روزنامه همشهری، چهارشنبه 24 مرداد ,1375 14 آگوست ,1996 سال چهارم , شماره 1042

هر جا که باشید فرقی نمی کند, در اداره های دولتی, خصوصی و. . . چاپلوسان را می توانید از رفتارشان به آسانی شناسایی کنید.

دراتاق جای سوزن انداختن نبود. عده ای داخل اتاق آهسته صحبت می کردند. مرد میانسال از میان بیماران حاضر دراتاق دکتر, راهی به سوی میزمنشی باز کرد.
منشی دکتر همانطور که سرگرم بررسی مدارک بیماران بود,بدون آنکه نگاهی به مرد میانسال بیندازد, گفت: مریض چند سال دارد مرد میانسال, آب دهانش راقورت داد و گفت: نمی دانم ! منشی دوباره پرسید: خوب, چه نوع بیماری دارند مرد نگاهی به افراد داخل اتاق انداخت و با خونسردی گفت: نمی دانم !
منشی دکتر که از جوابهای او عصبانی شده بود پرسید: مریض, چه نسبتی با شما دارد مرد میانسال که با هجوم واژه ها مواجه شده بود, چند قدم پس رفت و با صدای گرفته ای گفت: مریض, مادر رئیسمه ! با گفتن این جمله, شلیک خنده فضای اتاق انتظار را پر کرد. منشی که تازه کیف کش رئیس را شناخته بود گفت: به رئیس تان بگویید با بنده تماس بگیرد. تا اطلاعاتی در مورد بیماری مادرش کسب کنم. مرد سری تکان داد و باچهره ای شرمگین راهی از میان نگاههای تعجب آمیز مردم برای خود باز کرد. درصدد سرزنش اینگونه افرادنیستیم, چرا که همین آدم هابا رفتار خود فرهنگ خاصی رادر جامعه ایجاد کرده اند. فرهنگ کیف کشی , دورقاب چینی, تملق و بالاخره سبزی پاک کنی اصطلاحاتی است که مردم به این افراد می دهند.

در سالهای نه چندان دور بعضی از افراد در راهروهای اداره ها پرسه می زدند تا بلکه پس از پایان کار رئیس کیف او را تا دم در یا اتومبیل حمل کنند. و این رسم ناپسندادامه دارد و هنوز هم هستند کسانی که کیف کشی! می کنند به نظر می رسد این شغل برای آنان هم نان دارد و هم آب !
هرجا که باشیدفرقی نمی کند, در اداره های دولتی, خصوصی و.. . این آدم هارا می توانید از رفتارشان به راحتی شناسایی کنید. این آدم ها ویژگی خاصی دارند و در میان افراد هم صنف و همکار خود به راحتی شناخته می شوند.
فرهنگ امثال و حکم علی اکبردهخدا, اینگونه رفتارها رامصداق چاپلوسی و تملق به شمار می آورد, البته در کنارآن به واژه های بادنجان دورقاب چین, سبزی پاک کن و تملق و پستی کردن اشاره کرده است.
این گزارش در پی آن است, که با ارزیابی گفته های کارشناسان و مردم , دلایل منطقی دست یازی به این نوع رفتارها را مورد بررسی قراردهد. پیشاپیش اعلام می کنیم هر یک از گفته ها صرفابازتاب نگاههای کارشناسی و مردمی است و درستی و نادرستی آن نیاز به یک بررسی همه جانبه دارد. اما منکر این قضیه نیستیم که برای چاپ این گزارش نیز ما آلوده تملق و چاپلوسی شدیم و گرنه گزارش حاضر فاقد نظرات کارشناسی بود!
در روز چند بار این واژه های چاپلوسانه را از اطرافیان و همکاران خود می شنوید:
چشم قربان. همانطور که فرمودید. صحیح است ! احسنت, به این هوش سرشار, بنده زیر سایه شما هستم, هرچه بفرمایید درست است !
بله, جنابعالی تصمیم درستی گرفته اید, بنده مطیع اوامر شما هستم. حضرت عالی, چطور انتظاردارید بدون تصمیم شما حتی یک جرعه آب بخورم !
بله قربان, حق با حضرت عالی است ! به نظر شما این واژه ها چقدردر ایجاد ارتباط دوسویه سرپرستان و زیردستان موثر است
حسن گلشن کارشناس علوم اجتماعی بر این باور است: افراد چاپلوس از یک مسئله اساسی رنج می برند. آنان دچارعقده خود کم بینی هستند و نبود اعتماد به نفس دراینگونه افراد موجب می شودکه بیشتر اوقات در پی ارتباط با افراد سلطه گر باشند.
