ترجمه قرآن مرحوم محمدمهدی فولادوند به زبان فارسی از ممتازترین ترجمه های پنجاه سال اخیر از قرآن معرفی شده است.
محمدمهدی فولادوند، نوه آیت‌الله محسن اراکی و فرزند مرحوم حسین بختیاری است که در اول دی 1299 هجری شمسی در اراک متولدشد. وی در سن 12 سالگی به تهران آمد و در سال 1318 از مدرسه دارالفنون تهران موفق به اخذ درجه ادبی آن زمان شد و به دانشکده حقوق دانشگاه تهران راه یافت. از آنجا که تمایلات ادبی و عرفانی او هماهنگ با رشته حقوق نبود او در شهریور 1329 عازم فرانسه شد.
فولادوند در مدت 14 سال در پاریس، دانشگاه سوربن به تحصیل در رشته ادبیات هنر، فلسفه و زبان‌شناسی عرب پرداخت و پس از اتمام و مدرسه السنه شریفه پاریس و معهدالاسلامیه (دانشگاه سوربن) در ضمن انتشار آثار خود به مسافرت و پژوهش پرداخت و رساله دکترای خود را که درباره "عمر خیام" بود به جهاتی در خارج از دانشگاه به پایان رسانید.
وی به اکثر کشورهای اروپایی، مصر و آسیا مسافرت کرد و به ‌ویژه آن لهستان، هلند، اتریش، ایتالیا، سوییس، ترکیه و عراق را دیدن کرد. درسال 1344 هجری شمسی به عنوان عضو دایمی انجمن نویسندگان فرانسه ‌زبان و عضو وابسته انجمن شعرای فرانسه برگزیده شد.
فولادوند متجاوز از 120 بار موزه لوور را دیدن کرد و دو هزار سخنرانی را در سوربن و کلژد فرانس دنبال کرده است.
مرحوم فولادوند در آبان سال 1344 هجری شمسی به تهران بازگشت و در اکثر دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور از جمله هنرکده هنرهای دراماتیک و هنرهای زیبای تهران و مدرسه عالی ادبیات و زبان‌های خارجه علوم تربیتی به تدریس دروس مختلف فلسفه، زیباشناسی، ادبیات، فرانسه، تاریخ مذاهب، فرهنگ و تمدن پرداخت.
وی همچنین یکی از اعضای برجسته انجمن فلسفی ایران و علوم انسانی (وابسته به یونسکو) بود.
مرحوم فولادوند در سال 1324 قدیمی‌ترین انجمن فسلفی را در تهران تشکیل داد. در تمام آثار فولادوند رد پای از تصوف "تصوف راستین" اسلامی به چشم می‌خورد.
فولادوند ضمن آشنایی عمیق و تسلط وافر بر زبان های فرانسه و عربی و آشنایی با انگلیسی آشنا شد. مجموعه آثاری وی بیش از 40 مجلد کتاب است. آثار فرانسه او مایه ستایش ژنرال دوگول، شوایستر، فرانسو اموریاک، هانری، دمتنرلان، ژان ککتو، مور و سوریو ونوه، والری و آکادمی‌های فرانسه، سویس و کانادا واقع شده است.
همچنین ترجمه قرآن وی به زبان فارسی از ممتازترین ترجمه های پنجاه سال اخیر معرفی شده و جایزه و پنج لوح تقدیر به‌دست آورده که امید است در سطح بین المللی مطرح شود. دیوان اشعار فارسی مرحوم فولادوند به 20 هزار بیت و به زبان فرانسه 700 صفحه سرمی‌زند و در زبان فارسی "مهدا" تخلص می‌کرد.
ترجمه محمد مهدی فولادوند از متن قرآن‌ در سال 1345 شمسی در تهران تحت عنوان جزوه‌ای به نام "گل هایی از قرآن"به چاپ رسید و چون در آن تاریخ جز ترجمه تفسیرگونه مرحوم قمشه‌ای و مرحوم ابوالقاسم پاینده ترجمه فارسی دیگری از کلام‌الله مجید در دسترس وجود نداشت، همان جزوه کوچک مورد اقبال شایان قرا گرفت و محمدعلی جمال‌زاده نامه‌ای قریب به شانزده صفحه در تجلیل و تشویق مترجم نوشت و از او خواست تا این کار را تا پایان قرآن ادامه و همت به خرج دهد.
ترجمه قرآن مرحوم فولادوند در سال 1373 از سوی دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی با تحقیق، بررسی و ویرایش حجج اسلام محمدرضا انصاری محلاتی و سیدمهدی برهانی منتشرشده است.
