluhan
7- Identification function
8- Informing function
9- Integration function
10- Surveillance function
11- Non- Govermental organizations
12- Tele- Democracy
13- Remote Democracy
14- Open systems
15- Semi- direct democracy
16- Minority- based democracy
17- Civic Engagement
18- Post material values
19- String Democracy
20- News groups
21- Chat room
22- Remote conference
23- Party web site

منابع لاتین و فارسی
1- Barber, Benjamin (1998) “Three scenarios for the future of Technology & Strong Democracy”, Political science Quarterly, Vol. 113, No. 4.
2-Bimber, Bruce (2001), “Information & political Engagement in America”, political Research Quartely, Vol. 54, No. 1 (march)
3-Burhant, Grey & older, suson (2003) The information Revolution in the Middle East and North Africa, London, Congress Publication.
4-Coleman, Stephan (1999), “From virtual Representation to Direct Deliberation”, in Barry Hague (eds) Digital Democracy, London, Routhelge
5-Coombs, Timothy (1998) “Mediated Political Commiunication”, Telematics information, Vol. 15.
6-Docter, Sharon (1999), “The Socia shaping of the Democracy Network”, in Barry Hague (eds) Digital Democracy, London Routledge.
7-Ferdinand, Peter (2000), The Internet, Democracy & Democratication, London, Frankcass Publlisher
8-Finkel, steve E. (2000) “Civic Education & Political mistrut”, world Development, Vol. 28, No. 11.
9-Hasse , Aabel (2002), :Capitalizing on the internet & Civic Engagment”, in Barr wellman (eds) The internt & every day life, uk. Blackwell
10-Hole, Matthew (1999), “Developing Digital Democracy”, in Barry Hegue (eds) Digital Democracy, London, Routledge
11-Janson, Abbott (2001), “Democracy & internet”, Third world Quarterly, Vol. 22, No. 1
12-Latham, Robert (2000), “Social Sovereignty”, Theory, Culture & society, Vol. 17, No. 4.
13-Loke , Trevor (1999), “Participation, net Acctivism” in Barry Hague, Digital Democracy, London, Routledge
14-Luck, Timothy (1995), “informationalism & Culture” History of European Ideas, Vol. 20, No. 4-6.
15-Lupia, Arthure (2000), “can website chang citizens”, www.umich.edu/luoia
16-Malina, Ana (2000) “Information litracy for Active Citizenship”, www.nchs. gow/litracy/ information/ meet/ carria
17-Maria, Anna (1999), Perspective on Citizen Democratization, USA, mc Gorw Hill
18-Nixon, Pual (1999), “Transparency Through Technology”, in Barry Hauge (eds), Digital Democracy, London, Routhledge
19-Norris, Pippa (2002), Democratic Phoenix : political Activism..., NewYork, Cambridge University Press. Chap. 2
20-Norris, Pippa, (2002), A vivtuous circle communication in post industrial Societies, NY: Cambridge University Press
21-Norris, Pippa (2001), Digital, Divide, Cambridge, Cambridge University Press.
22-O. Neil, Patrick (1998) Communicating Democracy, USA, Lynne Reinner Publisher
23-Oblack, Janta (2003), “Boundaries of Interaction Public Engagement”, JCMC, Vol. 8 No. 3
24-Sassen, Saskina (2000), “Digital Network & the State”, theory, Culture & State, Vol. 17, No. 4.
25-Scheufele, Dietram (1999), “Framing as a Theory of Media Effect”, Journal of communication, Vol. 3, No. 27.
26-Sussman, Leonard R (2000), “Censor dot Gov. the internet & press Freedom , Journal of Government in formation,Vol. 3, No. 13.
27-Tehranian, Majid (1998) “Uncertain Future”, Future, Vol. 30, No. 2/3.
28-Thumber, Howard (2001), “Democracy in the information age”, in Frank webster (eds) Culture & Politics in the information Age, London, Routledge .
29-Uhm, yong & Political participation”, www. Essey. Ac.uk/ECPR/ ecents/ Hague .
30-Wilhelm, Antory (1999), “Virtual Sounding Board”, in BarryHague (eds) Digital Democracy, London, Routledge.
31- Wurman, Richard (2001), Information Anexiety, USA, Que Publication.
32- اسلامی، محسن، تکنولوژی اطلاعاتی و حاکمیت، «ماهنامه اطلاعات سیاسی – اقتصادی»، سال شانزدهم، فروردین و اردیبهشت 1381، شماره 174 و 176.
33- تافلر، آلوین (1366). موج سوم، ترجمه شهیندخت خوارزمی، تهران، نشر نو.
34- تافلر، آلوین(1376)، به سوی تمدن جدید، ترجمه محمدرضا جعفری، تهران، نشر سیمرغ.
35- ساروخانی، باقر (1373)، «دنیای ارتباطات و آسیب‌های آن»، ماهنامه جامعه سالم، سال چهارم، شماره 19، اسفندماه.
36- صدوقی، مراد (1381) تکنولوژی اطلاعاتی و حاکمیت ملی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
37- طیب، علیرضا (1379)، تکنولوژی اطلاعات، تهران، نشر سفیر.
38- قاضی‌زاده، علی اکبر (1381)، «تأملی در رسانه فراگیر ماهواره‌ای...»، فصلنامه پژوهش و سنجش، سال نهم، شماره 30 و 31، تابستان و پاییز.
39- محسنی، منوچهر (1380)، جامعه‌شناسی جامعه اطلاعاتی، تهران، نشر دیدار.
40- منتظر قائم، مهدی (1380)، میزگرد جهانی شدن...، فصلنامه مطالعات ملی، سال سوم، شماره 10، زمستان.
41- مک لوهان، مارشال (1377)، برای درک رسانه‌ها، ترجمه سعید آذری، تهران: مرکز تحقیقات صدا و سیمای جمهوری اسلامی.
42- هابرماس، یورگن (1380)، جهانی شدن و آینده دموکراسی، ترجمه جمال پولادی، تهران، نشر مرکز.
43- کاستلز، مانوئل (1380)، عصر اطلاعات، جلد اول و دوم، ترجمه احمد علیقلیان، تهران، نشر طرح نو.