میرزا حسن رشدیه، بنیانگذار مدارس نوین ایران، در دوره‌ای از حیات خود به شهر مقدس قم هجرت کرد و در آنجا اقدام به تاسیس مدرسه و فعالیت‌های آموزشی نمود. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف حضور و فعالیت ایشان در قم می‌پردازد.

حضور در قم و فعالیت‌های آموزشی

• حضور در درس حاج شیخ عبدالکریم حائری: میرزا حسن رشدیه در دوره‌ای که حضرت آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری مرجعیت شیعه را در قم بر عهده داشتند، به این شهر مشرف شده و در درس ایشان حاضر می‌شدند. ایشان در آن زمان تنها طلبه‌ای بودند که از کلاه شاپور استفاده می‌کردند.
• تاسیس مدرسه رشدیه: تاسیس مدرسه‌ای به نام "رشدیه" در قم از جمله اقدامات برجسته ایشان در این شهر بود. این مدرسه با پذیرش اطفال، عمدتاً از خانواده‌های نیازمند، به تعلیم و تربیت آنان به شیوه نوین می‌پرداخت. مدیریت و تدریس در کلاس اول این مدرسه نیز به طور مستقیم بر عهده ایشان بود.
• برپایی کلاس نابینایان: اقدامی ابتکاری و بشردوستانه از سوی میرزا حسن رشدیه، تاسیس کلاسی مجزا برای آموزش کودکان نابینا در این مدرسه بود. ایشان با روشی خاص، به این کودکان نوشتن را می‌آموختند.
• بیماری و شفای ایشان: در یکی از جلسات تدریس، ناگهان دچار غش و زمین‌گیر می‌شوند. با حضور به موقع طبیب و اقدامات درمانی، ایشان بهبود یافته و درس آن روز تعطیل می‌شود.
• سفرهای تابستانی به تهران: در فصول گرم سال، میرزا حسن رشدیه به تهران سفر می‌کردند و با فرزند خود، شمس‌الدین، دیدار می‌نمودند.
• فرار به قم در جریان اعلامیه موقرالدوله: در پی اعلامیه موقرالدوله، داماد مظفرالدین شاه، ایشان به مدت چهار ماه به شهر قم پناهنده می‌شوند و در جوار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) اقامت می‌کنند. ارسال تلگرافی از سوی ایشان به مظفرالدین شاه که قصد سفر به قم را داشت، به دلیل وضعیت نامناسب شهر و کمبود ارزاق، مانع از این سفر می‌شود.

مدفن و بازماندگان

• قبرستان نو قم: میرزا حسن رشدیه پس از رحلت، در قبرستان نو شهر قم به خاک سپرده می‌شوند.
• امامزاده طیب و طاهر: فاطمه رشدیه، دختر ایشان که در کسوت فرهنگی فعالیت می‌کردند، در حرم مطهر امامزادگان طیب و طاهر (ع) دفن شده‌اند.
• حاجی‌آباد لک‌ها و مبارک‌آباد: به دلایلی، خانواده میرزا حسن رشدیه به منطقه حاجی‌آباد لک‌ها و مبارک‌آباد (مجاور حرم امامزادگان طیب و طاهر) نقل مکان می‌کنند و بازماندگان ایشان تاکنون در این محل سکونت دارند.
• وکالت جناب موحدیان: برای گردآوری و ساماندهی اسناد و مدارک مربوط به فعالیت‌های میرزا حسن رشدیه، جناب آقای موحدیان از سوی ورثه ایشان وکالت گرفته‌اند و امید است که این اسناد در آینده‌ای نزدیک منتشر شوند.

حکایات تشییع جنازه

• روایات حزن‌انگیز: جناب آقای سید مهدی سیدی، از فرهیختگان عرصه آموزش در قم، روایاتی از تشییع جنازه جانگداز میرزا حسن رشدیه نقل کرده‌اند.

نتیجه‌گیری

میرزا حسن رشدیه در شهر قم نیز مانند سایر بلاد ایران، با تلاش و پشتکار خود، به ترویج آموزش نوین و تحول در نظام آموزشی کشور پرداختند. خاطرات و ناگفته‌های حضور ایشان در این شهر، برگ دیگری از خدمات ارزشمند این شخصیت برجسته در تاریخ ایران را به نمایش می‌گذارد.

منابع:

• سوانح عمر، شمس‌الدین رشدیه، نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۲، ص۱۴۶-۱۴۷
• وبگاه دکتر رسول جعفریان
• گفتگو با جناب آقای باقریان موحد
• گفتگو با جناب آقای سید مهدی سیدی

پیشنهادات

• گردآوری و انتشار اسناد و مدارک مربوط به فعالیت‌های میرزا حسن رشدیه در قم
• انجام تحقیقات و پژوه