شهرستان تایباد، واقع در شمال شرق استان خراسان رضوی، با قدمتی دیرینه، گنجینه‌ای از داستان‌ها و رویدادهای تاریخی را در خود جای داده است. کاوش‌های باستان‌شناسی، سکونت و فعالیت‌های انسانی در این ناحیه را از هزاره سوم پیش از میلاد تأیید می‌کنند.

از باخرز تا تایباد

منطقه کنونی تایباد در متون کهن به "بخرز" شهرت داشته و در دوران‌های مختلف تاریخی، به عنوان مکانی آباد و پررونق، جمعیت بسیاری را به خود جلب کرده است. در دوران پارت‌ها، باخرز یکی از ولایات این سلسله بوده و در مسیر راه‌های تجاری قدیم که نیشابور را به هرات، قهستان و سرخس متصل می‌کرده، قرار داشته است.
 

فتح باخرز و رونق و اعتبار مالین

در سال 29 هجری قمری، باخرز توسط سپاهیان اسلام فتح شد و مالین به عنوان مرکز آن، از نظر رونق و اعتبار به مرتبه‌ای رسید که در سده چهارم هجری شمسی شهری آباد به شمار می‌آمد.

تغییرات حاکمانی و جنگی خونین

در سال 644 هجری قمری، باخرز در شمار مضافات هرات به ملوک کرت اعطا شد. پس از آن در سال 720 هجری قمری، "عبد العزیزبن شهاب الدین" حاکم دست نشانده کرت، سرپیچی کرد و جنگی خونین در رزه (ریزه) بین آنها در گرفت.

ظهور مولانا شیخ زین الدین ابوبکر تایبادی

در اوایل سده هشتم هجری، شخصیتی بزرگ و عرفانی به نام حضرت مولانا شیخ زین الدین ابوبکر تایبادی در باخرز ظهور کرد و منطقه را از افکار خویش متأثر ساخت. توجه به این ناحیه در دوره تیموری نیز ادامه یافت و بنای با عظمتی برای تجلیل از مقام عرفانی "زین الدین ابوبکر" ساخته شد.
 

تصرفات و سرکوب‌ها

بخرز در قرن بعدی، بویژه در سال‌های 998 و 1025 هجری قمری توسط عبدالمومن خان ازبک و در سال 1128 هجری قمری توسط طایفه ابدالی تصرف شد. نادر شاه افشار در سال 1141 هجری شمسی، ابدالی‌ها را سرکوب کرد.

حکومت یوسف خان صولت السلطنه

در پایان حکومت قاجار و اوایل حکومت رضاخان، تایباد توسط یوسف خان صولت السلطنه، رئیس ایل هزاره، تصرف شد و تا حدود سنگ بست فریمان را فتح کرد. او به مدت چندین سال تایباد را مرکز حکمرانی خود قرار داد تا با حمله لشکر رضاخان و سیاست بازی، صولت السلطنه از بین رفت و بر حکومت کوتاه آن پایان داده شد.

تیره‌های مختلف و گواهی بر تاریخ

تیره‌های مختلف و متعددی که در سراسر تایباد پراکنده‌اند، گواه محکمی بر رویدادها و حوادث این ناحیه و تأثیرات آن بر منطقه هستند. تایباد با پیشینه‌ای غنی و پر فراز و نشیب، امروزه نیز به عنوان گنجینه‌ای از تاریخ و طبیعت، مقصدی جذاب برای گردشگران و دوستداران تاریخ و طبیعت به شمار می‌رود.