روزنامه شرق، چهارشنبه ۱۷ دی ۱۳۸۲ - ۱۴ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۷ ژانویه ۲۰۰۴

فرشاد محمودی:

در گام مهم دیگری برای عادی سازی روابط تهران و قاهره شورای شهر تهران با اکثریت آرا نام خیابان خالد اسلامبولی را به انتفاضه تغییر داده است.

طی هفته های اخیر حمیدرضا آصفی سخنگوی وزارت خارجه ایران طی نامه ای به مهدی چمران رئیس شورای شهر تهران درخواست کرده بود که نام این خیابان که در شمار آخرین موانع برقراری رابطه سیاسی با مصر بود را تغییر دهد.

رادیو آمریکا از قاهره خبر داده که مصر از تهران تقاضا کرده که برای برقراری روابط کامل دیپلماتیک نام این خیابان را تغییر دهد. منابع داخلی نیز می گویند که پس از دیدار تاریخی مبارک و خاتمی در ژنو وزارت خارجه ایران پیگیر تغییر نام این خیابان بوده است. در همین راستا بود که چند هفته پیش قاهره در اقدامی داوطلبانه پیش از آنکه تهران رسماً درخواستی مطرح کند نام خیابان پهلوی را به خیابان «دکتر مصدق» تغییر داده بود. هر چند که هنوز به طور رسمی این موضوع را به اطلاع دولت ایران نرسانده است.

- تغییر فضا و شتاب بیشتر

پس از دیدار ماه گذشته محمد خاتمی رئیس جمهوری ایران با حسنی مبارک رئیس جمهور مادام العمر مصر در حاشیه اجلاس فناوری اطلاعات در شهر ژنو سوئیس، گام مهم و بلندی برای عادی سازی روابط برداشته شد. درواقع خواست دولت خاتمی برای برقراری روابط دیپلماتیک با مصر که از زمان روی کار آمدن وی وجود داشت در ششمین سال ریاست جمهوری وی به ثمر رسید. هر چند که مقامات تهران خواستار برقراری روابط با مصر بودند و رئیس جمهور دولت مصر نیز تمایل خود را به این روابط آشکار کرده بودند برخی از افراد با نفوذ در دولت مصر مانع عادی سازی روابط می شدند، چنانکه هر گاه تهران قدمی در راه آب شدن یخ ها برمی داشت سازی مخالف از مصر کوک می شد که چشم انداز آینده روابط را دست کم در میان مدت تیره  می کرد و مقامات تهران هم در این فضا ترجیح می دادند تا مساعد شدن فضا از عادی سازی روابط سخنی به میان نیاورند تا محمد خاتمی در جریان اجلاس ژنو از رئیس جمهور مصر برای ملاقات دعوت به عمل آورد و در حالی که قرار بود ملاقات در هتل دیگری غیر از محل اقامت دو رئیس جمهور باشد مبارک به هتل محل اقامت خاتمی آمد و دو طرف توافق کردند که وزرای خارجه کشورهایشان مسئله برقراری روابط دیپلماتیک را پیگیری کنند. توافقی که حاصل آن به زودی به بار نشست و این بار ایرانی ها بودند که منتظر عکس العمل مصری ها باقی ماندند.

از یک هفته پیش از دیدار خاتمی و مبارک آینده روابط سیاسی ایران و مصر از سئوالات ثابت نشست مطبوعاتی سخنگوی وزارت امور خارجه بود که در جریان آن حمید رضا آصفی ترجیح می داد که تنها بگوید رابطه تهران و قاهره در مسیر تازه ای افتاده است. این چنین بود که این بار مصر نام خیابان پهلوی را به مصدق تغییر داد و احمد ماهر وزیر خارجه این کشور در یک گفت وگوی اختصاصی با خبرگزاری های ایرانی اعلام کرد که مسئله کمپ دیوید به تاریخ پیوسته و متعلق به گذشته است. بنابراین فکر نمی کنم استفاده از مبحث کمپ دیوید خیلی مفید باشد زیرا کمپ دیوید دیگر وجود ندارد و صرفاً بخشی از گذشته است. تحولات بسیاری اتفاق افتاده ومن فکر می کنم که این پرونده بین ایران و مصر بسته شده است و دیگر دلیلی ندارد که بر روی چیزی که دیگر نیست و بخشی از گذشته است متوقف شویم.

به فاصله ۲۴ ساعت پس از موضع گیری بی سابقه این مقام مصری منابع داخلی خبر درخواست وزارت خارجه ایران را برای تغییرنام خیابان خالد اسلامبولی منتشر کردند تا اعضای شورای شهر تهران در جلسه روز گذشته خود خیابانی را که نام ضارب انورسادات رئیس جمهور سابق مصر را بر خود داشت در حضور حمیدرضا آصفی تغییر دهند.تا پیش از پیروزی انقلاب ایران رابطه تهران و قاهره رابطه ای بسیار گرم و دوستانه بود چنان که شاه مخلوع ایران انور سادات رئیس جمهور مصر را برادر محبوب خود می خواند. پس از اینکه محمدرضا پهلوی در جریان انقلاب درست ۲۵ سال پیش در چنین روزهایی تهران را ترک کرد، مدتی را در مصر گذراند و پس از بازگشت از چند سفر دوباره به مصر آمد و روزهای واپسین عمر خود را در این کشور سپری کرد. جنازه وی نیز در مسجدی در پایتخت این کشور دفن شده است.

