چهارشنبه 6 تیر ,1375 26 ژوئن ,1996 سال چهارم , شماره 1003

باز هم فوتبال و مساله پخش مستقیم و غیر مستقیم آن از تلویزیون
بررسی های یکسال اخیر نشان می دهد که قشر تازه ای از تماشاگران که در
کل جامعه اکثریت را تشکیل می دهند برخورد بسیار انتقادی با تلویزیون
دارند. بنابر این بدیهی است که چنین برداشت و تحولی در رابطه با
مواجهه تماشاگران با تلویزیون و با گسترش و اشاعه خود در جامعه باعث
ایجاد تحول فکری در برنامه ریزان و برنامه سازان شود. مسئولین
تلویزیون کم و بیش متوجه می شوند که مردم همراه با پیدایی دید
انتقادی در جامعه, از آن انتظار کارهای پخته تری دارند و چنانچه
بخواهند تماشاگران خود را حفظکنند, نمی توانند تا ابد همان افکار
کلیشه ای را به خورد مردم بدهند. از این جهت تلویزیون اساسا
بازتابی است از جوفکری جامعه و خواسته های واقعی مردم که باید به
آنها احترام گذاشت. عمر یکصد ساله پدیده ای به نام فوتبال در تمام
جوامع ثابت کرده است که جریان ضدفرهنگی و ضدارزشی نیست و چه بسا در
دامنه گسترده خود دارای معیارهای اخلاقی نیز هست. ذهنیت شخص
برنامه ریزان تلویزیون نباید ملاک خواسته های واقعی مردم باشد, کسی که
وسوسه ها, تمناها و تمایلات را در وجود خود انکار می کند, نباید در این
پندار که بقیه نیز اینگونه فکر می کنند باقی بماند. اگر عمیق تر به
مساله نگاه کنیم, می بینیم سرشت بشری دارای تعارضاتی است که باعث
می شود انسان در آن واحد هم در ثبات ارزشهای اجتماعی احساس امنیت کند
و هم با شک و اعتراض علیه این ارزشها خود را از قید آنها آزاد احساس
کند. در این دوگانگی تماشاگر است که رسالت تلویزیون کاملا احساس
می شود. جذب خواسته های مردم, یا دفع واقعیت ها و ایجاد تعارض. اصول
دمکراسی اسلامی ما حکم می کند که تلویزیون در مورد پدیده با ارزشی چون
ورزش و فوتبال تا حدودی رئالیسم فکر کند و خواسته ای که در سنت و
فرهنگ جامعه قصد مقابله ندارد را به شکل زنده و واقعی در اختیار
مردم قرار دهد. پخش مستقیم مسابقه های فوتبال جهانی, اروپایی و یا
آسیایی هیچگونه تضادی با روند فرهنگ جامعه ندارد و نخواهد داشت.
بلکه در بعد دیگر سیاسی و اجتماعی می تواند بازگوکننده تمایلات درونی
و ارضای روحی بینندگان تلویزیون باشد. عدم پخش مستقیم فوتبال در
واقع می تواند به نوعی ناهنجاری اجتماعی تبدیل شود و طیف خوش بینی
مردم به تلویزیون را کدر و بدبینانه کند.

خسته و خواب آلوده وارد اتاق شد. صندلی را از پشت میز بیرون کشید.
حوصله نداشت; خوابش می آمد.
. عمو صفدر با سینی چای وارد اتاق شد. با تعجب پرسید: چرا اینقدر
بی حالی مگه شبها نمی خوابی خدای نکرده گرفتاری ناخوشی چیزی
شده
نه; چیزیم نیست. فقط کمی دیر خوابیدم. چند شب است که تلویزیون
فوتبال پخش می کند. برای همین کمتر می خوابم.
مگر این فوتبال چیه که شما جوانها اینقدر به آن علاقه دارید دو تا
پسر دارم چند شب است که تا صبح پای تلویزیون می نشینند و بالا و
پایین می پرند. بعد هم تا لنگ ظهر خوابند.
عمو صفدر علاقه است دیگه. جوان و پیر هم ندارد.
راست می گویید. این روزها به هر اتاقی سر می زنم, می بینم که یا دیر
می آیندیا خواب آلوده اند. شاید هم ما ایراد داریم که از این چیزها
خوشمان نمی آید.
عمو صفدر نگاهی به استکانهایش می اندازد و می پرسد: خوب مهندس! چرا
این فوتبالها را زودتر پخش نمی کنند که مردم گرفتار نشوند
چه عرض کنم مسئولان تلویزیون اینطور خواسته اند. قبلا بازی ها دیر
انجام می شد و به وقت ایران می شد نیمه شب. اما این بار که بازیها به
وقت ایران عصر و شب انجام می شود, تلویزیون پخش بازیها را دیر شروع
می کند و تا صبح ادامه می دهد.