از آثار محمدمهدی فولادوند می‌توان به ترجمه رباعیات عمرخیام در سال 1960، منتخب اشعار و نوشته‌های فرانسه طبع ژنو 1963 به فرانسه نایاب، درجست و جوی زیبایی(هیدا)، سنفونی‌ها طبع وزارت فرهنگ به فرانسه نایاب، زن در اندیشه خدا، طبع جدید ترجمه رباعیات خیام به فرانسه به انضمام خیام‌شناسی (مأخذ و مطالب جدید درباره خیام و رباعیات منسوب به او)، نخستین درس زیبایی شناسی (دهخدا)، چگونه قرآن را به فارسی ترجمه کنیم (?لهایی از قرآن)، زیباترین اشعار فرانسه نایاب، انسان مسئول و تاریخ‌ساز ترجمه از عربی بنیاد قرآن نایاب، آفرینش هنری در قرآن، از ژرفای قرآن بیناد قرآن، قرآن و نسل امروز بنیاد قرآن، نقدی بر مارکس انتشارات البرز نایاب، خدا را دیدم ترجمه از عربی، سفری از شک تا ایمان ترجمه از عربی، دوم انتشارات یاسر، اقتصادنا (ترجمه جدیدبا معادل های فارسی) بنیاد علوم اسلامی، ترجمه برخی از ادعیه ودعای کمیل به فرانسه و فارسی ادبی، مجموعه اشعار ومقالات وآثار فرانسه و فارسی مولف دردست جمع آوری است، قرآن به فارسی (ترجمه دقیق) انتشارات مطالعات تاریخی ومعارف قرآنی قم خیابان ارم، خدا وعلم مصاحبه ژان ?یتن با دوفیزیکدان (ترجمه از فرانسه)، صلح و شمشیر (حمایت از صلح وهمزیستی مسالمت آمیز (به زبان فرانسه)، ترجمه دقیق "مادام بوواری" به فارسی انتشارات جامی، حافظ دل‌ها نه نسخه بدلها، ترجمه دعای کمیل به فرانسه با مقدمه (انتشارات بین الملل)، درحریم نور 2جلد، خیام‌شناسی، ترجمه جدید نهج البلاغه انتشارات صائب، حافظ درآستان وحی اشاره کرد.
استاد بهاءالدین خرمشاهی در توصیف ترجمه فولادوند می‌نویسد: "بدون اغراق ترجمه فولادوند از بهترین ترجمه‌های موجود به زیان فارسی است". ترجمه استاد فولادوند ترجمه‌ای است به فارسی امروزی و بدون گرایش‌های خاص افراطی است یعنی نه فارسی گرایی مفرط دارد نه عربی گرایی مفرط. علاوه بر این یکی از ویژگی‌های کم نظیر ترجمه حاضر، همت مترجم در ارائه یک ترجمه آهنگین در سوره‌های مکی انتهای قرآن است.
شایان ذکر است محمدمهدی فولادوند، مترجم و خادم قرآن کریم بامداد سه شنبه 15 مرداد در سن 88 سالگی پس از تحمل سال‌ها رنج و بیماری در منزل خود به جوار رحمت الهی شتافت. پیکر وی 16 مرداد ساعت 9 از مقابل خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) به سمت دانشگاه تهران تشییع می شود.

بازخوانی زندگی مرحوم محمدمهدی فولادوند
چین و چروک‌های چهره، برآمدگی زیر گودی چشمان و لرزش دستانش، حکایت سال‌ها نوشتن و تحقیق و پژوهش است؛ چشمان و دستان و چهره‌ای که تا چند روز دیگر در نقاب خاک فرو خواهند رفت و تا نواخته‌شدن آهنگ بعثت آدمیان در خانه ابدی آرام خواهند گرفت و تنها نامی از فولادوند در ذهن مشتاقان کلام خدا نقش خواهد بست.
چین و چروک‌های چهره، برآمدگی زیر گودی چشمان و لرزش دستانش، حکایت سال‌ها نوشتن و تحقیق و پژوهش است؛ حکایت نگاشتن ترجمه‌ای شیوا بر قرآن کریم که در سال‌های آغازین زایش، یگانه عصر خویش بود و این یگانگی تا آنجا پیش رفت که ترجمه قرآن در دهه نخست انقلاب با نام او عجین شد و نضج گرفت و بی شک، ترجمه‌های سال‌های بعد مدیون اوست اما دست روزگار سالیان چندی از تن "فولادوند" او جسمی لرزان ساخته و دستان پرتوان و ذهن واژه‌پرداز او را به کنج اتاقی در خانه کوچکی در کوچه پس کوچه‌های خیابان فلسطین سپرده بود و آن‌چنان به محاق فراموشی رفته بود که حتی دوستان و شاگردان و آنان که روزی در کنار تلاوت کلام وحی نگاهی هم به ترجمه‌اش افکنده‌اند. سراغی از او نمی‌گرفتند و دیدار او را به روزی که نبض دستان لرزان او دیگر نمی‌تپد و پلک‌های چروک خورده‌اش بر روی یکدیگر آرام گرفته‌اند و شاید هم قیامت وانهاده‌اند‌.