اگر به جامعه نگاهی بیفکنیدمتوجه خواهید شد که بیشترافراد ناگزیر در رفتارهای اجتماعی خود از زندگی زناشویی تا روابط اداری واجتماعی به نوعی در موضع سلطه گری و سلطه پذیری قراردارند. با این حال باید پذیرفت تنها کسانی به پدیده کیف کشی می پردازند که از وجهه اجتماعی و تخصصی ویژه ای در میان همکاران خود برخوردار نیستند, این گونه افراد تلاش دارند با نزدیک شدن به مراکز قدرت, در عین دستیابی به آنچه که خود در پی آنند به نوعی امیال فرو خفته خود را ارضاء کنند و از طرفی ضعف های گوناگون خود را بپوشانند. وی می افزاید: در یک موسسه فرهنگی عظیم یکی از مدیران میانی, تنها به این دلیل به حیات اداری خود ادامه می دهدکه با زبان پرچرب و نرم خود مدیران رده بالا را مورد ستایش قرار می دهد. بی شک اینگونه پدیده های رفتاری در جامعه ما اندک نیستند, اما به راستی چرااینگونه عمل می شود, به یقین تنها افراد متملق و چاپلوس در این زمینه مقصر نیستند. برای اینکه باید طرف دوم نیز پذیرای این رفتارهای نابهنجار باشد, مدیری که به راحتی چاپلوسان را از خود می راند هیچگاه افراد ضعیف را بر مسند قدرت نمی نشاند. حضرت علی (ع) در زمان حکومت خود به درستی به این پدیده مذموم پی برد به طوری که درکتاب گرانقدر نهج البلاغه آفات اخلاقی یک سیاستمدار را در بروز پدیده خودستایی حاکم می داند و می گوید: از خودپسندی و تکیه بر آنچه ترا به خودستایی وا می دارد ودوست داشتن چاپلوسی وستایشگری بر حذر باش چه این, از حساس ترین لحظات برای نفوذ شیطان است, تا بدان وسیله کار نیک نیکوکاران راضایع گرداند.
فرد خودپسند نیاز به چاپلوس دارد, این آتش وقتی فروزانتر می شود که انسانهایی با خوی بردگی, به مدیحه سرایی و چاپلوسی, بر نخوت و غرور حکام می افزایند.
پیامبر اکرم (ص) می فرمود: برچهره تملق گویان خاک بپاشید. پرسش ما از شما این است: درمقابل خودستایی دیگران چه واکنشی نشان داده اید البته افراد کمتر در این مواردبرخورد پرخاشگرانه از خود نشان می دهند. ولی هرگاه این عکس العمل به وجود آمده بی تردید نادر بوده است. این گزارش نمی خواهد به نکوهش این پدیده اجتماعی بپردازد و یا با ارائه پند و اندرزهای اخلاقی و دینی به نصیحت افراد چاپلوسبپردازد. قصد ما این است که خود و شما نیز در دام پدیده چاپلوسی نیفتیم وگرنه از دیرباز این رفتار ضد انسانی مورد نکوهش بوده است. بهزاد ایزدی کارمندبازنشسته بخش خصوصی, بااشاره به پدیده چاپلوسی درجامعه می گوید: اغلب مردم از چاپلوسان بیزارند و آن دسته از افراد که از چاپلوسان خوششان می آید خود نیز به گونه ای دارای این ممیزه رفتاری هستند. شاید برخی از این افراد برای دستیابی به وجهه اجتماعی وامکانات مادی چاپلوسی می کنند.
تجربه نشان داده که چاپلوسی در کوتاه مدت می تواند تاثیراتی به نفع چاپلوسان داشته باشد. وگرنه چطور پس از بازنشستگی عده ای دوباره صاحب پست و منصب می شوند و عده ای دیگر با مشکلات زندگی دست و پنجه نرم می کنند
وی می افزاید: ضعف اخلاقی ورفتاری, علت این پدیده غیر انسانی است. متاسفانه برخی به ناروا چاپلوسی را نوعی رندی به حساب می آورند. در حالی که آگاه نیستند معمولا دست این افراد زودتر از دیگران رو می شود و مانند گاو پیشانی سفید انگشت نما می شوند.
آیا تاکنون برای رئیس خود چای آورده اید یا برای او سیگار روشن کرده اید اصلا وظیفه شما در نظام اداری چیست چون به هر حال افرادی هستند که آوردن چای وظیفه آنهاست.
