اینترنت جدید است، پرسر و صداست، دوست داشتنى است و هم مظنون است. با این همه مى توان گفت بیشترین حجم سر وصدایى که از اینترنت در جامعه ارتباطى ما بلند شده است، بیشتر از آنکه ناشى از بعد کاربردى آن باشد، ناشى از تازگى آن است. در رسم بردار استفاده از اینترنت به ۳ بعد مى توان توجه کرد: تجارت، آموزش و سرگرمى. به طور معمول، در کشورهاى پیشرفته اگر بعد سرگرمى جذاب است، قبلاً و در کنار این بعد تجارت و بخش آموزشى وزنه سنگین خود را یافته است. اما فراموش نکنیم اینترنت یک فناورى مدرن و وارداتى است و هر غریبه تازه واردى به همان اندازه که جذاب مى نماید، به همان اندازه با چشم بى اعتمادى به او نگریسته مى شود. اینجاست که ممکن است همه آنچه مى تواند به ما ببخشد در یک هیاهوى بى حاصل گم شود.

تجارت، آموزش و پرورش، کفه هاى بازمانده
هم اکنون ۸۶ درصد حجم استفاده از اینترنت را تجارت الکترونیکى در بر مى گیرد. پس از حجم آموزشى و پژوهشى، تنها ۱‎/۲ درصد اینترنت را برنامه هاى غیر اخلاقى تشکیل مى دهد. این حجم کم در مقابل حجم وسیع استفاده هاى کلان دیگر از اینترنت، بى اهمیت تر از آن جلوه مى کند که سدى بر سر راه استفاده از اینترنت شود. به قطع، عامل دیگرى تأثیر گذار است و آن نوع مبادلات و شیوه تجارت و نگرش اقتصادى است. تجارت الکترونیکى در بسترى مجال رشد مى یابد که نگرش جدید و مدرنى بر تجارت حاکم باشد. این در حالى است که بازار سنتى و تجارت سنتى کمتر مجال جهانى شدن پیدا مى کند.
در کشور ما، اینترنت به طور عام با کافى نت ها، آن هم در تهران آغاز شد. استفاده خانگى آن هم در قالب سرگرمى و بازى بود. مى توان گفت اینترنت خود را در بستر نیازهاى جامعه نشان مى دهد. البته نمى توان از قلم انداخت که در سال هاى گذشته این فناورى به نوعى پر کننده برخى خلأ هاى رسانه اى بود. تجربه وبلاگ نویسى در حقیقت معرفى چهره هاى متنوعى بود که این بار در یک حرکت داوطلبانه به پخش رنگ ها و فرم هاى متفاوت افکار خود رو آورده بودند که البته خود بحث مستقلى است. اما در چرخه بازار و اقتصاد و آموزش وپرورش اینترنت در چه جایگاهى قرار گرفت. کارشناسان ارتباطات هنگامى که به این بخش مى رسند از نوعى ضعف کاربردى آن سخن مى گویند. احسان مروستى، کارشناس ارتباطات، به چند عامل اشاره مى کند: ۱- مسائل فنى، ۲- کند بودن جریان اطلاعات و ۳- جامعه ماهنوز به استفاده کاربردى از اینترنت احساس نیاز نکرده است. در این میان، نقش دولت فراهم کردن زمینه هاى فنى لازم و گسترش آن است. از سویى، فضاى فرهنگى جامعه باید از اینترنت به نوعى تعبیر نیاز برسد؛ این که مؤسسات دولتى و خصوصى ما به مفهوم واقعى اطلاعات نیازمند شوند و بعد به طور منظم خواهان آن باشند. از لحاظ ساختارى، در سال هاى گذشته، استفاده کاربردى از اینترنت گرفتار همان ساختار کند ادارى بوده است؛ بدین ترتیب که قدرت تشخیص سریع و تصمیم قاطعى در این زمینه کمتر وجود داشته است. به همین دلیل، مدیران تصمیم گیر بیشتر دنباله رو حرکت هاى عمومى بوده اند. پس از این که فناورى در میان مردم گسترش یافت، شیوه هاى جدیدى براى استفاده ابلاغ مى شود.

قافله جهانى
دکتر على اکبر جلالى، استاد دانشگاه علم و صنعت، از تجربه دیگر کشورهاى جهان سوم چنین مى گوید: «مى توان گفت این مقوله براى بیشتر کشورهاى جهان حرکتى کند داشت و تنها چند کشور جهان به صورت عمیق و تحقیقى و تحلیلى آن را دنبال و در عمل پیاده سازى کردند.
