گام نهادن در مسیر تحقیقات میدانی و اسنادی، همواره با دشواری‌ها و چالش‌های متعددی همراه است. کشف و انتشار اسناد کهن و ناگفته، گاه آرامش ظاهری جامعه را برهم می‌زند و ناخشنودی برخی را به دنبال دارد. در این میان، شهر قم از گنجینه‌ای بی‌نظیر از اسناد تاریخی و آموزشی برخوردار است که احیای آن، همت و تلاش مضاعفی را می‌طلبد.

تجربه‌ای شخصی:

به عنوان یک فرهنگی و دانش‌آموخته دبیرستان امام صادق (ع) قم، بر آن شدم تا به سهم خود در حفظ و نشر این میراث گرانبها قدم بردارم. پس از سال‌ها، بار دیگر به این دبیرستان بازگشتم و با شور و اشتیاق، گام در بایگانی ۷۰ ساله آن گذاشتم. گویی در دریایی از اسناد و مدارک تاریخی، سیاسی، آموزشی، علمی و دینی غوطه‌ور شده بودم.

نگاهی به اهمیت اسناد:

تأمل در این اسناد، دریچه‌ای به سوی تاریخچه آموزش و پرورش در ایران، به خصوص در شهر قم می‌گشاید و نگرش دینی-علمی مجریان تعلیم و تربیت در آن دوران را به تصویر می‌کشد. زنده نگه داشتن نام و یاد هزاران معلمی که سال‌ها برای ترویج دین و دانش در این شهر زحمت کشیدند، رسالتی خطیر است که با ایجاد موزه و انتشار کتاب، می‌توان به بهترین نحو انجام داد.

مجموعه حاضر:

در این راستا، سیصد سند از میان چند هزار سند دبیرستان حکیم نظامی قم انتخاب و با ذوق و شوقی وصف‌ناپذیر گردآوری و منتشر شد. متأسفانه، وضعیت نگهداری از اسناد آموزشی در این دبیرستان در شان این مرکز علمی بزرگ نیست. فقدان فهرست مدون و منظم از این اسناد، یافتن مدارک مورد نیاز را به چالشی جدی تبدیل کرده است.

بازخوردها و انتقادات:

انتشار این مجموعه، با استقبال و انتقاداتی نیز همراه بود. برخی از پیشکسوتان فرهنگی که نام و اسنادشان در کتاب نیامده بود، گلایه داشتند. همچنین، برخی از پژوهشگران دانشگاهی بر ضرورت تجزیه و تحلیل اطلاعات در کنار انتشار خام اسناد تأکید می‌کردند.

پاسخ به انتقادات:

ضمن عذرخواهی از پیشکسوتان، به این نکته اشاره می‌کنم که این کار یک تحقیق شخصی با استناد به مدارک موجود در بایگانی دبیرستان بوده است. در آینده تلاش خواهم کرد تا نقص موجود را برطرف نمایم. در خصوص تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز، معتقدم که هنوز برای این کار زود است. فقدان بانک اطلاعات دقیق از مدارس، معلمان و ...، مانع از انجام این امر به صورت جامع و کامل می‌شود.

لزوم طبقه‌بندی و تحلیل:

در کشورهای پیشرفته، انتشار کتاب‌های اسنادی به صورت طبقه‌بندی شده و بر اساس اصول علمی انجام می‌شود. ابتدا اسناد خام منتشر شده و پس از ارزیابی، توسط متخصصان مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند. در حالی که در ایران، شاهد انتشار اسناد، نقد و نظر، خاطرات و تجزیه و تحلیل اطلاعات در قالب یک جلد کتاب هستیم.

تجربه‌ای تلخ:

با شوق و ذوق فراوان به سازمان آموزش و پرورش استان قم مراجعه کردم تا از عزم خود برای ادامه این مسیر دشوار سخن بگویم و از حمایت‌های مادی و معنوی آنها بهره‌مند شوم. اما دریغ و صد افسوس که این تلاش‌ها بی‌پاسخ ماند و حتی حمایتی ناچیز نیز دریافت نکردم.

تداوم تلاش‌ها:

با وجود این بی‌تفاوتی‌ها، مصمم به ادامه این مسیر هستم. با اتکا به یاری خداوند و بدون چشم‌داشت به حمایت‌های دولتی، تاریخچه تمامی مدارس استان قم را منتشر خواهم کرد و موزه اسناد آموزش و پرورش را تاسیس خواهم نمود.

قدردانی:

از دکتر حداد عادل و پیشکسوتان فرهنگی که در این مسیر یار و یاور من بوده‌اند، صمیمانه تشکر می‌کنم.

برنامه‌های آینده:

حاصل این تلاش‌ها، بیش از دو هزار سند و پانصد عکس نفیس تاریخی است که ان شاء الله در قالب عناوین زیر منتشر خواهند شد:

• اسناد دبیرستان صدوق قم (۱۳۳۵-۱۳۵۷ش.)
• اسناد دبستان‌های قدیمی قم (۱۳۲۴-۱۳۵۷ش.)
• اسناد هنرستان فنی قدس قم (۱۳۴۸-۱۳۵۷ش.)
• اسناد دبستان دخترانه جوادی قم (۱۳۳۹-۱۳۵۷ش.)
• اسناد دبیرستان دین و دانش قم (۱۳۳۵-۱۳۵۷ش.)
• تعهدنامه انضباطی مدارس قم (۱۳۳۴-۱۳۹۴ش.)
• استادان دبیرستان حکیم نظامی قم (۱۳۱۷-۱۳۵۷ش.)
• آلبوم تصاویر مسابقات فرهنگی هنری مدارس قم (۱۳۵۰ش.)
• بخشنامه‌های خواندنی اداره فرهنگ قم (۱۳۵۷ش.)
• اسناد خاندان میرزا حسن رشدیه در قم.

سخن پایانی:

احیای گنجینه اسناد آموزش و پرورش استان قم، سفری پرفراز و نشیب بوده است. در این مسیر با دشواری‌ها و چالش‌های متعددی روبرو شدم، اما با اتکا به عشق و علاقه به تاریخ و فرهنگ، مصمم به ادامه این مسیر هستم. امیدوارم این تلاش‌ها سهمی در حفظ و نشر هویت فرهنگی این مرز و بوم داشته باشد.

بازنویسی متن آقای باقریان موحد