باز هم فوتبال با شروع بازیهای فوتبال جام ملتهای اروپا بار
دیگر تب فوتبال در بین علاقه مندان این ورزش بالا گرفته و این روزها
در بین بیشتر مردم از پیر و جوان پیرامون آن گفت وگو می شود.
توجه فوق العاده به فوتبال, علاوه بر اینکه نشاندهنده ورزشدوستی مردم
است ,برای صدا و سیما نیز این پیام را به همراه دارد که بایدبه این
علاقه و توجه مردم پاسخ دهد. پخش غیرمستقیم و دیر هنگام بازیهای
فوتبال, پرسشها و نارضایتی هایی را در بین مردم برانگیخته که جزئیات
آن را مسئولان چنین پاسخ می گویند.
. امیر حسینی, مدیر گروه ورزشی سازمان صدا و سیما در مورد علت عدم
پخش مستقیم بازیهای جام ملتهای اروپا می گوید: سیاست و خط مشی ورزشی
صدا و سیما عمدتا مبتنی بر پخش مستقیم و زنده رویدادهای مهم ورزشی
است. اما پخش برنامه های مستقیم ورزشی به عواملی بستگی دارد که
عبارتند از ساعت پخش برنامه نسبت به وقت ایران, ساعتی که در شبکه
می توان به آن اختصاص داد, هزینه پخش مستقیم و اهمیت رویداد.
او می گوید: ابتدا تصمیم داشتیم این بازیها را به طور مستقیم پخش
کنیم; اماپس از بررسیهای لازم به این نتیجه رسیدیم که رادیو بازیها
را مستقیم پخش کند و تلویزیون به صورت کنونی; یعنی هر شب بازیهای
همان روز گزارش تصویری شود. تاکنون نیز این اقدام شده و همه بازیها
پخش روز داشته و با کمترین تاخیر صورت گرفته است.

هر نفر 2 ریال !حسینی در مورد هزینه پخش مستقیم بازیها
می گوید: پخش مستقیم هر بازی 10 هزار دلار معادل 30 میلیون ریال به
قیمت صادراتی هزینه در بردارد. ایران امتیاز پخش ضبطی این بازیها
را که بسیار ارزانتر است خریداری کرده است. ایران عضو اتحادیه
تلویزیونهای آسیا و اقیانوسیه( ABU ) است و این اتحادیه امتیاز پخش
مستقیم رویدادهای مهم ورزشی را با قیمت کم در اختیار اعضا قرار
می دهد.
از مدیر ورزش سازمان صدا و سیما می پرسم چرا ایران از این امتیاز
استفاده نکرد
این اتحادیه امتیاز پخش جام ملتهای اروپا را خریداری نکرده است.
او در مورد برخورد مردم با این شیوه پخش بازیها می گوید: روزهای اول
که اختلاف ساعت انجام بازی با پخش بازی بسیار بود, مردم اعتراضهایی
را مطرح می کردند; اما به تدریج که اختلاف زمان کم شد, رضایت مردم
بیشتر و اعتراضها کمتر شد. مسئولین صدا و سیما سعی کردند برای جلب
رضایت مردم میزان تاخیر را به حداقل برسانند.
اگر متوسط تعداد بینندگان هر مسابقه فوتبال به طور مستقیم را 7,5
میلیون نفربرآورد کنیم , هزینه پخش مستقیم بازیها برای هر بیننده 4
ریال می شود. با 15 میلیون نفر بیننده , این هزینه به 2 ریال برای هر
بیننده ایرانی می رسید که سازمان صدا و سیماآن را دریغ داشته است.