در این رده کشورهایى مانند آمریکا، کانادا، ژاپن و استرالیا پیشرو بوده اند. با این حال، در کشورهاى در حال توسعه تحولات چشمگیرى در توسعه اینترنت و فناورى اطلاعات دیده شده است. تجربه چین، هندوستان، مالزى، تایوان، تایلند، فیلیپین، کره جنوبى و حتى ویتنام از این نوع است. چنان که تنها کشور ویتنام تصمیم گرفته ۵۰ درصد سرمایه گذارى هاى خود را در زمینه توسعه فناورى اطلاعات انجام دهد. برخى دیرکردها هم براساس نوع عقاید خاص که در کشور ما هست بروز کرده است. مثلاً در آلمان که اصرار به آلمانى شدن رایانه و در فرانسه که اصرار بر فرانسوى شدن زبان هاى برنامه نویسى وجود داشته است، در ابتدا با تأخیر رو به رو بودند ولى سرانجام به هماهنگى دست یافتند. چین نیز در ابتدا راه غلطى را طى کرد که خیلى زود متوجه آن شد و خود را با جهان اینترنت هماهنگ کرد، چنان که در سال هاى اخیر بهترین صادرات را از طریق اینترنت داشته است.»
هم اکنون بخش عمده تجارت از طریق تجارت الکترونیک انجام مى شود. کشورها براى تطبیق با شرایط آینده، هرچه بیشتر خود را به این ابزار ارتباطى مجهز مى کنند و در حقیقت پروژه سهیم شدن در سطح علمى و فناورى هاى جهان را عهده دار مى شوند. چنانکه مسأله تحقیقات اینترنتى یک اصل اساسى و مسلم در جهان است. دکتر جلالى یادآور مى شود هم اکنون بیشترین استفاده کنندگان اینترنت بازرگانان اند زیرا تجارت سنتى به سرعت در حال تبدیل شدن به تجارت الکترونیکى است و رقابت حرف اول را در بازار مى زند. از سوى دیگر، اینترنت ابزارى دوسویه است. در مدیریت سنتى، مدیران بیشتر دستور دهنده و کمتر شنونده اند. اما اینترنت این سنت را به هم مى ریزد و به زیر دستان به راحتى اجازه مى دهد که نظارت خود را با بالادستان در میان گذاشته، در تصمیم گیرى ها مشارکت و حتى نظارت داشته باشند.
مسأله دیگرى که وجود دارد به مسائل فرهنگى استفاده از فناورى هاى جدید در کشور ما بر مى گردد. مثلاً ژاپنى ها از تلفن همراه تنها در مواقع اضطرارى استفاده مى کنند، این در حالى است که بیشتر از ۷۰ درصد آنها تلفن همراه دارند. همچنین با وجودى که تعداد تلفن هاى ثابت ژاپنى ها کمتر از تلفن همراه شان است، آنها از تلفن ثابت ۳ برابر بیشتر از تلفن همراه استفاده مى کنند. به علاوه، رسانه هاى گروهى نحوه استفاده صحیح از تلفن همراه را به مردم آموزش مى دهند. این مسأله بارها در فیلم ها و سریال ها و برنامه هاى آموزشى یادآورى مى شود. در زمینه اینترنت نیز ژاپنى ها به همین نحو خلاقانه وارد شده اند. در حالى که ۸۲ درصد بازرگانان و اصناف ژاپنى با اینترنت کار مى کنند، در منازل تنها ۱۹‎/۵ درصد افراد اینترنت دارند. این مسأله در کشور ما مى تواند کاملاً برعکس ظاهر شود. در بازار کمتر خبرى از اینترنت و فناورى هاى نوین است و خانواده ها بدون هیچ گونه آموزش یا جهت دهى در جریان استفاده از اینترنت قرار مى گیرند. این در حالى است که « مروستى» معتقد است: «اگر یک جامعه بتواند فرآیند آموزش را تقویت کند، مى تواند در ذهنیت افراد اطمینان و اعتماد به نفس به وجود آورد. دو بعد تجارت و تحقیقات در اینترنت از ابعاد اصلى وجود چنین پدیده اى هستند. کشور ما به عنوان جزیى از این مجموعه، در زمینه هاى فناورى، تجارت، تحقیقات و در زمینه دسترسى به اطلاعات روز نیازمند این هماهنگى است. براى گسترش تجارت و یافتن شرکاى تجارى دقیق تر، بانکدارى، بیمه، علوم اجتماعى و فنى اینترنت بهترین ابزار دسترسى است. این در حالى است که فقدان دسترسى یا محدودیت دسترسى ما موجب عقب افتادن از این قافله مى شود.»
