در دنیایی که همواره با سرعتی سرسام‌آور در حال پیشرفت است، پرسش مهمی وجود دارد که تاکنون پاسخ قانع‌کننده‌ای به آن داده نشده است. پرسش این است که: «در قرن بیستم و اکنون در قرن بیست‌ویکم مسلمانان چه نقشی در تمدن و علم داشته‌اند؟»
مطمئنا،ً مسلمانان جوایزی را که در عرصه‌های علمی دریافت کرده‌اند به عنوان تأییدی بر توانمندی‌های علمی‌شان ارائه می‌کنند. آخرین نمونه‌ی آن، دکتر احمد زوایل «Ahmad zewail»است که برنده‌ی جایزه‌ی نوبل سال 1999 شد. دیگران نیز در درجات پایین‌تر در این زمینه فعالیت‌هایی داشته اند.
در برابر انتقادهایی که به ضعف نگرش مسلمانان درباره‌ی علم و تکنولوژی و سیاست و نیز یافتن راه‌حل‌هایی در زمینه‌های آموزش و پژوهش مطرح می‌شود، با اینکه بخش عمده‌ای از جمعیت جهان مسلمان هستند، باید پاسخ مناسبی ارائه کنیم.
دکتر سید امتیاز احمد در گفت‌وگویی زنده با سایت «islamonline» ، نقش علم و تکنولوژی را در تمدن اسلامی مورد بحث قرار داد و مسلمانان از گوشه و کنار جهان با طرح پرسش‌ در این بحث شرکت کردند.
وی اعتقاد دارد که نقش مؤثر مسلمانان در علم به دوران قبل از رنسانس برمی‌گردد. در آن زمان، مسلمانان در تمام زمینه‌های علمی از زیست‌شناسی گرفته تا ستاره‌شناسی فعالیت داشته‌اند.
وی در این گفت و گو اظهار داشت: «تأثیر علم و تکنولوژی بر تمدن اسلامی نشان‌دهنده‌ی سهم دانشمندان مسلمان در دوره‌ی پیش از رنسانس و پیشرفت علم در این دوره در اروپا حداقل برای 100 سال است. با این حال، امروز با موانع بسیاری برای رسیدن به شهرت گذشته روبه‌ور هستیم.»
یکی از موانعی که در این گفت‌وگو مطرح شد این حقیقت است که زبان‌ کشورهای اسلامی برای بیان مفاهیم علمی نوین مناسب نیستند و این امر سبب جدایی بین این زبان‌ها و زبان‌ علمی دوران جدید است. احمد گفت:‌ «من در مطالعاتم بر روی نوشته‌های محققان اسلامی این مطلب را فهمیدم که آنها واژه‌هایی را، خصوصاً در مورد مفاهیم علمی و نتایج آنها استفاده می‌کردند که دارای ابهام‌اند. وی ادامه داد: «کاملاً در مورد علل این مسأله مطمئن نیستم، ولی ممکن است این مسأله ریشه در کمبود فرهنگی در زمینه‌ی علم و تکنولوژی داشته باشد». دکتر احمد اعتقاد دارد، این مشکل در تمدن اسلامی پیشین دیده نمی‌شود، زیرا ترجمه‌ی مفاهیم علمی و نتایج آن به زبان عربی با دقت بسیار و رعایت اصول ترجمه انجام می‌گرفت.
او می‌گوید: «دانشمندان آن دوران علوم را، حتی اگر هم به زبان غیر عربی بود می‌فهمیدند و با دقت بسیار به زبان عربی ترجمه می‌کردند».
مشکل دیگری که در سر راه ما وجود دارد این است که در برخی از کشورهای مسلمان به دلیل نبودن علاقه و امکانات مالی در زمینه‌های پژوهشی و مطالعاتی و نیز علت کمبود تجهیزات، بسیاری از دانشمندان نمی‌توانند در زمینه‌های تحقیقاتی فعالیت کنند. این امر باعث می‌شود تا اندیشمندان مسلمان به کشورهای غربی مهاجرت کنند.
در این باره دکتر احمد می‌گوید: «آن زمان که علم و تکنولوژی در میان مسلمانان گسترش می‌یافت، تعالیم اسلامی تقویت‌کننده‌ی روح کاوش در دانش بود و نیز به وسیله‌ی منابع مناسب که در سرزمین‌های اسلامی وجود داشت حمایت می‌شدند».
وقتی از او سؤال شد که برای احیای چنین روحیه‌ای در میان مسلمانان به چه چیزهایی احتیاج است، پاسخ داد:‌ «به همان چیزهایی احتیاج است که در زمان مسلمانان پیشین بود، یعنی کاوش در علم، دانستن علم به همان شکلی که وجود دارد، بدون توجه به منابع آن و داشتن تمایل برای کشف و کمک به تمدن».
اینکه دکتر احمد برای نتیجه‌گیری بحث به محمد خوارزمی، ریاضیدان، ستاره‌شناس و جغرافی‌دان ایرانی که در قرن نهم می‌زیست اشاره می‌کند کار مناسبی است.
خوارزمی یکی از بزرگ‌ترین ریاضیدانان تاریخ است. در حقیقت او پایه‌گذار چندین شاخه و مفاهیم اساسی ریاضیات است.
بنا بر گفته‌ی فیلیپ هیتی، خوارزمی در مقایسه با نویسندگان قرون وسطی، تأثیر بسیار بیشتری بر تفکر ریاضی داشته است. فعالیت او در زمینه‌ی جبر بسیار چشمگیر است. نه تنها موضوع را به شکلی روشمند ارائه کرد، بلکه همچنین برای معادلات «درجه دو و خطی» راه‌حل‌های تحلیلی ارائه داد. به خاطر همین مسائل بود که پایه‌گذار جبر شناخته شد. نام خود «جبر» از نام کتاب مشهور او «جبر و مقابله» گرفته شده است.
ریاضیات وی دانش هندی و یونانی را ترکیب کرد و نیز در زمینه‌ی علم و ریاضیات هم جایگاه رفیعی دارد.
بنابراین او کاربرد صفر و اهمیت اعداد اصلی را که به وسیله‌ی اعراب ابداع شده بودند توضیح داد. همچنین سیستم اعداد اعشاری را ابداع کرد. وی سیستم‌های اعداد را که پس از وی الگوریتم نامیده شد به وجود آورد.
علاوه بر معرفی سیستم‌های هندی اعداد (اکنون عموماً به عنوان اعداد عربی شناخته می‌شوند) چندین روش را در ریاضیات که شامل عمل بر روی کسرها بود ابداع کرد.
در نتیجه‌ی فعالیت‌های او بود که سیستم اعداد برای اولین بار به اعراب و بعد از آن از طریق ترجمه به زبان‌های اروپایی به اروپاییان معرفی شد.
سخنی که دکتر احمد از خوارزمی نقل می‌کند این است که: «علاقه به علم... مهربانی و عنایتی که خداوند به عالمان نشان می‌دهد و اینکه آنها در مقابل گمراهی‌ها حفاظت می‌کند و نیز یاری آنها به هنگام مشکلات مرا تشویق کرد تا با استفاده از جبر و مقابله کار کوچکی بر روی محاسبات انجام دهم و آن را به راهی ساده‌تر و مفیدتر در ریاضیات تبدیل کنم».

تاریخ انتشار در سایت: ۲۱ دی 
منبع: / سایت / باشگاه اندیشه
مترجم : فاطمه تنباکویی
نویسنده : هارون کمبل