موضوع رنگ چیست اگر دقت کرده باشید, هنگام پخش بعضی بازیها,
نوار سیاهی همچون چشم بند برگوشه ی صفحه تلویزیون نقش می بندد. چرا
امیرحسینی در مورد علت رنگ کردن اطراف صفحه تلویزیون یا قرار دادن
تصویری کوچک در گوشه ای از صفحه می گوید: ما بسیاری از برنامه های
خارجی را که خریداری می کنیم, مایل نیستیم با علامت شبکه ها پخش کنیم و
نمی خواهیم تبلیغی برای آنها باشد. این را به عنوان یک کار فرهنگی
انجام می دهیم.
اگرچه شیوه پخش بازیهای فوتبال جام ملتهای اروپا نشان داد که سازمان
صدا وسیما تصمیم قطعی در مورد شیوه پخش آن نداشته, اما مدیر گروه
ورزش سیما اخیرا اعلام کرد که امتیاز پخش مستقیم بازیهای جام جهانی
فوتبال که در سال 1998 ( 2 سال دیگر) برگزار می شود, خریداری شده و
گزارشهای مفصلی نیز از بازیهای المپیک امسال پخش خواهد شد.
اگر چه این توضیحات تا حدی روشنگر است, اما هنوزپرسشهایی در ذهنم
باقی است: آیا هزینه پخش بازیهای فوتبال از هزینه پخش سایر
برنامه های سیما بیشتر است آیا جلوگیری از شیوع تب فوتبال صدا و
سیما را به گرفتن این تصمیم واداشته است آیا باید از توجه مردم به
ویژه جوانها به فوتبال کاست . . .
. جمشید استاد احمد, روانشناس می گوید: باید دید مسئولین صداو
سیما به فوتبال چه دیدی دارند. شاید آنها اینگونه می اندیشند که
فوتبال یک مقوله فرهنگی نیست و به همین خاطر نمی خواهند صدا و سیما
تحت تاثیر فضای آن قرار گیرد. حتی از شیوه برخورد سازمان صداو سیما
در پخش بازیهای فوتبال این طور برداشت می شود که می خواهند جوانها
کمتر درگیرمساله فوتبال شوند. اما حضوریکصد هزار تماشاگر برای
دیدن یک بازی ساده, نشاندهنده گرایش مردم به ورزش ومخصوصا
فوتبال است. این امرمی طلبد که با ظرافت و دقت بیشتری با این مساله
برخورد شود.
او می گوید: در بعد اجتماعی ,در زمان انجام بازیهای جام جهانی
فوتبال در سال 1373 پخش مستقیم این بازیها توسط صدا و سیما در
شرایطی که شایعات بسیاری مبنی بر عدم پخش آنها بین مردم رواج یافته
بود, اعتماد گسترده ای را برای صدا و سیما جلب کرد و نتیجه مثبتی در
پی داشت. در صورتی که بی توجهی به این علاقه و گرایش مردم می توانست
بی اعتمادی آنها را نسبت به سازمان صدا و سیما به همراه آورد. عضویت
ایران در اتحادیه تلویزیونهای آسیا و اقیانوسیه تا حد زیادی مشکل
هزینه پخش مستقیم را کاهش می دهد; اما حتی عدم تامین برنامه از این
طریق و پرداخت حق پخش به قیمت بالا نیز با توجه به آثار اجتماعی
روانی آن به صرفه است. وقتی مهمترین برنامه ها از دید مردم توسط صدا
و سیما پخش شود, دیگر کمتر کسی به تلویزیونهای بیگانه توجه خواهد
کرد که تاثیرات ناگواری به دنبال دارد.
این روانشناس معتقد است آثارضد فرهنگی نیز قابل کنترل اند. این
امر را پخش مستقیم بازیهای جام جهانی گذشته نشان داد. شاید هدف
این باشد که تب فوتبال با دیرتر پخش کردن از بین برود; اما این
اتفاق نیز نخواهد افتاد. چون اولا فاصله زمانی هم اکنون بسیار کم
است و علاقه مردم نیز به حدی است که می کوشند تا زمان پخش بازی از
تلویزیون از نتیجه بازی مطلع نشوند. نتیجه این که فقط مردم احساس
می کنند به علاقه آنها توجهی نشده است. به هر حال گرایش به ورزش بهتر
از گرایش آنها به غیر ورزش است.

از کجا معلوم ضرورت دارد صدا و سیما یک تحقیق جامعه شناختی در
این زمینه انجام دهد و تاثیر واقعی گرایش مردم به ویژه جوانان به
ورزش را بر زندگی آنها بررسی کند. در شرایط کنونی کسی نمی تواند
منکر ارزش و اهمیت ورزش فوتبال شود.
. استاد احمد می گوید: حتی بالحاظ کردن هزینه, پخش مستقیم فوتبال
تاثیرات مثبت بیشتری نسبت به برخی از سریالها وبرنامه های سرگرم
کننده تلویزیون دارد که هم اکنون پخش می شود و هزینه تمام شده آنها
نیز چندین برابر پخش این بازیهاست.
از لحاظ ورزشی نیز پخش این بازیها می تواند به عنوان یک کلاس آموزشی
سطح بالا برای مربیان و بازیکنان ایرانی باشد و آنها را با
پیشرفتهای تازه آشنا کند. وقتی ما فوتبال را به عنوان یک ورزش
پذیرفته ایم, نمی توانیم جامعه را از آن جدا کنیم.

