یکی از آرمان‌های بلند نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، شکل‌گیری انسجام و اتحاد اسلامی و یکپارچگی و وحدت مسلمین جهان می باشد. رسالتی که همواره متفکران و اندیشمندان جهان اسلام با تأسی به پیامبر خوبی‌ها و مهربانی‌ها بر آن پای فشرده اند. در میان این مشعلداران وحدت، بی‌تردید، شهید بزرگوار علامه مطهری از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. این مقاله می کوشد ابعادی از پیشگامی این اسلام شناس بزرگ در خصوص وحدت مسلمانان را تبیین نماید. بی‌تردید آشنایی با فعالیت‌ها و خدمات این متکلم بزرگ اسلامی در خصوص تحقق وحدت، عزم ما را در تأسی به راه آن بزرگوار، دو چندان خواهد نمود. با درود و سلام به ارواح طیبه همه شهیدان، امام شهیدان و معلم شهید، استاد مطهری؛

وحدت:
وحدت و اتحاد به معنی وفاق کلی و عمومی و یگانگی و پرهیز از جدایی می باشد. وحدت و یکپارچگی انسان‌ها از اهداف مهم و بنیادین قرآن می‌باشد که بار‌ها مورد عنایت قرار گرفته است. همچون در آیات:
کان الناس امهً واحده(بقره، 213). وجعل بینکم موده و رحمه(روم، 21)
انما المومنون اخوه. (حجرات، 10). واعتصموا بحبل الله جمیعاً ولا تفرقوا(آل عمران، 103)
همچنین در روایات نیز بر این مسئله مهم تاکید شده است همچون احادیث:
من فارق الجماعه مات میته جاهلیه(نهج الفصاحه، ح 2855)
فان یدالله مع الجماعه و ایاکم و الفرقه(نهج البلاغه، خطبه، 127)
علیکم بالتواصل و التبادل و ایاکم و التدابروالتقاطع(نهج البلاغه، نامه 47)

لزوم وحدت:
در سراسر دنیا هیچ مسلمانی یافت نمی شود که به اهمیت وحدت در شرایط کنونی نگاه مثبت نداشته باشد. امروز حیله‌ها و نقشه‌های دشمنان بر مردم مسلمان دنیا روشن شده است. امام امت می‌فرمود: اگر ملت‌های مسلمان با هم برادر باشند هیچ آسیبی بر اینها واقع نمی شود و هیچ یک از ابر قدرت‌ها، قدرت اینکه تجاوز به آنها بکنند، ندارند. (روزنامه جمهوری اسلامی، 28/5/59)
بزرگانی دیگر همچون استاد مطهری بر این امر تاکید کرده و می‌فرمودند: اسلام وحدت مسلمین را خواسته است. (مطهری، ج7، 1382، ص413)

اهداف طرح وحدت اسلامی:
شهید مطهری در این باره می فرماید: اسلام وحدت مسلمین را خواسته است. اکنون باید ببینیم که این وحدت مستلزم این است که همه مسلمین از یک مذهب پیروی کنند... یا آن چیزی که مانع وحدت است بیشتر سوء تفاهم‌هایی است که با یکدیگر دارند؟ به عقیده ما دومی است برای اینکه معبود همه یکی است، قبله هم یکی است، ماه رمضان و روزه همه یکی است. همه یک جور نماز می‌خوانیم، یک جور زکات می‌دهیم و... (مطهری، ج7، 1382، ص413)
از کلام استاد مطهری می‌توان استفاده نمود که هدف از طرح وحدت اسلامی عزت و سربلندی اسلام و امت اسلامی است.

