روزنامه همشهری شنبه 3 شهریور ,1375 24 آگوست ,1996 سال چهارم , شماره 1050

گزارش اجرای همزمان 6000 پروژه عمرانی در سال 1374 اعمال محدودیت جدی برای شروع طرحهای عمرانی تازه الزامی است. نیمی از طرحهای مهم عمرانی کشور در سال 1374 در بخش منابع آب بوده است. حرکت پرشتاب سازندگی در کشور ما طی سالهای اخیر بر همگان مشهود و مشخص است روزی نیست که طرح و یا پروژه ای در گوشه ای از کشور به بهره برداری نرسد و یا عملیات عمرانی تازه ای آغاز نشود.
بدیهی است که میل شدید به سازندگی و پیشرفت سریع کشور با مشکلاتی نیز توام بوده است از جمله طولانی شدن مدت اجرای پروژه ها به علت کمبود اعتبارات و یا تعدد بیش از حد طرحهای در دست اجرا که منجر به تخصیص ناکافی اعتبارات لازم برای هر طرح شده است.
مطلبی که در پی می خوانید, دیباچه گزارش نظارتی پروژه های عمرانی ملی است که به تازگی توسطمعاونت فنی سازمان برنامه و بودجه منتشر شده است . در این دیباچه تصویر کلی وضعیت طرحهای عمرانی ملی در سال 1374 ارائه و هم نقاط قوت و ضعف عملیات عمرانی بیان شده و هم پیشنهادهایی برای رفع مشکلات ارائه شده است.

طرحهای عمرانی در سال 1374 تعداد 1427 طرح عمرانی ملی مشتمل بر
6062 پروژه عمرانی با استفاده از اعتبارات مصوب دردست اجرا بوده
و برای اجرای آنها بین دستگاه اجرائی مربوطه و سازمان برنامه و
بودجه موافقتنامه شرح عملیات عمرانی مبادله شده است. برای این منظور
14952 میلیارد ریال اعتبار از منابع درامد عمومی , درامدهای اختصاصی
شرکتها و تسهیلات بانکی اختصاص یافته است. کل اعتبار مورد نیاز برای
اجرای طرحهای عمرانی در دست اجرا 116,4 هزار میلیارد ریال برآورد
شده که تا پایان سال ,74 حدود 40,9 هزار میلیارد ریال یعنی 35 درصد
آن توسط مجریان دریافت شده و باقیمانده طی سالهای آینده دریافت
خواهد شد.

طرحهای مهم 108 طرح عمرانی که 33,4 درصد از اعتبارات سال 74 را
دارند, از طرف قانونگذار مهم اعلام شده و بدین لحاظ اعتبارات آنها
بطور کامل تخصیص یافته و مراقبت لازم جهت پیشرفت کار آنها و رفع
مشکلاتشان بعمل آمده است. بیش از نصف طرحهای مهم در فصل منابع آب
قرار دارد و شامل سدهای بزرگ و تامین آب کشاورزی و آب آشامیدنی
می شود. طرحهای مهم دیگر بیشتر در زمینه های انرژی (نفت, گاز و برق) و
راه و ترابری اجرا می شود. 10 طرح مهم (معادل 9,2 درصد) مربوط به
امور اجتماعی است, که نصف آن به فصل عمران شهرها تعلق دارد. مجری
اکثر طرحهای مهم وزارتخانه های نیرو, نفت, راه و ترابری و
جهادسازندگی هستند. دو طرح مهم سال 1374 که بیشترین اعتبار را بخود
اختصاص داده اند, عبارتند از:
پتروشیمی تبریز
مطالعه و احداث پالایشگاه بندرعباس
نیروگاه آبی کارون 3
عملیات حفاری نفت
سیستم های آبیاری تحت فشار
نیروگاه آبی گدارلندر
اکتشاف و افزایش ذخایر نفت و گاز
تجهیز معدن و احداث واحد تولید آلومینا ازبوکسیت
توسعه میدان گازی پارس جنوبی (فاز 1 )
ساختمان سد کرخه

تحقق اهداف نتیجه حاصل از بازدیدها نشان می دهد که طی سال ,1374
68,3 درصد از اهداف یکساله پیش بینی شده برای عملیات عمرانی محقق
شده است . از جهت دیگر برای مقطع پایانی سال ,1374 52,7 درصد پیشرفت
فیزیکی در کل عملیات عمرانی پیش بینی شده بود, که فی المجموع 47 درصد
پیشرفت حاصل شده است.
16 درصد از پروژه ها با وزن مالی 24 درصد, بطور متوسط4,8 درصد از
زمان بندی جلو افتاده و 30 درصد ازپروژه های عمرانی که 20,7 درصد
اعتبارات سال 74 را دارند (وزن مالی) مطابق با زمان بندی پیش رفته اند
و 54 درصد باقیمانده که 55,3 درصد از اعتبارات را به خود اختصاص
داده اند, حدود 13 درصد عقب تر از زمان بندی حرکت کرده اند.

