هخامنشیان، سلسله‌ای ایرانی بودند که از سال ۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد بر بخش بزرگی از آسیا، آفریقا و اروپا فرمانروایی کردند. این شاهنشاهی که به دست کوروش بزرگ بنیاد نهاده شد، تقریباً همهٔ جهان متمدن آن روز را دربرمی‌گرفت و از دره سند در هند تا رود نیل در مصر و ناحیه بنغازی در لیبی امروزی و از رود دانوب در اروپا تا آسیای مرکزی وسعت داشت که آن را به وسیع‌ترین امپراتوری باستانی تاریخ جهان تبدیل کرد.
تاریخچه
هخامنشیان از میان اقوام ایرانی‌تبار پارسی برخاستند. مرکز اولیهٔ حکومت آنان در انشان، در نزدیکی شهر اصفهان امروزی بود. کوروش بزرگ، بنیان‌گذار سلسلهٔ هخامنشی، در سال ۵۵۰ پیش از میلاد، لیدیه را شکست داد و به حکومت ماد پایان داد. سپس، بابل را فتح کرد و خود را «شاه بابل، شاه سومر و اکد، شاه چهارگوشهٔ جهان» خواند. کوروش همچنین، مصر را نیز فتح کرد و قلمرو امپراتوری هخامنشی را به مصر و بخش‌هایی از آسیای صغیر، سوریه و لبنان گسترش داد.
پس از کوروش، کمبوجیه دوم، پسر او، به پادشاهی رسید. کمبوجیه، مصر را تحت فرمان خود درآورد و به آفریقا نیز لشکر کشید. او همچنین، قصد داشت به یونان حمله کند، اما در سال ۵۲۵ پیش از میلاد، درگذشت.
داریوش بزرگ، پسر وی، به پادشاهی رسید. داریوش، یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان هخامنشی بود. او، امپراتوری هخامنشی را گسترش داد و آن را به یک امپراتوری منظم و متمرکز تبدیل کرد. داریوش، همچنین، سیستم جاده‌ای و پستی را در سراسر امپراتوری ایجاد کرد و زبان آرامی را به عنوان زبان رسمی امپراتوری برگزید.
پس از داریوش، اردشیر اول، پسر او، به پادشاهی رسید. اردشیر، امپراتوری هخامنشی را حفظ کرد و آن را به شکوفایی رساند. او، همچنین، به عمران و آبادانی شهرها پرداخت و بناهای متعددی را در سراسر امپراتوری ساخت.
پس از اردشیر، شاهان دیگری نیز بر هخامنشیان حکومت کردند، اما هیچ‌یک از آنان نتوانستند به پای داریوش و اردشیر اول برسند. سرانجام، در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، اسکندر مقدونی، امپراتوری هخامنشی را شکست داد و آن را به پایان رساند.
فرهنگ و تمدن
هخامنشیان، فرهنگ و تمدن غنی و پرباری را در ایران ایجاد کردند. این فرهنگ، ترکیبی از فرهنگ‌های مختلف ایرانی و سایر اقوامی بود که تحت فرمان هخامنشیان قرار داشتند.
هخامنشیان، آزادی مذهبی را در سراسر امپراتوری خود برقرار کردند و به همهٔ مردم اجازه می‌دادند که دین خود را آزادانه بپرستند. آنها، همچنین، به عمران و آبادانی شهرها پرداختند و بناهای متعددی را در سراسر امپراتوری ساختند.
میراث
هخامنشیان، تأثیر عمیقی بر فرهنگ و تمدن جهان گذاشتند. آنها، اولین امپراتوری بزرگی بودند که سیستم جاده‌ای و پستی را در سراسر امپراتوری خود ایجاد کردند. همچنین، زبان آرامی را به عنوان زبان رسمی امپراتوری برگزیدند که این امر، به گسترش زبان و فرهنگ ایرانی در سراسر جهان کمک کرد.
میراث هخامنشیان، هنوز هم در ایران و سایر نقاط جهان دیده می‌شود. بناهای تاریخی متعددی که از دوران هخامنشیان به جا مانده‌اند، گواه عظمت و شکوه این سلسلهٔ ایرانی هستند.
آثار تاریخی
از دوران هخامنشیان، بناهای تاریخی متعددی در ایران و سایر نقاط جهان به جا مانده‌اند که عبارتند از:

تخت جمشید، پایتخت هخامنشیان در استان فارس ایران
پارسه، مجموعه‌ای از کاخ‌ها و معابد هخامنشی در استان فارس ایران
طاق بستان، مجموعه‌ای از نقش برجسته‌های هخامنشی در استان کرمانشاه ایران
چغازنبیل، پرستشگاه ایشتار، الههٔ عشق و باروری در استان خوزستان ایران
2

شاهنشاهی هخامنشی (559 تا 330 ق.م) جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ایران‌زمین دارد؛ زیرا در این دوره ایرانیان نخستین بار ابرقدرت بی‌رقیب جهان باستان شدند و بر قلمرو پهناوری که مساحتش بیش از هشت‌برابر ایران کنونی بود، فرمانروایی کردند. افزون بر این باشکوه‌ترین نمونه‌های معماری و زیباترین آثار هنری تاریخ ایران نیز در این دوره به وجود آمدند.

