پس از انجام کار در طی ایامی خاص، آدمی نیاز دارد تا اوقاتی را صرف تفریح کند. نقل می‌کنند که امام علی(ع) در روزهای جمعه به بیرون از شهر مدینه و به قصد تفریح می‌رفتند. گاه در ایام فراغت به سفر نیز می‌توان رفت. پیامبر اکرم(ص) فرموده‌‌اند: سافروا تصحوا (مسافرت کنید تا سلامت بمانید) پس الگوهای دینی جایگاهی برای تفریحات در زندگانی پربار خود درنظر گرفته بودند. باید دانست که تفریحات موجب انبساط خاطر و سلامت روانی می‌شود.
نیاز به تفریح و داشتن اوقات فراقت، نیازی طبیعی است و مـزایـای بسیاری دارد که در زیر به آن اشاره می شود:

- شکوفایی استعدادهای شخصی:
هر یک از فرزندانمان دارای استعدادهایی هستند و در تعریف استعداد گفته‌‌اند که آن توانایی بالقوه‌ای است که اگر در محیط مساعدی قرار بگیرد به شکوفایی می‌انجامد. فردی که استعدادهایش به نحو مطلوبی به شکوفایی رسیده باشد به تعبیر مازلو به خود شکوفایی دست یافته است. پرداختن به فعالیت‌های اوقات فراغت یکی از زمینه‌هایی است که موجبات رشد استعدادها را فراهم می‌آورد. یکی از راههایی که از طریق آن می‌توان موفق به شناخت استعدادهای کودکان و نوجوانان شد، مشاهده کارهایی است که آنها با علاقه و در لحظات آزاد به انجام آن می‌پردازند. از این طریق بهتر می توان به شناخت استعدادها و علایق آنان پی‌برد و تمهیدات و امکانات لازم را برای رشد و بالندگی استعدادهایشان فراهم کرد.

ـ نیاز به رشد فرهنگی:
امروزه توجه به فرهنگ و تغییرات اجتماعی امری حائز اهمیت است و باتوجه به توسعه و پیشرفت فناوری اطلاعات می‌توان در جهت تأمین چنین نیازی اقدامات موثر انجام داد. پس غنی کردن اوقات فراغت از طریق تماشای فیلم‌های فرهنگی می‌تواند پاسخگوی نیازهای مزبور باشد. قابل ذکر است که بازدید از آثار تاریخی که معمولاً در اوقات فراغت صورت می‌گیرد زمینه آشنایی بیشتر با سوابق دیرینه فرهنگی را فراهم می‌آورد.
بوردیو (جامعه‌شناس) می‌نویسد: عوامل فرهنگی خانواده بر فرایند پیشرفت تحصیلی فرزندان موثر است. حاصل تحقیقات او نشان می‌دهد که خانواده‌هایی که فرزندان خود را به تماشای تئاتر، سینما، گالری‌های نقاشی و کنسرت‌ها و موزه‌ها می‌برند، موجبات پیشرفت تحصیلی فرزندان خود را فراهم می‌آورند. چنین دانش‌آموزانی با محیط مدرسه احساس سنخیت بیشتری کرده و با معلمان خود بهتر ارتباط برقرار می‌کنند.
نتیجه‌ای که از آرا و نظریات بوردیو می‌توانیم به دست آوریم این است که اگر اوقات فراغت فرزندان از طریق توجه دادن و ترغیب کردن آنها به امور فرهنگی غنی شود. ضمن سازنده بودن این اوقات، می‌توان به پیشرفت تحصیلی فرزندان نیز امیدواری بیشتری داشت، چرا که خود این امر موجب غنی‌سازی فرهنگی خانواده و فرزندان می‌شود.

