عنوان: بررسی هندسه و تناسبات و ارتباط آن با نظام سازه‌ای بناهای دارای گنبد دوپوستۀ گسسته در منطقۀ تفرش

نویسندگان: ارزو فیض‌اله بیگی، مجتبی رضازاده اردبیلی، محمود گلابچی (نویسنده مسئول)

مجله: صفه، دوره سی و یکم، شماره 3 (پاییز 1400)

رتبه: ب (وزارت علوم)

صفحات: 21 تا 42

چکیده:

بناهای دارای پوشش گنبدی دورۀ صفوی، علاوه بر نشان دادن اهمیت این دوره در معماری ایران، به دلیل کیفیت بالای طرح و روش ساخت، از جمله میراث ارزشمند به یادگار مانده از آن دوره هستند. این بناها متأثر از معماری دورۀ تیموری هستند و در سیر تحول طراحی آن‌ها یک روند تکاملی وجود دارد که در برخی مناطق موجب پایه‌گذاری شیوه‌های معماری منطقه‌ای شده است. شناخت بیشتر این بناها نیازمند مطالعۀ جامعی است.

در این پژوهش پیمایشی که مبتنی بر مطالعۀ موردی است، طرح هندسی، تناسبات و ارتباط آن‌ها با نظام سازه‌ای شماری از آرامگاه‌های تفرش با اتکا بر داده‌های کتابخانه‌ای و میدانی و با استفاده از تحلیل‌های منطقی، هندسی و نرم‌افزاری بررسی شده است. هدف اصلی این پژوهش، مطالعۀ ساختار گنبدهای دوپوستۀ گسسته است که از طریق بررسی ارتباط آن با نظام هندسی حاکم بر کل بنا دنبال می‌شود. پرسش‌های پژوهش نیز بر اساس این هدف تعیین شده‌اند.

نتایج پژوهش نشان می‌دهد که اساس طرح‌های این بناها را شکل‌های پایه‌ای تشکیل می‌دهند که تناسبات طلایی را در بخش‌های مختلف آن جاری می‌کنند. همچنین هندسۀ کلی بنا در پلان و هندسۀ پنهان بنا، به‌ویژه در مقطع و نما، از طریق ابعاد و تناسبات بر نظام سازه‌ای پوشش‌های گنبدی تأثیر می‌گذارد و موجب پیوند میان هندسۀ نظری و عملی می‌شود. به گونه‌ای که ابعاد پلان در تعیین دهانه، ضخامت گریو و ضخامت پای گنبد تأثیرگذار است. ارتفاع گنبد در تناسب با ارتفاع سقف و ارتفاع خشخاشی‌ها در تناسب طلایی با ارتفاع گنبد است.

کلمات کلیدی: بناهای آرامگاهی، تفرش، تناسبات، گنبد دوپوستۀ گسسته، هندسه پنهان، نظام سازه‌ای

نکات کلیدی:

• بناهای دارای پوشش گنبدی دورۀ صفوی از نظر طرح و روش ساخت از کیفیت بالایی برخوردار هستند.
• این بناها متأثر از معماری دورۀ تیموری هستند و در طول زمان تکامل یافته‌اند.
• در این پژوهش، طرح هندسی، تناسبات و ارتباط آن‌ها با نظام سازه‌ای شماری از آرامگاه‌های تفرش بررسی شده است.
• نتایج نشان می‌دهد که اساس طرح‌های این بناها را شکل‌های پایه‌ای تشکیل می‌دهند که تناسبات طلایی را در بخش‌های مختلف آن جاری می‌کنند.
• هندسۀ کلی بنا در پلان و هندسۀ پنهان بنا، از طریق ابعاد و تناسبات بر نظام سازه‌ای پوشش‌های گنبدی تأثیر می‌گذارد.

پیامدها:

• یافته‌های این پژوهش می‌تواند به شناخت بیشتر بناهای دارای گنبد دوپوستۀ گسسته در منطقۀ تفرش و سایر مناطق ایران کمک کند.
• این یافته‌ها همچنین می‌تواند در مرمت و بازسازی این بناها مورد استفاده قرار گیرد.