گویش ترقی: گنجینه‌ای از واژگان ناب پارسی در قلب قم
در میان تنوع گویش‌های ایرانی، گویش ترقی، زبانی که توسط جمعیتی از اهالی روستای ترق در نزدیکی نطنز و ساکنان فعلی محلات شاه خراسان و عربستان قم به کار می‌رود، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این گویش که ریشه در زبان پارسی باستان دارد، گنجینه‌ای از واژگان ناب و اصیل را در خود جای داده است که حفظ و بررسی آن می‌تواند دریچه‌ای به سوی تاریخ و فرهنگ غنی ایران بگشاید.
تلاش برای حفظ و ثبت گویش ترقی:
در این راستا، تلاش‌های ارزشمندی توسط برخی افراد دلسوز مانند نگارنده و مرحوم شهیدزاده در کتاب "روزگاری در شورآباد (قم)" و جناب آقای سیدحسن لاجوردی در کتاب "تاریخچه باغ پنبه" برای ثبت و حفظ این گویش گرانبها صورت گرفته است.
** گردآوری واژگان گویش ترقی:**
نگارنده با جمع‌آوری تعدادی از واژگان و اصطلاحات گویش ترقی، گامی دیگر در جهت حفظ و معرفی این میراث فرهنگی برداشته است. این واژگان که در ذیل آمده‌اند، گوشه‌ای از گنجینه واژگانی این گویش اصیل را به نمایش می‌گذارند:
- اسار: حوض آب
- اِن: دهن
- انرین: در خت انار
- اِنگور: انگور
- بخیریم: بخوریم
- برگه: در
- بره: بیا
- بِشیم: برویم
- بواج: بگو
- بویز: برو
- بهوسیم: بخوابیم
- پس سی چی: دم جنبانک
- پشت واره: به سد بعد از وار گویند
- پور: پسر
- پولگه: سوراخ آبرو
- تخم کرک: تخم مرغ
- تومه: تخمه
- توین: توت
- جنه: زن
- چذقه: چقدر
- چِرا: چراغ
- چم: چشم
- چنارین: چنار
- حاله: خاله
- حیوون: گوسفند
- خو: خواب
- خوک: خوش گوشت
- دِرست: درست
- دِماغ: بینی
- دوته: دختر
- دونده: زنبور
- رز: باغ
- سَد: نردبان
- سِلام: سلام
- سو: سیب
- شماها: شما
- شومال: نسیم خنک
- عاینک: عینک
- غلاغ: کلاغ
- غلاکاری: درختی که خود به خود سبز شود/ بروید
- قاجه: پرنده تیز پر با بال‌های سفید و سیاه
- کال: توده‌های سفت شده خاک و شن که از گرگنه سفت‌تر است
- کُر: آلت مرد
- کل: کلید چوبی
- کویه: سگ
- که: کاه
- کیه: خانه
- گا: گاو
- گرگنه: لایه‌هایی از خاک و شن و سنگ سفت شده زمین
- گل تی ین: جوجه تیغی
- گوزون: آبشار
- گوه: کفش
- لو: روباه
- مار سفنه: نوعی حشره خاکی رنگ
- مانی: مادر
- مستراب: مستراح
- مسخن: استخر تقسیم آب کشاورزی
- مغس: مگس
- مله: گاو نر
- ملی: گربه
- مو: من
- موهو: نوعی علف
- نخو: نخود
- نژگ: عدس
- وار: سد جلوی آب
- وایشت: وایسا
- ورگ: گرگ
- ولگ: برگ
- وندر: نوعی علف با گل‌های بنفش
- هاما: ما
- هانگ: بشین
- هل: سوراخ
- هلگ: هلو
- هلو: زردآلو
- هلوین: درخت زرد الو
- هولدر: آلو
- هیار : کارگر
هیوی : بزغاله
یوز : گردو - یوزین درخت گردو
نقش گویش ترقی در پیوند قم و نطنز:
حضور ترقی‌ها در قم، حلقه اتصالی بین این شهر و نطنز ایجاد کرده است. گویش ترقی می‌تواند به عنوان پلی برای تبادل فرهنگی و افزایش همبستگی بین این دو منطقه عمل کند.
اهمیت جمع‌آوری و مطالعه گویش ترقی:
مطالعه گویش ترقی، دریچه‌ای به سوی تاریخ و فرهنگ کهن ایران می‌گشاید. این گویش، گنجینه‌ای از واژگان و اصطلاحات ناب پارسی را در خود جای داده است که می‌تواند برای زبان‌شناسان و علاقه‌مندان به فرهنگ و تاریخ ایران، بسیار ارزشمند باشد.
پیشنهادات برای حفظ و ترویج گویش ترقی:
- گردآوری و ثبت واژگان و اصطلاحات: می‌توان با جمع‌آوری و ثبت واژگان و اصطلاحات گویش ترقی در قالب فرهنگ لغت یا کتاب، از گم شدن این گنجینه گرانبها جلوگیری کرد.
- استفاده از گویش ترقی در رسانه‌ها: می‌توان از گویش ترقی در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی، تئاتر، موسیقی و سایر رسانه‌ها استفاده کرد تا به حفظ و ترویج آن کمک شود.
- آموزش گویش ترقی به نسل‌های جدید: می‌توان با برگزاری کلاس‌های آموزشی، گویش ترقی را به نسل‌های جدید آموزش داد تا این میراث فرهنگی زنده بماند.
حفظ و ترویج گویش‌های محلی، مانند گویش ترقی، ضرورتی انکارناپذیر برای حفظ تنوع فرهنگی و هویت ملی ایران است. با تلاش و همت همه، می‌توانیم این گنجینه‌های ارزشمند را برای نسل‌های آینده به یادگار بگذاریم.
در ادامه، به برخی از نکات جالب توجه در مورد گویش ترقی اشاره می‌کنم:
- شباهت به زبان پارسی باستان: گویش ترقی در بسیاری از واژگان و اصطلاحات به زبان پارسی باستان شباهت دارد. این امر نشان‌دهنده قدمت و اصالت این گویش است.
- تاثیرگذاری زبان عربی: در گویش ترقی، مانند بسیاری از گویش‌های ایرانی، واژگانی از زبان عربی نیز به کار می‌رود. این امر به دلیل نفوذ فرهنگی اسلام در ایران رخ داده است.
- تاثیرگذاری زبان ترکی: در برخی از واژگان گویش ترقی، ریشه‌های ترکی نیز دیده می‌شود. این امر به دلیل حضور اقوام ترک در ایران در طول تاریخ رخ داده است.
بازنویسی متنی از سیدمحسن محسنی
نظر شما