ـ شکوفایی فردی و اجتماعی:
گذراندن اوقات فراغت باید به نحوی باشد که زمینه‌های لازم برای شکوفایی فردی و اجتماعی را فراهم کند، زیرا شکوفا کردن استعدادها از اهم وظایف تعلیم و تربیت است و انسان بالنده در تفکر مازلو فردی است که به خودشکوفایی رسیده باشد و یکی از عواملی که به خودشکوفایی فرد کمک می‌کند. به تعبیر آلن بیرو، گذراندن اوقات فراغت است.
در حین گذراندن اوقات فراغت که فعالیتی اختیاری و ‌آزاد است، فرد به دلخواه خود به فعالیتی می‌پردازد که استعداد انجام آن را دارد و به آن فعالیت علاقه‌مند نیز هست. هر گاه آدمی به فعالیتی بپردازد که هم استعداد آن را دارد و هم بدان علاقه‌مند است، قطعاً به شکوفایی در بعد فردی می‌رسد.
شکوفایی در بعد اجتماعی نیز آنگاه محقق می‌شود که فرد در کنار جمعی به فعالیت بپردازد و از طریق فراگیری مهارتهای اجتماعی و مهارتهای زندگی به رشد و بالندگی بیشتری دست یابد.
علاوه بر این با قرار گرفتن در جمع انسانهایی که توان رهبری جمعی را دارند شناخته می‌شوند و با به دست گرفتن رهبری جمع، استعداد رهبری وی به شکوفایی می‌رسد و علاوه بر آن استعدادهای دیگری در او رشد می‌کند که لازمه حضور در اجتماع است مانند رشد استعداد کلامی.
نتیجه ‌آن که حاصل گذراندن اوقات فراغت است، دست یافتن به شکوفایی فردی و جمعی است.

پیشنهادات

الف: پیشنهادات به مستولان و برنامه‌ریزان
ـ ایجاد هماهنگی و تشکیل یک ستاد برنامه‌ریزی بین نهادها و سازمانهایی که به نحوی می‌توانند در غنی‌سازی اوقات فراغت مشارکت داشته باشند.
ـ در فعالیتهایی که برای اوقات فراغت تدارک دیده می‌شود به انتظارات و علایق و نیازهای رشد نوجوانان و جوانان، توجه شود.
ـ استفاده از مربیان و استادان مجرب در برنامه‌ها و فعالیتها می‌تواند تأثیر بسزایی در افزایش کیفیت کلاسها و برنامه‌ها داشته باشد.
مربیان، توانایی برقراری ارتباط و رابطه حسنه با نوجوانان و جوانان را داشته باشند.
ـ وجود تعدد و تنوع فعالیتها و برنامه‌هایی که در خلال آن دانش‌آموزان بتوانند به صوت انتخابی، آزاد خودانگیخته و به میل خود به آن مشغول شوند.
ـ فضای تمامی مدارس در هر منطقه در تمام ایام هفته برای تمرین فوتبال و والیبال با حضور مربی ورزش باز باشد.
ـ دوره‌های آموزش زبان عربی، انگلیسی، ریاضی و.. در مدارس به سبک آموزشگاههای ‌آزاد ولی با شهریه کم به دلیل استفاده از امکانات دولتی برگزار شود.
ـ از نیروی کار دانش‌آموزان در جهاد سازندگی، مدرسه سازی، پل‌سازی، راه‌سازی، تعمیر مدارس و پرداخت دستمزد به آنها استفاده شود.
ـ نسل جوان به داشتن برنامه‌ای مفید و جامع که شامل ورزش و فعالیتهای فیزیکی، کتابخوانی و جبران عقب‌افتادگی‌های احتمالی آموزشی است، تشویق شوند.
ـ شهرداری‌ها درصدی از عوامل نوسازی را به ایجاد فضای ورزشی، پارک، کتابخانه در مناطق حاشیه‌ای و محروم اختصاص دهند.
ـ در طول دوره به مناسبت اعیاد یا تولد ائمه یا حداقل در پایان کلاسها با حضور همه دانش‌آموزان جشنی برگزار شود و از کار و فعالیت‌های آنان تقدیر شود.
ـ به منظور اثربخشی هرچه بیشتر این فعالیت‌ها، مناسب است هم در حین انجام برنامه‌ها و هم در پایان برنامه، ارزشیابی شود. ارزشیابی در حین برنامه سبب دریافت بازخورد و آگاهی از نواقص برنامه‌ها و اقدام برای رفع آن‌ها می‌شود و ارزیابی در پایان برنامه نیز سبب کسب تجربه و آگاهی برای برنامه‌ریزی و دقت بیشتر در فعالیت‌های بعدی خواهد شد.

