پارسای داخل کشور کارشناسی ارشد 1398
پدیدآور: جواد یزدانی رهبر
استاد راهنما: محمدعلی حسینی
استاد مشاور: سیدحسن قریشی کرین
دانشگاه پیام نور استان قم، مرکز پیام نور قم
چکیده

عنوان پژوهش حاضر «مدارس به سبک نوین در قم(از دوره مشروطه تا پایان دوره پهلوی) است، با توجه به اینکه ماهیت رشته تاریخ و موضوعات مرتبط با آن از نوع پژوهش «تحلیلی»، بر مبنای روش کتابخانه ای است، با مراجعه، مطالعه و بررسی منابع و پژوهشهای تاریخی، اسناد و مدارک موجود، مقالات و سالنامه‌های برخی مدارس، مطالب مورد نیاز گردآوری و سپس به تدوین و تجزیه و تحلیل آنها اقدام شد. این مقاله در پاسخ به سؤال ویژگیهای نظام آموزشی سنتی و بررسی نقاط ضعف و قوت آن و نیز عوامل زمینه ساز شکل گیری مدارس جدید در قم از مشروطه تا پایان عصر پهلوی می باشد، که مشروطه چه تأثیری برگسترش مدارس گذاشت و حکومت پهلوی چه نگرشی نسبت به مدارس جدید داشت. دولتهای قاجار و پهلوی با توجه به مقتضیات دوره معاصر و مواجهه با قدرتهای استعمارگر مانند انگلیس، روسیه و فرانسه و شکستهای پی در پی در عرصه نظامی و سیاسی در مقابل دول اروپایی، آنان را متقاعد ساخت به تدریج زیرساختهای مناسبی برای دستیابی به دانش و فناوری اروپایی را فراهم کنند. از سوی دیگر معایب نظام آموزشی سنتی(مکتبخانه) نیز برای اغلب طیفها و اقشار گوناگون جامعه آشکار شده بود، لذا دولت برای اولین بار در امر آموزش دانش آموزان اقدام لازم را انجام داد و انحصار آموزش که در اختیار مکتبخانه‌ها و مکتب داران بود، به تدریج خارج شد و دولت متولی ایجاد، برنامه ریزی برای آموزش نیروهای انسانی گردید و نیز برای آن ردیف بودجه دولتی در نظر گرفت، اما این به معنی توسعه آموزش به صورت کمّی که تمام طبقات جامعه را در برگیرد، نبود، بلکه امتیاز طبقاتی که متعلق به قشر دیوانسالار کشور بود، امتیاز کسب تحصیل رایگان از سوی دولت و تصاحب مشاغل دیوانی و نظامی را همچنان در انحصار خود نگه داشت. در این راستا دولت قاجار احساس مخالفتی نشان نداد، گرچه برخی از حاکمان قاجار برخی کارشکنیها در این زمینه انجام دادند، ولی پس از مشروطه به تدریج این مخالفتها از سوی گروههای مختلف کاهش یافت و موافقان آموزش به سبک جدید توانستند با استدلال و منطق صحیح، مخالفان را مجاب به قبول این تحول در سبک مدارس و شیوه یادگیری بنمایند. آنچه که سبب شد تا نگارنده در خصوص آموزش به سبک جدید اقدام نماید، گسترش کمّی و کیفی آموزش در سطح قم و نیاز به بازنگری چالشها و معایب و موانعی است که این سبک از آموزش با آن مواجه بوده و با گذشت بیش از یک قرن از فعالیت آن هنوز نتوانسته راه حل مناسب و اساسی برای برون رفت از آنها بیابد. یافته پژوهش نشانگر آن است که قم از دوره مشروطه در نظام آموزشی تحولی چشمگیر یافته، ورود مدرنیته و تأسیس حکومت پهلوی نظام آموزشی را از شکل سنتی به مدرن تبدیل کرد و موجب پیشرفت فرهنگی در این شهر شده است.