جوانان چه می گویند محمد, جوان فوتبال دوست می گوید: باید
بازیهای مهم فوتبال پخش مستقیم شود. چون علاقه مند زیاد دارد و ورزش
است و بدآموزی هم ندارد.
می پرسم: اگر مشکل گرانی امتیاز پخش باشد چطور
فوتبال از نظر من مهم تر ازبسیاری فیلمها و سریالها ومسابقه های
تلویزیون است. برای این برنامه ها هم گفته می شود پول زیادی پرداخت
شده خوب به جای بعضی از اینها فوتبال پخش کنند.
همه مسابقه ها را تماشا می کنی
خیلی علاقه دارم; اما نمی توانم. چون روز بعدش از شدت خستگی
نمی توانم به کارهایم برسم. بنابر این فقطبازیهایی را که زودتر
پخش می شود و شبهایی که فردایش تعطیل است, همه را نگاه می کنم. ضمنا
وقتی مستقیم نیست, علاقه ام کمتر می شود.
یکی از مشکلات بزرگ برای دانش آموزان این بود که برگزاری توامان
مسابقات فوتبال قهرمانی جام ملتهای آسیا و جام ملتهای اروپا, با
امتحانات آخرسال مدارس همزمان شده بود. این روزها اکثر والدین از
دیرخوابی فرزندان خود برای تماشای بازیهای فوتبال گله دارند. در
مقابل, دانش آموزان نیز از اینکه نمی توانند خوب بازیها را تماشا
کنند, گله مندند. البته در اواسط بازیها, امتحانات بیشتر پایه های
تحصیلی تمام شد, اما مشکل دیرخوابی جوانان همچنان مطرح است.
. امیر جمشیدی کارشناس ارتباطات می گوید: یکی ازاساسی ترین اهداف
وسایل ارتباطجمعی جلب اعتماد مردم است که معمولا در اثر انجام
صحیح وظایف شناخته شده وسایل ارتباط جمعی به دست می آید که عبارتند
از اطلاع رسانی و خبردهی, آموزش, و پرکردن اوقات فراغت. میزان توجه به
نیازها و علایق مردم جامعه ای که وسیله ارتباطی در آن فعالیت می کند,
در چارچوب فرهنگ از عمده ترین مسایلی است که توفیق یا عدم توفیق
وسیله ارتباط جمعی را در جلب مخاطبان تعیین می کند.
وی می افزاید: به عنوان مثال در جامعه جوان ایران, طبیعتا توجه به
مسائل ورزشی بسیار است و در صورتی که وسایل ارتباط جمعی به این
پدیده توجه کافی نداشته باشند, در جذب مخاطب با مشکل مواجه خواهند
شد. در اثبات این نظر می توان به روزنامه ها توجه کرد که با هر گرایش
و زمینه فعالیتی که دارند, بخش قابل توجهی از نیرو و فضای صفحات خود
را به ورزش اختصاص می دهند یا در زمان برپایی بازیهای مهم
ویژه نامه هایی نیز منتشر می کنند. علت این گرایش پیروی از تمایلات
مخاطبین است.

فراتر از توپ !دو سال پیش بازیهای فوتبال جام جهانی به طور
مستقیم ازتلویزیون پخش شد. این کار دربین مردم نتایج مثبت
بسیاری به بار آورد; زیرا برای افراداین تصور را ایجاد کرد که
مردم کشورمان مثل هر جای دیگر جهان در جریان آخرین رویدادها در لحظه
شکل گیری آنها قرار گرفته اند و از اطلاعات به هنگام برخوردارند.
همچنین این تصور شکل گرفت که به خاطر آنها هزینه شده تا
خواسته هایشان برآورده شود. از همین رو اعتماد آنها جلب شد. اما بعد
از دو سال, آنچه به دست آمده بود, نادیده گرفته شد وزمینه های از بین
رفتن آن تا حدودی فراهم آمد. دو سال پیش مردم تصاویر مستقیم را بدون
آرم هیچ شبکه دیگری و تنها با آرم تلویزیون کشور خودمان نگاه کردند
که در بعد فرهنگی اگرچه به زبان نمی آید, اما تاثیرات فراوانی از
جمله تقویت حس اعتماد و غرور ملی دارد. اما امسال بینندگان فوتبال
با رنگهای مختلفی که بر روی آرمهای مختلف زده شده, روبه رو هستند.
این اگر تحقیرآمیز نباشد, دست کم احساس خوشایندی را به ذهن متبادر
نمی کند. آیا از دو سال پیش تاکنون نسبت به فوتبال و کلا ورزش تحولی
در کشور ایجاد شده قطعا این طور نیست. مسئولین کشور همواره جوانان
را تشویق به ورزش کرده اند و مشخص نیست این تغییر سیاست صدا و سیما
از کجا ناشی شده است.
عباس عظیمی