بر اساس خاطرات و گفته‌های اهالی قدیمی قم، در گذشته سوهان‌فروشی از مشاغل پررونق و مورد احترام در این شهر به شمار می‌رفت. سوهان قم به عنوان سوغات این شهر، شهرت جهانی داشت و بسیاری از مغازه‌ها به عرضه این محصول خوشمزه و مقوی می‌پرداختند.

در این میان، نام برخی از سوهان‌فروش‌های قدیمی قم بیشتر از دیگران به یاد مانده است.

سوهان‌فروشان مشهور:

• میرزا حسین حیدری: یکی از اولین و مشهورترین سوهان‌فروشان قم بود که مغازه‌ای در خیابان حضرتی داشت.
• حاج رضا سوهانی: سه بار ورشکست شد، اما در نهایت با تلاش و پشتکار دوباره مغازه خود را رونق بخشید.
• حاج میز عبدالحسین خزائلی: ابتدا در خیابان حضرتی و سپس در خیابان آستانه مغازه داشت و سوهان‌های او به کیفیت بالا معروف بودند.
• حاج داش رضا: در خیابان آستانه مغازه داشت و سوهان‌های او به دلیل طعم و مزه خاص مورد استقبال مردم قرار می‌گرفت.
• حاج غلامعلی مهجور: از دیگر سوهان‌فروشان معروف قم بود که مغازه‌ای در بازار داشت.
• حاج عبدالله: ابتدا سوهان‌فروشی می‌کرد، اما بعدها شغل خود را به چلوکبابی تغییر داد.
• میز حسین و میز علی‌اصغر حیدرزاده یا حیدری: دو برادر بودند که در تهیه سوهان تبحر داشتند و مغازه‌ای در خیابان آستانه داشتند.
• حاج حسین کوچک‌زاده: سوهان‌های او به دلیل کیفیت و طعم بی‌نظیر به شهرت جهانی رسیدند و نام سوهان قم را در دنیا پرآوازه کردند.

انواع سوهان:

در گذشته سه نوع سوهان در قم وجود داشت:

• سوهان کیلویی 15 ریال: این نوع سوهان بیشتر توسط مسافران و زائران خریداری می‌شد.
• سوهان کیلویی 2 تومان: سوهان معمولی بود که همه مردم از آن استفاده می‌کردند.
• سوهان درجه یک کیلویی 25 ریال: این نوع سوهان از بهترین مواد اولیه تهیه می‌شد و برای مجالس و مهمانی‌ها استفاده می‌شد.

خاطرات جالب:

• سوهان‌فروش متقلب: داستان مرد عربی که با تظاهر به قرائت قرآن و گذاشتن سوهان‌های مرغوب در جلوی مغازه، سوهان‌های نامرغوب را به مردم می‌فروخت، از جمله خاطرات جالب و عبرت‌آموز این حوزه است.
• قوطی‌های سوهان: قوطی‌های سوهان در سه اندازه نیم کیلویی، کیلویی و قوطی‌های کوچک و فانتزی عرضه می‌شدند.
• سوهان دستی یا صنعتی: تا حدود 40 سال پیش، تمام مراحل تهیه سوهان به صورت دستی انجام می‌شد. اما بعد از آن، دستگاه همزن توسط شخصی به نام خازنی اختراع شد و سوهان‌فروشی به صورت نیمه‌صنعتی درآمد.

نقش سوهان‌فروشان در فرهنگ قم:

سوهان‌فروشان نه تنها در رونق اقتصادی شهر قم نقش داشتند، بلکه به عنوان بخشی از فرهنگ و هویت این شهر نیز شناخته می‌شدند. مغازه‌های سوهان‌فروشی محل گفتگو و تبادل نظر مردم بود و بسیاری از خاطرات و آداب و رسوم شهر قم با این مکان‌ها گره خورده است.

امروزه:

با وجود ظهور برندهای جدید و صنعتی سوهان، هنوز هم می‌توان در قم مغازه‌های سوهان‌فروشی سنتی را پیدا کرد که با حفظ اصالت و کیفیت، طعم و مزه واقعی سوهان قم را به مشتریان خود ارائه می‌دهند.

منابع:

• خاطرات و گفته‌های اهالی قدیمی قم
• کتاب "سوهان قم، از گذشته تا حال" نوشته محمدحسن نجفی
• مقالات و گزارشات منتشر شده در رسانه‌های محلی قم

بازنویسی متن سیدمحسن محسنی