ب ـ پیشنهادات به خانواده‌ها
خانواده‌هادر نظر داشته باشند که اوقات فراغت به معنای رها شدن فرزندان به حال خود نیست، بلکه این یک فرصت غیررسمی است که باید به نحوه مطلوبی از آن بهره‌مند شوند.
ـ اولین کار جذب و جلب نوجوانان و جوانان به درون خانواده است، جذابیت محیط زندگی شرط لازم است و برای این کار هر یک از والدین باید در بالا بردن سطح شادابی فرزندان سهم داشته باشند.
ـ تقسیم کار در محیط خانواده نه تنها بخشی از اوقات فراغت را تامین می‌کند، بلکه باعث روحیه قدرشناسی و مسئولیت‌پذیری شده و روحیه پختگی آنان را تقویت می‌کند.
ـ اختصاص بخشی از اوقات شبانه‌روز برای تربیت و آموزش اجتماعی به فرزندان.
ـ جلب اعتماد نوجوانان تا نوجوان تکیه‌گاه و پشتیبان مطمئنی داشته باشد و بتواند مسائل و مشکلات خود را با آن‌ها در میان بگذارد.
ـ فراهم کردن فرصت‌های لازم جهت شرکت فرزندان در اردوهای زیارتی و سیاحتی که از طرف مدارس برگزار می‌شود.
ـ توجه به معاشرت‌ها و مصاحبت‌های دوستانه نظارت و کنترل والدین بر آن که بسیار حائز اهمیت است. البته به صورت غیرمستقیم و باید توجه کرد تحت هیچ شرایطی نباید اعتماد خود را از نوجوانان و جوانان سلب کرد.
ـ توجه به پوشش فرزندان در ایام تابستان چه در درون خانواده و چه در خارج از آن که باید برخوردار از وضعیت مناسب و درخور موقعیت سنی، جنسی و محیط انسانی آنان باشد تا زمینه برخی از تحریکات غریزی را فراهم نسازد.
ـ تنها گذاشتن فرزندان در منزل به بهانه دید و بازدید یا مسافرت به مصلحت نیست. احساس تنهایی در منزل زمینه‌های روحی و فکری نوجوانان و جوانان را برای روبه‌رو شدن با وسوسه‌های شیطانی مساعد می‌کند.
ـ تنظیم مسافرت‌های کوتاه‌مدت یک روزه یا چند روزه در تنوع روحی و تمدد جسمی و روانی فرزندان بسیار موثر است به ویژه اگر همراه با استفاده ارزشمند از زیبایی‌های طبیعت باشد.
شایسته است خانواده‌ها در انتخاب هم‌سفرها به همه جوانب اخلاقی و رفتاری و تاثیرپذیری کودکان و نوجوانان توجهی خاص مبذول کنند.
ـ مراقبت از حیات اجتماعی و معاشرت‌ها در ایام فراغت یک ضرورت غیرقابل انکار است، زیرا در اوقات فراغت نرخ جرائم و بزهکاری‌ها افزایش می‌یابد و بیشترین عامل ارتکاب جوانان به رفتارهای ضداجتماعی، معاشرت‌های آلوده و دوستی‌های مشکوک است.
ـ برای تربیت دینی و اخلاقی و تقویت ابعاد مذهبی فرزندان قدمهای ارزنده‌ای برداریم. زیرا تحقیقات و بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که در خانواده‌های مذهبی مسائل و مشکلات و بزهکاری به مراتب کمتر است.

برخی پیشنهادات دیگر
* استفاده از توانمندی‌های خانواده‌ها برای برنامه‌های تابستانی در مدارس: بسیاری از پدران و مادران با رغبت و علاقه آمادگی خویش را اعلام می‌دارند. با این برنامه هم مدرسه فعال می‌شود، هم خانواده‌ها در جریان آموزش سهیم می‌شوند.
* با مشارکت نهادها و مراکز فرهنگی و استفاده از امکانات مدارس می‌توان به برپاسازی اوقات فراغت دانش‌آموزان کمک کرد.
* حتی می‌توان از توانایی دانشجویان و دانش‌آموزان دبیرستانی بهره گرفت. نوعی حرفه‌آموزی برای رهایی از فضای عمدتاً نظری آموزش ـ وضعیت نظام فعلی آموزشی ـ می‌توان تدارک دید.

منبع: روزنامه  اطلاعات ۱۳۸۸/۰۴/۰۴
نویسنده : زینب بهمدی