اما شما چرا
ظریفی می گفت: هر بار برای پیگیری کار اداری و مشکلات خود به دفتر مدیر یک موسسه مراجعه کرده ام. با تعدادی از افراد متملق و چاپلوس مواجه شده ام. این افراد عموما به همه چیز سوءظن دارند و به همین دلیل برای رسیدن آرامش درونی تلاش می کنند. اگر شده حتی یک کلمه با مدیر خود صحبت کنند!
کریم ساجدی دانشجوی رشته مدیریت, با اشاره به کاهش بهره وری کار در نظام اداری می گوید: بعضی پذیرفته اند که تا پایان ماه باید چاپلوسی مدیر اداری یا مدیر عامل موسسه را کرد. فرقی نمی کندکهچگونه باشد, تحویل دادن واژه های چاپلوسانه نیز می تواند موثر باشد! چندی پیش یکی از کارکنان یک موسسه درجمع همکاران ضمن تعریف از مدیر, عملکرد نارسای کاراو درموسسه را به ناحق تایید کرد. داستان به گوش مدیر عامل رسید, البته نتیجه این عمل روشن بود, یکی از پست های نان و آبدار نصیب او شد, اما برای بقیه کارکنان نیز روشن شدکه یک نفر به بادنجان دورقاب چین های موسسه اضافه شده است. این رفتار یک ارتباط دوسویه بین چاپلوس و کسی است که تملق او را می گویند, وقتی که ارزشیابی کارمند به مدیرسپرده شود و نه به یک قانون مدون, این اتفاق می افتد. امروزه بیشتر سازمانهای اداری فاقد نگاههای کارشناسانه هستند, چرا که نگاه کارشناسانه و تخصصی جدا از رفتارهای چاپلوسانه است و با منافع مدیران منافات دارد.
حضرت علی (ع) در بخشی از عهدنامه مالک اشتر به کبر ونخوت حاکم اشاره می کند: هرگاه در سایه حکومت, توراکبر و عجب دست دهد, به عظمت ملک خدا که بر توتفوق دارد بنگر و از سیطره او برتو, در آنچه عاجز از آنی, یاد کن که این, از خودبینی و غرورت می کاهد و از تندروی ات باز می دارد و عقل از دست رفته را به تو باز می گرداند. تملق نه تنها از وجهه اجتماعی فرد چاپلوس می کاهدو او را به ورطه زبونی و پستی می کشاند بلکه منجربه زایل شدن عقلانیت فردی می شود که از او تملق می شود, چرا که نهاد نفسانی انسان, دوست دارد از نکات مثبت و نه از کاستی های رفتاریش یاد شود. بنابراین در واکنش به رفتارهای انتقادآمیز روش خصمانه پیش می گیرد. یکی از آثار منفی پدیده دورقاب چینی, نمود رفتارهای نوکرصفتانه و رواج بی رویه آن در جامعه است. کافی است در مراسم ترحیم یا اعیاد و مناسبت ها نگاهی به آگهی های روزنامه ها بیندازیم, همه با القاب و صفات دوره عهد قجر مورد ستایش قرار گرفته اند.
بی تردید فرد ستایش شده ,زمانی به این مسئله واقف می شود که از منصب وقدرت دور شود, اینجاست که دوستان واقعی آشکار می شوند. مدیران کارامد و شایسته سالاراجازه نمی دهند که کیف کش های حرفه ای , از نام آنان برای خود پله پیشرفت و ترقی درست کنند. بنابراین هیچگاه نمی توانید در نظام های شایسته سالار افراد چاپلوس پیدا کنید,زیرا تا شرایط مهیا نشود چاپلوسی رشد نمی کند.
هیچ قانونی افرادی را که مجیزگویی می کنند از این کار نهی نمی کند و هیچ قاعده ای نیز چاپلوسان را از رشد و پیشرفت باز نمی دارد, اما اخلاق حکم می کند که افراد برای شرافت و حیثیت کاری به این شیوه دست نزنند.
خانم س یعقوبی کارمنددولتی با تاکید بر نبودحاکمیت ضوابط در جامعه و نظام های اداری می گوید: وجود روابط به جای ضابطه منجر به این شده که اگر کسی می خواهد رشد کند لازم نیست خوب کار کند, فقط کافی است هرچه بیشتر خود را به مدیران نزدیک کرده و تملق آنها را بگوید.
ادامه دارد