روش شناسی فرمالیسم نظام مند، یک رویکرد تاریخی-ادبی است که در قرن بیستم در اتحاد جماهیر شوروی سابق شکل گرفت. این رویکرد تلاش می کند تا با ترکیب عناصر فرمالیسم و تاریخ ادبیات، چارچوبی روش شناختی برای مطالعه تاریخ ادبیات فراهم کند.
سرچشمه های نظری فرمالیسم نظام مند
فرمالیسم نظام مند از دو جریان فکری اصلی سرچشمه می گیرد: فرمالیسم روسی و تاریخ ادبیات.
فرمالیسم روسی، یک جنبش ادبی-نظری بود که در اوایل قرن بیستم در روسیه شکل گرفت. این جنبش بر مطالعه فرم و ساختار آثار ادبی تمرکز داشت. فرمالیستان روسی معتقد بودند که فرم، محتوا را تعیین می کند و بنابراین، مطالعه فرم آثار ادبی، برای درک معنای آنها ضروری است.
تاریخ ادبیات، یک رشته دانشگاهی است که به مطالعه تحولات ادبی در طول زمان می پردازد. تاریخ دانان ادبی، معمولاً آثار ادبی را در زمینه های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی قرار می دهند تا درک بهتری از آنها به دست آورند.
مفاهیم کلیدی فرمالیسم نظام مند
فرمالیسم نظام مند، مفاهیم کلیدی زیر را ارائه می دهد:

تحول: فرمالیستان نظام مند معتقدند که ادبیات، یک نظام پویا است که در طول زمان در حال تحول است. این تحول، ناشی از تغییر فرم و ساختار آثار ادبی است.
پویش تاریخی: فرمالیستان نظام مند، معتقدند که تحول ادبیات، یک پویش تاریخی است که تحت تأثیر عوامل مختلفی، از جمله عوامل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی قرار دارد.
کانون مندی: فرمالیستان نظام مند، معتقدند که هر دوره ادبی، دارای یک کانون مرکزی است که آثار ادبی آن دوره را شکل می دهد. این کانون، معمولاً شامل آثاری است که فرم و ساختار جدیدی را معرفی می کنند.
عنصر مسلط: فرمالیستان نظام مند، معتقدند که هر اثر ادبی، دارای یک عنصر مسلط است که فرم و ساختار آن اثر را تعیین می کند. این عنصر، معمولاً یک ویژگی فرمی یا ساختاری است که در سایر عناصر اثر، تکرار می شود.

روش شناسی فرمالیسم نظام مند
فرمالیستان نظام مند، یک روش شناسی چهار مرحله ای برای مطالعه تاریخ ادبیات ارائه می دهند:

تحلیل فرم و ساختار آثار ادبی: در این مرحله، آثار ادبی مورد مطالعه، از نظر فرم و ساختار، مورد تحلیل قرار می گیرند.
شناسایی کانون مرکزی دوره ادبی: در این مرحله، کانون مرکزی دوره ادبی، شناسایی می شود.
تحلیل عناصر مسلط آثار ادبی: در این مرحله، عناصر مسلط آثار ادبی، مورد تحلیل قرار می گیرند.
تبیین تحولات ادبی: در این مرحله، تحولات ادبی، بر اساس تحلیل های انجام شده در مراحل قبل، تبیین می شوند.

امکانات و محدودیت های فرمالیسم نظام مند
فرمالیسم نظام مند، یک رویکرد پیشگام در تاریخ ادبیات نویسی قرن بیستم بود. این رویکرد، امکانات زیر را برای مطالعه تاریخ ادبیات فراهم کرد:

تمرکز بر فرم و ساختار آثار ادبی: فرمالیسم نظام مند، با تمرکز بر فرم و ساختار آثار ادبی، به درک عمیق تری از آنها کمک کرد.
ایجاد چارچوبی روش شناختی برای مطالعه تاریخ ادبیات: فرمالیسم نظام مند، یک چارچوبی روش شناختی برای مطالعه تاریخ ادبیات فراهم کرد که امکان مطالعه منظم و علمی این حوزه را می دهد.

با این حال، فرمالیسم نظام مند، محدودیت های زیر را نیز دارد:

تمرکز بر فرم و ساختار آثار ادبی: برخی از منتقدان معتقدند که تمرکز فرمالیسم نظام مند بر فرم و ساختار آثار ادبی، به غفلت از محتوای آنها منجر می شود.
عدم توجه به عوامل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی: برخی از منتقدان معتقدند که فرمالیسم نظام مند، به عوامل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی که بر تحول ادبیات تأثیر می گذارند، توجه کافی نمی کند.

با وجود محدودیت ها، فرمالیسم نظام مند، یک رویکرد تأثیرگذار در تاریخ ادبیات نویسی قرن بیستم بود و بر بسیاری از جریان های بعد از خود تأثیر گذاشت.