سید محسن محسنی

بافت کهن و بسیاری از آثار تاریخی شهر قم – در دهه‌های اخیر – بیشتر در اثر ناآگاهی/جهالت و بعضا تعمد تقریبا نابود شده است. اقدام کنندگان که بیشتر غیر بومی بوده‌اند تا آن‌جا که می‌دانیم یا بی‌اطلاع از پیشینه شهر -به معنای تخصصی – بوده‌اند یا آگاهی اندکی در این مورد داشته اند. از این رو آنچه باقی مانده است می‌باید مورد توجه خاص باشد و با ایجاد شرایط لازم به ثبت جهانی برسد. به این امید که از نابودی یا بی‌توجهی در امان باشند. ضمن این که فواید و سودمندی‌های جانبی آن اعم از مادی و معنوی بدون شک عاید باشندگان شهر و نسل‌های آینده خواهد شد. شهرهای کهن بیشتر با حفظ این آثار ارزش خود را نشان می‌دهند. به عبارت دیگر با کالبد کهن هویت‌دار محسوب می‌شوند و گرنه با سرعت عجیب و غریبی که شهرها به سوی یکسانی و یک ریختی می‌روند، ما هیچ‌گونه تفاوتی با رفتن از این شهر به آن شهر حس نمی‌کنیم. با تفاوت در ابنیه و ساختمان‌ها و زبان‌ها و لهجه‌ها وگویش‌ها و آداب و رسوم و دست آفرینی‌ها/تولیدات بومی ما حظ می‌بریم و مزه و حس جدید/مثبت و نشاط میابیم و گرنه یک‌ریختی حاصلی جز ملالت و کسالت ندارد. اینک موارد پیشنهادی:
۱٫ حرم مطهر حضرت معصومه (س) و ابنیه پیرامون از جمله مدرسه فیضیه و مسجد اعظم از آثار پهلوی و قاجاری و صفوی و پیشا صفوی.
۲٫ مجموعه بازار و میدان کهنه و منار زندیه، مسجد و کاروانسرای داخل میدان و گذرهای مرتبط، منارهای مدرسه غیاثیه، مسجد جمعه و مدرسه جهانگیرخان و شیخ اباصلت و میدان مسجد(که می‌تواند یکی از چند میدان کهن قم باشد) از آثار اندک پهلوی و قاجاری و زندی و صفوی و پیشا صفوی. این مجموعه تقریبا نزدیک به هم و در یک صفحه/گستره/پهنه قرار دارد؛ یعنی خیابانی بین آنها نیست. همچنین شاه حمزه و گذر و میدان آن(می‌تواند یکی از چند میدان کهن قم باشد) که در مجاور همین ابنیه است با خیابانی در مابین. اگر شتابانه اقدام نشود، این مجموعه هم با خیابان کشی‌های ناآگاهانه تکه‌‌تکه/پاره‌پاره می‌شود. به عبارت روشن‌تر تقریبا تمام آثار کهن قم که بازمانده است به صورت نقطه‌ای/لکه‌ای است و مجموعه پیوسته نداریم. اگر این مجموعه حفظ نشود دیگر چیزی به عنوان بافت نداریم. البته برای این امر باید اصلاحات و ترمیم‌های لازم صورت پذیرد.

 تیمچه و بازار بزرگ و مجموعه‌های پیوسته. تیمچه بزرگ یکی از شگفتی‌های معماری کهن ایرانی بلکه خاورمیانه و از آثار استاد حسن معمار قمی از هنرمندان بی‌نظیر هزاره اخیر ایران است. این آثار که قاجاری محسوب می‌شوند با وجود تیمچه ارزش چند برابر یافته‌اند. این اثر مسقفِ شکوهمند و بی‌نظیر به صورت دو پوشه/دو طاقی با مساحت قابل توجهی بر روی زمین احداث شده است و چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. 
در ساخت این بنا از آهن و سیمان استفاده نشده و صرفا از مصالح سنتی همچون آجر و خاک استفاده شده است. می‌توان گفت توان مهندسی کنونی حتی با وجود بهره‌بری از فناوری و مصالح نو قادر نیست چنین بنایی بسازد. استاد حسن معمار قمی در ساخت مجلس شورای ملی سابق و مسجد سپهسالار(شهید مطهری) دخالت داشته است. صحن نو/آیینه حضرت معصومه (س) و گنبد شاه عبدالعظیم(شهر ری) و گنبد شاه حمزه و پل علیخانی و رودخانه شور از دیگر آثار او است. وی در شاعری نیز دست داشته و منظومه‌ای از او بازمانده است.
۴٫ مجموعه و قلعه‌روستای دولت آباد قم. این مجموعه نیاز به توصیف جداگانه به‌همراه تصاویر دارد.
۵٫ میراث معنوی تعزیه قم و روستاهای پیرامون از جمله کهک و طایقان(داقون/داغون). این هنر حداقل از دوران قاجار در قم متداول بوده است و اکنون نیز هنرمندان برجسته‌ای در این زمینه فعالیت می‌کنند و آثار ارزشمندی هم در این باره منتشر کرده‌اند.
مغتنم است با توجه به این که جناب دکتر محمدرضا مجیدی سفیر پیشین ایران در یونسکو و رئیس کنونی کتابخانه مجلس شورای اسلامی – که در سه شنبه پیش رو ۹۵/۵/۱۹ ساعت ۶/۳۰ بعداز ظهر در بنیاد قم پژوهی حضور می‌یابند – و با علاقمندی پیگیر ثبت میراث فرهنگی ایران در یونسکو اند، این موارد و دیگر موارد قابل پیشنهاد ارائه شود.