برخی شاهان هخامنشی دستاوردهای نظامی و سیاسی شگفت‌آوری داشتند؛ کوروش کبیر با نبوغ نظامی و سیاسی شگفت‌آورش در کمتر از بیست‌سال دولت محلی پارسیان را به بزرگ‌ترین قدرت جهان باستان تبدیل کرد و داریوش بزرگ ساختار شاهنشاهی هخامنشی را چنان با دقت و ظرافت ساماندهی کرد که حتی امروز نیز نظم و دقت سازمان اداری دولت هخامنشی مایۀ شگفتی پژوهشگران است. با این وجود جهان‌گشایی‌های کوروش در تاریخ جهان بی‌مانند است؛ نه‌ جهان‌داری داریوش و نه بناهای باشکوه برجای‌مانده از هخامنشیان. فرمانروایان آشوری، بابلی و مصری بناهایی گاه باشکوه‌تر از هخامنشیان ساختند، مغولان در مقایسه با ایرانیان بر قلمرو پهناورتری فرمانروایی کردند و دولت‌های استعمارگر اروپایی سازمان‌های اداری بسا بسامان‌تری از هخامنشیان پدید آوردند؛ اما آنچه هیچ‌کدام از این دولت‌ها نداشتند و شاهنشاهی هخامنشی داشت، روح مداراگرانه‌ای بود که در تاریخ پرآشوب جهان کم‌مانند است.

این کتاب دومین عنوان از «مجموعۀ تاریخ ایران‌زمین» است. در این کتاب نخست تاریخ سیاسی هخامنشیان بررسی و سپس خواننده با مهم‌ترین ویژگی‌ها و آثار تمدنی، فرهنگی، معماری، هنری و ... در این دوره آشنا می‌شود.

در فصل نخست کتاب به برآمدن نیاکان هخامنشیان و داده‌هایی اندک از آنان بر اساس منابع تاریخی پرداخته شده است. فصل دوم اختصاص به بررسی زندگی کوروش کبیر و بنیان‌گذاری شاهنشاهی هخامنشی دارد. در فصل سوم دوران شاهنشاهی هخامنشی از کمبوجیه تا داریوش با عنوان بحران در دولت هخامنشی بررسی شده است.

داریوش بزرگ بیش از 36 سال پادشاهی کرد و این دوران طولانی را می‌توان اوج قدرت دولت هخامنشی دانست؛ به گونه‌ای که می‌توان داریوش را یکی از نیرومندترین و موفق‌ترین پادشاهان تاریخ ایران دانست. در فصل چهارم نگاهی کوتاه به این دوران انداخته شده است و مهم‌ترین اقدام‌های داریوش بزرگ بررسی گردیده است.

در نتیجۀ سیاست‌های خردمندانۀ شاهان هخامنشی دوران «آرامش پارسی» که از زمان داریوش آغاز شده بود، تا اندازۀ زیادی پابرجا ماند؛ به گونه‌ای که در این دورۀ طولانی (81 سال) فقط چند شورش ناپایدار محلی روی داد. در فصل پنجم مهم‌ترین رویدادهای این دوره یعنی از خشایارشا تا داریوش دوم بررسی شده است.

دوران ثبات و آرامشی که با پادشاهی داریوش یکم آغاز شده بود، با مرگ داریوش دوم به پایان رسید و دولت هخامنشی وارد دورۀ پایانی تاریخ خود شد. در سرتاسر این دوران 75 ساله ایرانیان همچنان ابرقدرت جهان باستان بودند؛ اما هرگز نتوانستند قدرت پیشین خود را بازیابند؛ جنگ قدرت بین شاهزادگان، اختلاف‌های سیاسی درباریان، خودسری ساتراپ‌ها و شورش‌های استقلال‌طلبانه مهم‌ترین رویدادهایی بود که به‌تدریج پایه‌های دولت هخامنشی را سست کرد و سرانجام حملۀ برق‌آسای اسکندر مقدونی این دولت بزرگ را سرنگون کرد. در فصل ششم به این دوران پرداخته شده است.

در فصل هفتم بر اساس آثار باستانی برجای‌مانده از دورۀ هخامنشی، جنبه‌های گوناگون تمدنی و فرهنگی و تأثیر جهانی شاهنشاهی هخامنشی بررسی شده است. فصل هشتم اختصاص به بررسی هنر و معماری دوران هخامنشی دارد و در فصل پایانی تخت‌جمشید و بناهای نزدیک آن (نقش رستم) معرفی شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

سال‌شمار رویدادهای مهم

1. پارسیان در صحنۀ تاریخ

2. کوروش کبیر و بنیان‌گذاری شاهنشاهی هخامنشی

3. از کمبوجیه تا داریوش، بحران در دولت هخامنشی

4. پادشاهی داریوش بزرگ، اوج قدرت هخامنشیان

5. از خشایارشا تا داریوش دوم (486 ـ 405 ق.م)، دوران قدرت و ثبات

6. از اردشیر دوم تا داریوش سوم (405 ـ 330 ق.م)، آشفتگی و فروپاشی

7. تمدن و فرهنگ ایران در دورۀ هخامنشی

8. هنر و معماری هخامنشی

9. تخت‌جمشید، نماد تمدن هخامنشی

برای مطالعۀ بیشتر

منابع

نمایه