علل تاخیرعلل مختلفی برای عدم پیشرفت مناسب طرحها و عقب ماندن از
زمان بندی عنوان شده است. از طرف اکثر دستگاههای اجرائی کمبود اعتبار
و ملل متفرقه, به عنوان دلیل تاخیر اعلام شده است. سایر علل دسته بندی
شده حاکی از ضعف دستگاه اجرایی در خصوص دستگاههائی است که وظیفه
اصلی آنها در بعد حاکمیت است ولی به کار سازندگی نیز دست زده اند.
برای اکثر دستگاههای مزبور مشکل تهیه زمین مورد نیاز پروژه هم یکی
از عوامل اصلی در عقب ماندن کار بوده است. در خصوص دستگاههایی نظیر
آموزش و پرورش و راه و ترابری, ضعف پیمانکار مشکل ساز بوده به طوری
که به ترتیب 14,3 و 12,9 درصد از علل تاخیر در اجرای پروژه های
عمرانی آنها به این عامل نسبت داده شده است.
وزارت بهداشت, درمان و آموزش پزشکی, نیرو, دفاع وپشتیبانی نیروهای
مسلح و جهاد سازندگی بیشترین علل خاص را در عدم پیشرفت مناسب کار
داشته اند. در بررسی و جمع بندی علل خاص و متفرقه, نارسائی مالی, ضعف
عوامل اجرائی و عدم تصمیم گیری قاطع و به موقع دستگاه اجرائی به
عنوان وجه غالب مشکلات مشاهده می شود.
در یک بررسی کلان ملاحظه می شود که 41 درصد ازاعتبارات سال 74 به
1200 پروژه ای اختصاص داده شده که پیشرفت فیزیکی آنها بیشتر از 75
درصد بوده وبقیه اعتبارات به تساوی بین گروههای پروژه کمتر از25
درصد, 25 تا 50 درصد و 50 تا 75 درصد پیشرفت فیزیکی تقسیم شده است .
این امر اهتمام دستگاه برنامه ریزی کشور برای سوق دادن اعتبارات به
سمت پروژه های رو به اتمام را نشان می دهد.

نحوه اجرااز زاویه ای دیگر می توان دید که 55 درصد از پروژه های
عمرانی به روش پیمانی , 25 درصد امانی پیمانی و 20 درصد به روش
امانی اجرا می شود. این درحالی است که میانگین وزنی پیشرفت فیزیکی
پروژه های امانی 67 درصد و در سایر موارد کمتر از 50 درصد است .
بدین معنی که سابقه کارهای امانی بیشتر بوده و عملیات جدید عمدتا
به طریق پیمانی و امانی پیمانی انجام شده است. هرچند اطلاعات فوق
نمایانگر موفقیت نسبی در کاستن فعالیتهای امانی دولت و سپردن اجرای
کارهای جدید به پیمانکاران است, لکن باتوجه به حجم زیاد پروژه های
امانی ضروریست سعی بیشتری در کم کردن آنها اعمال شود.

آغاز و اتمام پروژه هامیزان اتمام و آغاز پروژه های عمرانی و نسبت
آنها شاخص بارزی برای پیش بینی به بهره برداری رسیدن
سرمایه گذاریهای انجام شده است . طی سال 1374 مقرر بود 40 درصد از کل
پروژه های عمرانی ملی در دست اجرا خاتمه یابد, لکن عملا تنها 17,9
درصد آنها به اتمام رسید. به عبارت دیگر درصد تحقق خاتمه پروژه ها
44,7 درصد بوده است . بنابراین علی رغم تلاش دستگاه های اجرائی برای
تمام کردن عملیات دردست اجرا, میزان موفقیت از 50 درصد هم کمتر است .
در میان دستگاههای اجرائی عمده وزارت نفت با 139 درصد بیشترین و
وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با 12,7 درصد کمترین میزان تحقق
خاتمه پروژه های عمرانی را داشته اند.
یکی از دلائل اصلی ناکامی درخاتمه عملیات روبه اتمام ,نارسایی
اعتبارات در مقایسه با حجم عملیات آنها در سالهای پایانی است. این
پدیده دارای دو جنبه است. یکی کمبود مطلق اعتبار و دیگری افزایش حجم
عملیات پروژه ها, که علی رغم تامین اعتبار مطابق برنامه, موجب کمبود
اعتبار می شود.

