روزنامه همشهری، چهارشنبه 24 مرداد ,1375 14 آگوست ,1996 سال چهارم , شماره 1042

اهمیت مذاکرات و توافقهای سیاسی اقتصادی میان ترکیه و جمهوری
اسلامی ایران که در سفر اخیر نجم الدین اربکان نخست وزیر همسایه و هیات
250 نفره همراه وی در تهران به دست آمد, در بیش از یک یا دو جنبه
است . از نظر اقتصادی , امضای قرارداد فروش 190 میلیارد متر مکعب گاز
ایران به ترکیه در مدت 22 سال به ارزش جمعا 20 میلیارد دلار,
بزرگترین قراردادی است که در تمام سالهای اخیر میان دو کشور منطقه
در حوزه اقتصادی منعقد شده است. همین حجم است که بخش اصلی شگفتی و
واکنشهای متفاوت جهانی اعم از دولتی یا مطبوعاتی را برانگیخته است.
از نظر استراتژیک , احداث یک خط لوله حدود 2000 کیلومتری برای
انتقال گاز طبیعی, میان ایران و ترکیه وابستگیها و علائق ژرفی
برقرار می کند که سرنوشت دو کشور را در سراسر دهه های آغازین سده
بیست ویکم به هم گره می زند. این نشان می دهد که تهران و آنکارا,
هوشمندانه از ورای غبارهای برخاسته از اخلال در روابط دو قدرت بزرگ
منطقه ای, منافع درازمدت خود را در همکاری دوجانبه و تحکیم ثبات در
یکی از حساسترین نقاط استراتژیک جهان یافته و پی می گیرند.
به علاوه, امضای این قراردادبویژه در زمینه حساس وژئوپولیتیک
انتقال سوخت آنهم در مقیاسی بزرگ, به نوبه خود نشانگر آن است که
هردو کشور به ثبات سیاسی یکدیگر در میان مدت اطمینان یافته و از آن
مهمتر, پیشرفت و ثبات خود را نیز به آن گره زده اند. واقعیت این است
که در سراسر دهه های اخیر بی ثباتی سیاسی و فقدان اعتماد دو یا چند
جانبه مهمترین مانع انعقاد قراردادهایی از این دست در سراسر منطقه
خاورمیانه شده و همین عارضه, خاورمیانه را به یکی از کندترین مناطق
اقتصادی جهان در رشد اقتصادی بعد از آفریقای سیاه مبدل ساخته است.
پی ریزی شالوده مستحکمی از همکاری درازمدت منطقه ای میان دو کشور
مسلمان همسایه, از این جنبه می تواند به مثابه سرمشقی برای کل منطقه ,
الگو واقع شود. دراین صورت, احداث خطوط گاز و نفت میان ایران و
پاکستان و هند, ایران و آسیای میانه و ایران و قفقاز و نیز خطوط
انتقال آب و نیرو, خاورمیانه را به جایگاه درخور آن در روند رشد
اقتصادی آسیا باز می گرداند.
از سوی دیگر, توافقهای صورت گرفته در تهران, نشان دهنده دگرگونی در
نگرش آنکارا به مناسبات سیاسی و اقتصادی خود باجمهوری اسلامی
ایران نیز هست. واقعیت دیگر این است که ظرف دو دهه اخیر, مناسبات
بازرگانی دو طرف بر بستری از منافع زودگذر و تجارت صرف جریان
داشته و همین عارضه, نوسانات شدید و سخت زیانبار در سطح روابط
اقتصادی دوجانبه را گریزناپذیر ساخته است . قرارداد انتقال 22 ساله
گاز, از این لحاظ, دگرگونی در نگرش آنکارا به وضعیت منطقه ای و
جمهوری اسلامی ایران را در جهت تقویت مناسبات استراتژیک به جای روابط
زودگذر, نمایان می سازد.
تحول در مناسبات استراتژیک بین المللی طی سالهای اخیر,مناسبات
سیاسی منطقه خاورمیانه را نیز از نوسانات ژرف خودبرکنار نگذاشته
است. اکنون, درسایه تجربه انهدام ساختاراقتصادی و تحریم اقتصادی
دهشتبارعراق که ششمین سال خود را سپری می کند, آنکارا به روشنی
دریافته است که اتخاذ یک سیاست خارجی مستقل بر پایه حفاظت از منافع
ملی امنیتی, تا چه حد می تواند از بروز خساراتی جلوگیری کند که در
مورد تحریم عراق, میلیاردها دلار برای ترکیه تمام شده است.
در همین چارچوب است که همزمان با سفر نخست وزیر ترکیه به ایران ,
وزیر دادگستری این کشورنیز عازم بغداد شد تا برخلاف هشدارهای کاخ
سفید, برای برقراری مناسبات بازرگانی با بغدادچاره ای بیندیشد.
این تحرکات ترکیه در مسیری کاملا مخالف ومتضاد با سیاست های
پنتاگون درمنطقه, در حالی صورت می گیرد که ترکیه دارای بزرگترین
ارتش درسازمان پیمان آتلانتیک شمالی است و در دوره جنگ سردگوش
بزرگ ناتو لقب گرفته بود. چنین می نماید که این گوش, اکنون
نغمه هایی دیگر را شنیدن گرفته است.
بی اعتنایی آنکارا به هشدارهای پیاپی کاخ سفید و گام برداشتن در
مسیر برقراری پیوندهایی هرچه استراتژیک تر با همسایگان مسلمان خود
در مرزهای شرقی و جنوبی ,گرچه از دگرگونی مهمی در سیاست خارجی این
کشور خبر می دهد, اما مبین تغییرات ژرفتری در کل مناسبات سیاسی
اقتصادی جهان است. جهان امروز, جهان دیگری است.