پس از پیروزی انقلاب ایران علاوه بر دوستی شاه مخلوع و انور سادات توافق کمپ دیوید نیز که با میانجیگری آمریکا یک سال پیش از انقلاب بین انور سادات رئیس جمهور وقت مصر و مناخیم بگین نخست وزیر وقت اسرائیل به امضا رسیده بود علت قطع کامل روابط سیاسی تهران و قاهره شد .توافقنامه کمپ دیوید ۳ موضوع عمده را در بر می گرفت؛ اول صلح مصر با اسرائیل به عنوان نخستین کشور اسلامی که تل آویو را به رسمیت شناخت، دوم تخلیه صحرای سینا و استرداد آن از سوی اسرائیل به مصر و سوم مذاکره جهت خودمختاری فلسطینی ها در کرانه باختری رود اردن و نوار غزه که به دنبال این قرارداد دو کشور اقدام به تبادل سفیر کردند.

با پیروزی انقلاب ایران و سرنگونی سلسله پهلوی موقعیت مصر توسط ایالات متحده مورد توجه قرار گرفت. با ترور انور سادات به دست خالد اسلامبولی، حسنی مبارک به مقام ریاست جمهوری مصر دست یافت. وی علاوه بر اینکه ادامه دهنده سیاست سادات بود دیپلماسی دیگری را نیز در دستور کار قرار داد و آن تلاش برای بازگرداندن مصر به جامعه عرب بود که طی توافقنامه کمپ دیوید به انزوا و خروج مصر از جامعه عرب منجر شده بود.در جریان ریاست جمهوری مبارک و آغاز جنگ ایران و عراق مصر موقعیت را مناسب دید و با کمک نظامی به بغداد و قول همکاری های نظامی به کشورهای حوزه خلیج فارس روابط خود را با این نیمه جهان اسلام بهبود بخشید. کشورهای دیگر عرب از جمله عربستان سعودی نیز که براساس سیاست وقت خود با مصر قطع رابطه کرده بودند فرصت را غنیمت شمردند و درصدد نزدیکی با مصر برآمدند. اولین گام نزدیکی با مصر را اردن توسط ملک حسین در سال ۱۳۶۳ برداشت، توافق نامه کمپ دیوید را نادیده گرفت و آمادگی خود را برای تجدید روابط با مصر اعلام کرد. اتفاقی که با سفر حسنی مبارک به اردن رخ داد و روابط قاهره- امان عادی شد. اینک پس از نزدیک به ۲۰ سال ایران واپسین کشوری است که با نگاه به افق های آینده روابط بین الملل و اهمیت ارتباط دیپلماتیک با کشورهای مؤثر، گام های مشترکی همراه با قاهره برای عادی سازی روابط بر می دارد.

- تهران و قاهره، دوستی وکدورت مکرر

پیشینه روابط ایران و مصر که اولی یکی از مهمترین کشورهای مسلمان غیر عرب و دومی به نوعی پدر معنوی و عقل متصل اعراب به خصوص در مواجهه با اسرائیل قلمداد می شود به گذشته دور باز می گردد. این روابط در زمان ریاست جمهوری جمال عبدالناصر به علت به رسمیت شناختن اسرائیل توسط محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۴۰ و گشایش نمایندگی اسرائیل در تهران رو به تیرگی گذاشت.

آخرین شاه ایران به دنبال این رابطه از راه های مختلف کمک رسانی به اسرائیل را آغاز کرد چنان که در جنگ مشهور اعراب و اسرائیل با صدور نفت ایران به تل آویو تحریم صدور نفت به اسرائیل را شکست و آمریکا و اسرائیل را بار دیگر متوجه قدرت مهم نفت در آینده روابط بین المللی کرد.

مصر پس از مرگ ناصر و روی کار آمدن سادات خط مشی سیاسی خود را دگرگون کرد.

برقراری روابط با تهران در سطح عالی دیپلماتیک در زمان ریاست جمهوری سادات شکل گرفت و قاهره به هم پیمان مهم محمدرضا پهلوی بدل شد تا با پیروزی انقلاب و تا به امروز شرایط برای برقراری روابط جمهوری اسلامی ایران با مصر هرگز مساعد نشود.

- سفرا هم مشخص شدند

حسنی مبارک کمتر از دو ماه دیگر به تهران می آید. اینک نام خیابان خالد اسلامبولی نیز به انتفاضه تغییر کرده و به احتمال قوی نقش وی نیز از ابتدای خیابان پاک خواهد شد تا همه شرایط برای روابط تازه، نو و بی سوء تفاهم در میانه زمستان تهران فراهم و با دیدار خاتمی و مبارک درتهران آغاز مجدد روابط دیپلماتیک به شکل رسمی اعلام شود.

عادی شدن روابط تهران و قاهره طی کمتر از سه ماه تا آنجا پیش رفته که سفرای دو کشور نیز برای عزیمت به محل مأموریت خود مشخص شده اند و سفیر آینده ایران در مصر هم اینک سرگرم آماده سازی نمایندگی تهران در قاهره است تا به زودی کار خود را در این کشور تاریخی آغاز کند.

اگر به مشکلات مزمن سیاست خارجی ایران و مصر نگاهی بیندازیم رابطه تهران-قاهره قطعاً یکی از مهمترین آنها خواهد بود که اینک ۲ سال مانده به پایان ریاست جمهوری خاتمی به ابتکار تهران و استقبال قاهره از پیش پا برداشته شد.

آیا عادی سازی روابط بامصر واپسین دستاورد سیاست خارجی محمد خاتمی در راستای تنش زدایی و رفع کدورت با کشورهای جهان خواهد بود؟