پیشنهاده کارشناسی ارشد 1400
پدیدآور: حسین آقابیگی 
استاد راهنما: جعفر آقازاده 
استاد مشاور: محسن پرویش
دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم اجتماعی
چکیده

تحلیل‌های تاریخی که متکی بر داده‌های نوین و پایبند به روش شناسی دقیق علمی باشند همواره می‌توانند پرده از برخی ابهامات تاریخ بردارند. گاه این بررسی‌ها از مجرای تحلیل کلیات نمی‌گذرد بلکه با تمرکز بر یک سوژه خاص و محور قرار دادن یک موضوع جزئی می‌توان قرائت های عمیقتری از تاریخ یک دوره به طور خاص و تاریخ یک کشور و ملت به طور عام داشت. با درک چنین اهمیتی است که پایان نامه حاضر به بررسی زندگی سیاسی و نظامی عبدالله خان امین الدوله می‌پردازد. از میان رجال سیاسی معاصر بوده اند کسانی که همواره در جهات گوناگون نقش‌های تأثیرگذار بر چهره تاریخ ایران نهاده‌اند؛ کسانی که درایت، اندیشه، شهامت، عملگرایی و گاه اشتباهات و حتی مجموعه ای از وفاداری‌ها و خیانت‌های آنان نه تنها در دوران خودشان بلکه دامنه‌ای گسترده پدید آورد که تا سالها و دهه‌ها و حتی قرون بعدی تأثیر آن ادامه داشته است. امین الدوله از این دسته افراد است که در عصر قاجار برهه های مهمی را در ایران صدرات کرد. او فرزند محمدحسین خان صدر اصفهانی دو نوبت صدر اعظم ایران بین سال‌های 1239 تا 1240 هـ.ق و1243 تا 1250 هـ.ق در دوران پادشاهی فتحعلی شاه قاجار بود. پیش از او حاج ابراهیم خان کلانتر، میرزا شفیع مازندرانی و پدرش یعنی محمدحسین خان صدر اصفهانی در این مقام به قاجاریه بعد از مؤسس این سلسله یعنی آقامحمدخان خدمت می‌کردند. همزمان با حکومت فتحعلی‌شاه و به تبع آن دوره صدرات امین‌الدوله دامنه کشمکش‌های دول اروپایی به درون آسیا و منطقه خاورمیانه نیز کشیده میشد. از سوی دیگر روسیه همیشه قدرتی در صحنه بوده است که نمی‌شد دایره نفوذ آن در کشورهای خاور میانه به ویژه ایرانی که آن زمان بسی گسترده تر از امروز بود را نادیده گرفت. در مورد موضوع تحقیق باید گفت که نقش سیاسی و نظامی او صرفاً منحصر به دو دوره صدرات عظمای وی نبود؛ بلکه در فاصله این دو دوره و قبل و بعد آن نیز امین الدوله از رجالی بود که افق سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دفاعی ایران را رقم میزد و حتی گاه بر رابطه دربار و ملت نیز تأثیرات قابل توجه می‌گذاشت. در این پایان نامه به تفصیل به همه این موارد خواهیم پرداخت و در این راه از منابع تاریخی همانقدر بهره خواهیم جست که از تحلیل‌ها و احتساب احتمالاتی که در آن زمان می‌توانستند تأثیرگذار باشند. عبدالله خـان امین الدوله پس از مرگ پدرش، محمد حسین صدر اصفهانی به صدارت رسید. دوره صدارت وی کمتر از یک سال به طول انجامید، فتحعلی شاه به دلیل نارضایتی علما و مردم اصفهان از اقدامات حاجی هاشم خان برادر زن امین‌الدوله و بدگویی رقبای سیاسی، امین الدوله را از وزارت عزل و آصف الدوله را به جای او برگزید. در سال 1243هـ.ق اللهیارخان آصف الدوله به دلیل بی ‌تدبیری در مقابله با روس‌ ها، از منسب صدارت عزل و عبدالله خان امین الدوله برای دومین بار صدر اعظم شد و تا زمان مرگ فتحعلی شاه عهده‌ دار این منسب بود. شروع دوباره صدارت عبدالله خان با ورشکستگی نظامی، اقتصادی و سیاسی ایران پس از جنگ دوم ایران و روس و انعقاد قرارداد ترکمن چای مصادف بود. دستگاه سلطنتی فتحعلی شاه با مشکلات عدیده‌ ای مواجه شد و شورش در اغلب نقاط کشور به وجود آمد. محاصره هرات توسط محمد میرزا پسرعباس میرزا نایب السلطنه و واقعه قتل گریبایدوف در تهران مهمترین رویدادهای دوره صدارت امین الدوله هستند. پس از درگذشت فتحعلی شاه، عبدالله خان امین الدوله با به تخت نشستن محمد شاه مخالفت کرد اما کاری از پیش نبرد، از ترس جانش به عراق تبعید شد و تا آخر عمر در آنجا ماند. اهداف: با توجه به تبیین مسئله تحقیق، مهمترین اهداف پژوهش را میتوان در موارد زیر فهرست کرد: - شناسایی ابعاد شخصیتی امین الدوله و تأثیرات وی در حوزه‌های سیاسی، نظامی، فرهنگی و اقتصادی - شناسایی نوع درک و تحلیلی که امین الدوله از وضعیت روز ارائه می داد. - بررسی نقاط عطف مثبت و منفی در کارنامه وی در زمان قدرت (دو دوره صدرات عظمی) - تحلیل نقاط عطف مثبت و منفی در زمانی که در قدرت نبوده است. - شناسایی تأثیرات انتخاب‌های سیاسی امین الدوله در کوتاه مدت و دراز مدت - بررسی علل محبوبیت و مغضوبیت او در ادوار مختلف سلطنت قاجارها.