حتى در سطح منطقه اى با توجه به رویه جدید کشورهاى عربى در زمینه گسترش تجارت، تغییرات چشمگیرى در سطح تجارت الکترونیکى به وجود آمده است. با این حال، « مروستى» معتقد است: «تجربه ما در دانشگاه ها به عنوان حلقه واسط بعد آموزش و صنعت پیش روى ماست. دسترسى به اینترنت در دانشگاه ها با سرعت پائین و استفاده تقریباً کم است. مسأله دیگر این است که ما سایت هاى اطلاعاتى را به وجود آوردیم ولى این که اندام یک موضوع به صورت هماهنگ عمل کند، کمتر وجود دارد. اینترنت تنها وارد کردن و نصب دستگاه نیست بلکه این دستگاه نیازمند نوعى نگاه مدرن و منظم است تا بتواند از مجموعه تحقیقات جهان استفاده کند. از سویى، این دستگاه نیازمند نوعى نگاه هوشمندانه است. در حقیقت، پیش از هر چیز نفس این شبکه ارتباطى و اطلاعاتى باید پذیرفته شده باشد.»

اینترنت به خودى خود عامل پیشرفت نیست
اما در نهایت ما اینترنت را براى چه مى خواهیم. براى بالندگى کشور در همه سطوح و این بالندگى گذشته از دستیابى به تکنیک ها و اقتصاد باز، در گرو آگاهى شهروندان است. دستیابى و گسترش اینترنت اگر چه در آغاز بر تجارت و اقتصاد اثر گذار است، اما در نهایت به طور غیر مستقیم در سطح زندگى و رتبه اجتماعى زندگى شهروندان اثر مى گذارد.
مروستى معتقد است: «ما ناگزیریم که به این سمت حرکت کنیم وگرنه از لحاظ اقتصادى، مسائل مالى ما از جهان عقب خواهد ماند. از سویى، باید دانست خود اینتر نت به خودى خود عامل پیشرفت نیست، بلکه مانند رادیو، تلویزیون و سیله اى است که آگاهى تولید مى کند و هرچه جامعه نظام مند شود، بیشتر مى توان از این دانشها استفاده کرد. هرچه توسعه اقتصادى گسترده تر باشد، نیاز ما بیشتر مى شود و هرچه تجارت ما گسترده تر شود، به تجارت الکترونیک بیشتر نیازمندیم. اگر بتوانیم آن را در جریان آموزش عمومى قرار دهیم نیز هزینه اجتماعى کمترى خواهیم داشت و بار هزینه آموزش رسمى هم کم خواهد شد.»
اینترنت یک ابزار اطلاعاتى و ارتباطى مدرن است و مسیر ورود فناورى هاى مدرن در کشورما به نحوه استفاده از آن بر مى گردد. چنانکه دکتر جلالى یادآور مى شود شناخت به موقع یک فناورى و تصمیم گیرى بدون تأخیر در استفاده از آن ، دو عامل مهم در برخورد با یک پدیده نوین است. گاهى ما زمانى متقاعد به استفاده مى شویم که زمان بهره ورى آن یا سپرى شده یا کارآیى مناسب را ندارد و یا حداقل فرصت هاى شغلى و خلاقیت هایى که مى توانسته با آمدن یک فناورى در کشور ایجاد شود، از دست رفته است.
با این حال به نظر مى رسد اهمیت این ابزار خود به خود آن را به عنوان جزیى جدا نشدنى در ساختار اطلاعاتى و ارتباطى کشور قرار داده و اکنون زمان آن رسیده است که بیش از پیش به جهت دهى کاربردى این جریان بپردازیم. اساسى ترین بخش هاى کاربردى جامعه یعنى بخش صنعت آموزش و تجارت از اینترنت به عنوان یکى از پلکان هاى ترقى خود مى توانند استفاده کنند.
این مسأله نیازمند نوعى آگاهى رسانى عمومى نیز در سطح عمومى جامعه است و به نظر مى رسد رسانه هاى عمومى کشور در این مورد نیازمند اختصاص سهم بیشترى به اینترنت و نحوه نگرش و استفاده از آن است، این که اگرجهان جدید ابزار جدیدى را عرضه کرده حال سهم ما چقدر است و ما چقدر مى توانیم از آن بهره ببریم.

منبع: / روزنامه / ایران ۱۳۸۵/۱۱/۱۵
نویسنده : مهری حقانى