استاد محمد مهدی فولادوند آنطور که خودش می‌گوید در اولین روز از زمستان 1299 هــ.ش در اراک زاده شد در سایه پر مهر پدر و مادر خود را به مکتب‌خانه سپرد و آنجا بود که نخستین واژگان کلام الهی در گوشش طنین‌انداز شد و سال‌ها بعد و در آستانه انفجار نور انقلاب و در آغازین ماه‌های سال 58دینش را به کلام الهی ادا کرد و ترجمه‌ای بر آن نگاشت که ماندگار است و ماندگار خواهد ماند.
او تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته‌های تاریخ مذهب، فلسفه و ادبیات فرانسه و دو رشته دیگر که فشار بیماری از یادش برده و از ذهنش پاک کرده است در دانشگاه سوربن فرانسه گذراند و با رتبه شاگرد اولی فارغ‌التحصیل شد. 120 بار بازدید از قرآن‌‌های نفیس موزه لوور تنها یادگار روزهای جوانی او در فرانسه است که با آب و تاب از آن سخن می‌راند.
با بازگشت به ایران در دهه 40، صادقانه و خالصانه هرچه در انبان علمی خود ذخیره کرده بود وانهاد و محصول آن تربیت شاگردان زیادی در دانشکده الهیات دانشگاه تهران و امام صادق (ع) شد. استاد فولادوند در سال‌‌های پربار زندگی‌اش و وقتی هنوز توان نوشتن و فکر کردن داشت توانست بیش از 40 اثر ترجمه‌ای و تالیفی از خود به جای بگذارد که ترجمه قرآن به فارسی و فرانسه نمونه‌ای از آن‌هاست.
استاد ترجمه قرآن به زبان فارسی را وقتی نگاشت که هنوز دو بهار از خزان عمر خواهرش سپری نشده بود. او به سختی به یادمی‌آورد که شروع ترجمه‌اش سال 58 و پایان آن اندکی به پایان سال 62 بود؛ ترجمه‌ای که به گفته خودش برخلاف برخی ترجمه‌های موجود عاری از افسانه و انباشته از استدلال‌های عقلی است.
کتابخانه کوچک استاد این روزها(دو سه سال پایان عمر) رونق همیشگی را ندارد و مدت‌هاست که کتاب‌هایش جا به جا نشده‌اند اما هنوز از نگاه حسرت‌آمیز استاد برای تورق و تحقیق نومید نیستند، انتظار روزی را می‌کشند که جان تازه‌ای بر ذهن او دمیده شود و گذشته‌ها تکرار گردد.
او با وجود هجوم و حمله بی‌امان فراموشی به ذهنش، چندان هم از دنیای اطرافش غافل نیست این را از عکس نصرالله، سید و رهبر حزب الله لبنان که در اتاقش و بر بالای سرش نصب شده بود فهمیدم خودش هم تأیید می‌کرد و می‌گفت: مقاومت حزب الله لبنان جهشی بود از جانب مسلمانان.
با توجه به شدت بیماری‌ استاد فولادوند در سال‌های اخیر بسیای از کارهایش به تعویق افتاده بود و حتی دیگر مطالعه هم نمی‌توانست بکند و نوشته‌هایی از جمله 10 هزار بیت شعر داشت که به علت بی‌پولی نتوانست آن را چاپ کند و ظاهرا قسمت این اشعار هم این بود که بعد از مرگ شاعرش چاپ شود و شاید هم...
استاد با وجود اینکه معترف بود ترجمه‌اش نیازمند اصلاحاتی است معتقد بود بسیاری از ترجمه‌های کنونی از ترجمه او الهام گرفته‌اند؛ خودش در این باره می‌گفت: من ترجمه را با عنوان "گل‌هایی از قرآن" شروع کردم و آن موقع مرحوم جمالزاده گفت ای کاش همه قرآن‌‌ها به این روش ترجمه می‌شدند، وی در عین حال تاکید می‌کرد که باید از برخی ترجمه‌ها و پژوهش‌های قرآنی خرافات‌زدایی شود و دین منهای خرافات عوام و بدون تعصب‌های ناپسند به مردم عرضه شود البته این هم کار هر کسی نیست و تخصص و تجربه و علم می‌خواهد.
فولادوند با وجود 30 سال سابقه تدریس در دانشگاه به استخدام رسمی در نیامد و به همین دلیل با مشکلات متعدد اقتصادی روبه‌رو بود و حتی بیمه هم نبود تا در دوران پیری کمکی برای او باشد چند سال قبل مسجد‌جامعی، وزیر فرهنگ و ارشاد وقت به دیدن او رفت و وقتی فهمید بعد از سی سال تدریس و تحقیق هیچ درآمدی ندارد ماهانه 120 هزار تومان برایش مقرر کرد که تا آخر عمر با آن ساخت و شاید...
اما سرانجام فولادوند صبحگاهان 15 مرداد ماه همه این سختی‌ها، شیرینی‌ها و افتخارات را به دنیا واگذارد و به تقدیر الهی لبیک گفت و به دیدار صاحب قرآن رفت.
روحش شاد و یادش گرامی.

منبع: / روزنامه / اعتدال ۱۳۸۷/۰۵/۱۶