پیشنهادات باتوجه به مطالب مذکور و سایر اطلاعات مندرج در گزارش ,
موارد زیر برای تقویت نکات مثبت و ازبین بردن ضعفهای موجود پیشنهاد
می شود, تا انشاءا.. . با اصلاح روند فعلی شاهد به بار نشستن
سرمایه گذاریهای انجام شده و توسعه و عمران هرچه بیشتر سرزمین
جمهوری اسلامی ایران باشیم.
. 1 وظایف دستگاههای اجرایی: . معمولا وظیفه هرکدام از
دستگاههای اجرایی در قانون تشکیل آنها یا آئین نامه های مربوطه
تصریح می شود. تنها گروهی از دستگاهها وظیفه ساخت و ساز را به عهده
دارند و بقیه آنها بایستی به خدمات تخصصی خود که بیشتر جنبه اعمال
حاکمیت دارد بپردازند. در سالهای اخیر به علل مختلف حد و مرزی برای
اینگونه فعالیتها ترسیم نشده و بسیاری از دستگاههای دولتی بدون
داشتن وظیفه سازندگی در این کار وارد شده اند. از طرف دیگر
دستگاههایی هم که مجاز به داشتن فعالیت عمرانی هستند در یک سطح و
توان اجرائی قرار نداشته و بعضا فاقد نیروی انسانی و تجهیزات
متناسب با سطح فعالیت خود هستند.
برای غلبه بر مشکلات ناشی ازعدم تسلط و یا توان محدوددستگاههای
مجری, که نتیجه آن تاخیر در کار و پائین آمدن کیفیت آنست, پیشنهاد
می شود:
الف: با مراجعه به شرح وظایف و ماموریت وزارتخانه ها وسازمانها,
فهرست دستگاههایی که می توانند اعتبار عمرانی داشته باشند مشخص شود
تابراساس آن نسبت به تنظیم برنامه های عملیات عمرانی و پادارکردن
اعتبارات اقدام شود.
ب: دستگاههای سازنده, ازنظرتوان اجرایی, به سطوح مختلف تقسیم شده
و ظرفیت ارجاع کار به هر سطح مشخص شود. سازمان برنامه و بودجه
باتوجه به ظرفیت هر دستگاه, حجم مناسبی از کار را به آن واگذار
کند.
ج: دستگاههای اجرایی سازنده مطابق با شان و منزلتی که درقوانین و
مقررات برای آنهافرض شده, به نیروی انسانی متخصص و ابزار کار
مناسب مجهز شوند تا در انجام وظایف محوله موفق شوند.
د: کماکان سعی شود عملیات عمرانی به روش پیمانی وازطریق انعقاد
قرارداد بامشاوران و پیمانکاران تشخیص صلاحیت شده انجام شود.
. 2 توزیع اعتبارات عمرانی: برای تحقق اهداف مشخص شده عمرانی ,
بایستی توزیع سالانه اعتبار طرحهای عمرانی با میزان پیشرفت پیش بینی
شده آنها مطابقت داشته باشد. این امر لزوم دقت و هماهنگی سازمان
برنامه و بودجه, هیات وزیران و مجلس شورای اسلامی را خاطرنشان
می سازد, که بایستی در جهت ارتقاء آن کوشید.
. 3 تکمیل پروژه های نیمه تمام: ادامه تلاش برای تکمیل و اتمام
پروژه های نیمه تمام ضروریست. برای این منظور لازمست محدودیت جدی
برای شروع کارهای جدید اعمال شود. بدین معنی که پس از محاسبه دقیق
میزان اعتبار موردنیاز برای به بهره برداری رساندن پروژه های نیمه تمام
در طول سالهای برنامه پنج ساله, چنانچه اعتبارات هر فصل در برنامه
عمرانی بیشتر از آن بود, به تناسب مابه التفاوت اعتبار, آغاز
پروژه های جدید تصویب شود.
. 4 حجم عملیات: از آنجایی که افزایش حجم عملیات طرحهای دردست اجرا
تاثیری مشابه با شروع طرحهای جدید بر برنامه عمرانی کشور دارد,
پیشنهاد می شود اولا حجم عملیات مورد توافق مندرج در موافقتنامه های
شرح عملیات عمرانی مورد بازنگری و تجدیدنظر قرار گرفته و از تطابق
آنها با نیازهای موجود اطمینان حاصل شود. ثانیا انضباط لازم برای
تثبیت احجام تعیین شده برقرار گشته و از افزایش بدون مطالعه آنها
جدا پرهیز شود. ملاحظه پیمانهای منعقده می تواند در این راه کارساز
باشد.
. 5 عدم تمرکز: نحوه پراکندگی اعتباری طرحهای ملی نشان می دهد که
علی رغم آنکه 69,4 درصد از طرحها در سال 74 هر یک بیش از یک
میلیارد ریال اعتبار داشته است , هنوز 131 طرح( 9,2 درصد) که هر یک
کمتر از 100 میلیون ریال اعتبار دارند و به صورت ملی مبادله می شود.
هرچند میزان اعتبار طرح دلیل کافی برای ملی بودن آن نیست, ولی
می تواند تاثیرگذار باشد. لذا پیشنهاد می شود در جهت عدم تمرکز
فعالیتها, هر سال در ماهیت طرحهای ملی بازنگری شده و مبادله آن دسته
از طرحهایی که عملکرد استانی داشته و توسط عوامل محلی اجرا می شوند,
به سازمان برنامه و بودجه استانها واگذار شود.
. 6 طرحهای مهم: معرفی طرحهای مهم و پشتیبانی از آنها روش مناسبی
برای محقق کردن اهداف کلیدی برنامه است. پیشنهاد می شود با تحکیم
ضوابط انتخاب طرحهای مهم, دستیابی به عمده اهداف برنامه ازجمله
اهداف فرهنگی و اجتماعی نیز میسر شود.