راهکارهای وحدت اسلامی:
1- بازگشت به قرآن: سه چیز است که در درجه اول می تواند مسلمین را به هم مرتبط کند، قرآن و.... قرآن به عنوان کتاب آسمانی، عزیزترین کتاب اسلامی (از ملاک‌ها و معیار‌های وحدت اسلامی است). (مطهری، ج7، 1382، ص418)
2- تأسی به سیره نبوی و معصومین علیهم السلام: سیره پیامبر (ص) در ایجاد اخوت میان مسلمین و سیره علی (ع) در صدر اسلام بهترین دلیل است. (مطهری، ج7، 1382، ص419)
امامان شیعی نیز که از اصل شجره نبوت و وارثان بر حق پیامبر اکرم (ص) می‌باشند در جهت حفظ اسلام و جلوگیری از نفوذ دشمنان توصیه به همبستگی و اتحاد می‌کردند. شهید مطهری در این‌باره می‌فرماید:
«در خطبه‌های زیادی علی(ع) می خواهد نیروهای متفرق و از هم پاشیده مسلمانان را از نو جمع کند و وحدت ببخشد...» (مطهری، ج7، 1382، ص419)
3- تداوم فرهنگ ‌سازی: از مهم‌ترین مسائل در جهت شکل‌گیری اتحاد اسلامی، فرهنگ سازی می‌باشد. در نظرگاه شهید مطهری، آیت الله بروجردی در بعد فرهنگ سازی فعالیت چشمگیری انجام دادند و مبلغان زیادی به کشور‌های اسلامی در این رابطه فرستادند. ایشان می‌فرماید: «از گام‌های برجسته‌ای که در زمان معظم‌له و به وسیله ایشان برداشته شد اعزام مبلغ و نماینده مذهبی به کشور‌های خارجی بود... و قدر مسلم این است که از طرف جامعه شیعه تا چند سال پیش هیچ‌گونه اقدامی به هیچ شکلی نشده بود.... اگر نسبت به گذشته خودمان بسنجیم که حتی فکر این کارها در دماغ‌ها راه نداشت، خواهیم دید که چه اقدام برجسته‌ای به وسیله معظم‌له صورت گرفته است. فریضه ذمّة همه ما شیعیان است که این برنامه را تقویت و تکمیل کنیم و توسعه دهیم. (مطهری، ج20، 1385، ص156)
4- بزرگداشت شعایر دینی در جهت وحدت بخشی: توجه ویژه به شعایر اسلامی و اعیاد مذهبی همچون ولادت پیامبر اکرم (ص) و سایر ایام الله می تواند اتحاد مسلمین را افزایش دهد. از جمله این شعایر، کنگره عظیم و جهانی حج می باشد که ملت‌های مسلمان فارغ از هر نوع نژاد، رنگ، قومیت و مذهب به عشق زیارت خانه خدا در جهت تمرین عملی بندگی، راه‌های طولانی را طی نموده و زیباترین صحنه‌های همراهی و همدلی و وحدت را به رخ جهانیان می‌کشانند. از همه اجتماعات اسلامی مهم تر و متنوع تر، برنامه حج است که بحق آن را کنگره عمومی اسلامی نام نهاده اند. بر هر کسی واجب است اگر توانایی داشته باشد.
لا اقل در عمر یک بار در این اجتماع عظیم شرکت کند. همه مسلمانان باید در زمان معینی و روز‌های معینی، اعمال معینی را انجام دهند. همه باید یک نوع لباس در آن ایام بپوشند، یک نوع سخن به زبان آورند. چه خوب گفته است علامه کاشف الغطاء؛ «بنی الاسلام علی کلمتین؛ کلمه التوحید و توحید الکلمه.» (مطهری، ج2، 1379، ص211)
5- افزایش شناخت و درک متقابل از یکدیگر: یکی از ابتلائات مسلمین این است که گذشته از اینکه از لحاظ پاره‌ای از معتقدات، تفرق و تشتت پیدا کرده‌اند و مذهب‌ها و فرقه‌ها در میان آنها پیدا شده است، دچار سوء تفاهمات زیادی نسبت به یکدیگر می‌باشند. یعنی گذشته از پاره‌ای اختلافات عقیده ای، دچار توهمات بیجای بسیاری درباره یکدیگر می‌باشند. در گذشته و حاضر، آتش‌افروزانی بوده و هستند که کوششان براین بوده و هست که بر بدبینی‌های مسلمین نسبت به یکدیگر بیفزایند، تهدیدی که از ناحیه سوءتفاهمات بیجا و خوب درک نکردن یکدیگر متوجه مسلمین است، بیش از آن است که از ناحیه اختلافات مذهبی متوجه آنهاست. (مطهری، ج2، 1379، ص204)
مسلمانان از نظر اختلافات مذهبی طوری نیستند که نتوانند با یکدیگر برادر و مصداق «انما المؤمنون اخوه» بوده باشند. (مطهری، ج2، 1379، ص204)

جمهوری اسلامی، پای‌بست تفکرات وحدت بخش اسلامی:
نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران که به دست رهبر کبیر انقلاب اسلامی به ثمر نشست، امروز بعد از گذشت سه دهه برخود می‌بالد که توانسته راهبر و پیشگام یکپارچگی جهان اسلام شود.
امام خمینی (ره) همواره می‌فرمود: تفرقه از شیطان و وحدت کلمه و اتحاد از رحمان است. خلف صالح آن یگانه دوران، مقام معظم رهبری نیز بر تداوم این یکپارچگی و انسجام اصرار می ورزد و با راهکارهای ابتکاری خود بر استمرار انسجام مسلمانان صحه می گذارد. بی‌تردید تفکرات استاد مطهری که به تعبیر مقام معظم رهبری از بزرگترین معماران بنای فکری نظام اسلامی به حساب می‌آیند(11/2/64) بر این پیشگامی قوت بیشتری بخشید. اینک برخی از راهکار‌های عملی نظام اسلامی را در این باره مرور می‌کنیم.
1- تدوین منشور وحدت اسلامی: مقام معظم رهبری در روزهای آغازین سال 86 خطاب به کارگزاران نظام در خصوص تدوین منشور وحدت اسلامی فرمودند: علاج اصلی، داروی اصلی برای امروز دنیای اسلام، داروی اتحاد است. باید همه با هم متحد بشوند. علما و روشنفکران اسلام بنشینند و منشور وحدت اسلامی را تنظیم کنند. (18/1/86)
2- شکل گیری نهادهای بین المللی اسلامی: الف- دارالتقریب مذاهب اسلامی؛ این مؤسسه می‌تواند با کوشش فقها، متکلمان و علمای اسلامی بر اشتراکات فقهی تکیه کند. شبهات را با صراحت و شفافیت کامل و به دور از تعصب بیان نماید که ریشه بسیاری از موضع‌گیری‌های تند افراطی در طرفداران هر یک از فرق، عدم آگاهی از یکدیگر است. شهید بزرگوار استاد مطهری براین مطلب بسیار تاکید داشتند که برای حسن تفاهم باید محاسن شیعه بیان شود. (مطهری، ج2، 1379، ص204) نهاد‌های دارالتقریب می‌توانند این مهم را به بهترین وجه انجام دهند. ب- تأسیس بنیاد تفسیر قرآن؛ با همکاری و همفکری مفسران و اندیشمندان شیعه و سنی و به منظور ارائه تفاسیر معتبر و مورد قبول فرق اسلامی با تکیه بر مشترکات مذاهب اسلامی می‌توان بنیاد‌های علمی قرآن تاسیس نمود.
ج- تأسیس دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمی مشترک؛ برخی از متفکران و پیشگامان این تفکر عبارتنداز: 1-سید جمال الدین اسدآبادی؛ این شخصیت اندیشمند معتقد بود که عظمت و پیشرفت مسلمانان بر اثر وحدت و اتحاد بوده است و شکست و عقب ماندگی آنان نتیجه تفرقه و تشتت آنان 2- آیت الله بروجردی؛ استاد مطهری درباره ایشان می‌فرمود: «معظم‌ له را نباید گفت نسبت به این مسئله علاقه‌مند بود. بلکه باید گفت عاشق و دلباخته این موضوع بود و مرغ دلش برای این موضوع پر می‌زد... در حادثه‌ای که منجر به فوت ایشان شد بعد از حمله قلبی اول که به هوش آمدند موضوع وحدت اسلامی را طرح می‌کنند و می‌گویند من آرزوها در این زمینه داشتم. (مطهری، ج20، 1385، ص155) 3- امام خمینی(ره)؛ از بزرگترین اندیشه‌های امام امت، اقتدار و شوکت مسلمانان در اقصی نقاط عالم بود. ایشان معتقد بودند که: «این اختلاف که الان هست و روز به روز هم دارد ریشه دارتر می شود، می دانید چه ضرری به اسلام می زند و چه ضرری به کشور خودتان وارد می کند و چه خدمتی به آمریکا می کند. شما با هم یک کلمه بشوید.» ( امام خمینی(ره)، ج13، 1378، ص130) 4-مقام معظم رهبری (مد ظله العالی)؛ رهبر فرزانه انقلاب نیز تداوم بخش اندیشه‌های بلند امام (ره) در خصوص حفظ وحدت هستند و معتقدند در این شریط حساس، عاقلانه ترین راه این است که همه به فکر هم بیفتند و دست‌ها را در دست هم بگذارند. ایشان در این باره می‌فرمایند: «مسئله اتحاد مسلمین یک امر جدی است. با این مسئله باید این طور برخورد شود. هر روزی که این مسئله دیر شود دنیای اسلام یک روز خسارت کرده و نباید بگذارند دیر شود.» (24/5/74) 5- شهید مطهری(ره)؛ از شخصیت‌های معاصری که قلم و زبان او در جهت گسترش وحدت بسیار راهگشا بود استاد مطهری است. ایشان در عبارات متعددی از نقش وحدت در پیشرفت مسلمین به خوبی و بزرگی یاد کرده و پیشرفت اسلام را در سایه وحدت مسلمانان برمی‌شمرد. ایشان همبستگی را یکی از علائم حیات دانسته و می‌فرماید: «خاصیت مردگی، متلاشی شدن و متفرق شدن اعضا از یکدیگر است. خاصیت زندگی یک اجتماع به همبستگی و پیوستگی اعضا و جوارح آن است. آیا جامعه اسلامی امروز یک جامعه زنده است یا یک جامعه مرده؟ به این دلیل که مسلمین بیشتر به جان یکدیگر می‌افتند و بیشتر مساعیشان صرف جنگ و دعوا با خودشان و اختلاف داخلی خودشان می‌شود و در نتیجه دشمن زیرک استفاده می‌کند، آنها مرده هستند... آیا ما مسلمین امروز همین طور هستیم؟ آیا اگر ضایعه‌ای در نقطه‌ای از نقاط اسلامی رخ بدهد ما این جور هستیم (به فکر حل آن مشکل و همدردی با آنان هستیم؟) (مطهری، 1376، ص83)

منبع: / روزنامه / رسالت ۱۳۹۰/۲/۱۲