روزنامه دنیای اقتصاد، یکشنبه ۲۷ خرداد ۱۴۰۳، شماره ۶۰۳۳

حمید ملازاده

دنیای اقتصاد: پایان قرارداد 50 ساله پترودلار میان ایالات متحده و عربستان سعودی در تاریخ 9 ژوئن 2024، نقطه عطفی در تاریخ مالی جهانی به شمار می رود. به گزارش تارنمای nasdaq.com، اصطلاح «پترودلار» به نقش دلار آمریکا به عنوان ارز مورد استفاده برای معاملات نفت خام در بازار جهانی اشاره دارد. این توافق در دهه 1970، پس از آنکه ایالات متحده استاندارد طلا را کنار گذاشت، شکل گرفت و منجر به ایجاد معامله ای مهم با عربستان سعودی شد که تاثیرات گسترده ای بر اقتصاد جهانی داشت.

در سال 1971، رئیس جمهور وقت آمریکا ریچارد نیکسون اعلام کرد که دیگر دلار آمریکا با طلا پشتیبانی نمی شود. به دنبال این تصمیم، این کشور به دنبال راه های جدیدی برای حفظ ثبات اقتصادی خود بود. در سال 1973، بحران نفتی به دلیل تحریم نفتی کشورهای عربی صادرکننده نفت، باعث افزایش شدید قیمت نفت و مشکلات اقتصادی جهانی شد. در واکنش به این بحران، در سال 1974، ایالات متحده و عربستان سعودی قراردادی تاریخی امضا کردند که بر اساس آن، عربستان توافق کرد که نفت خود را فقط به دلار آمریکا بفروشد و درآمدهای نفتی خود را در اوراق قرضه خزانه داری آمریکا سرمایه گذاری کند.

در مقابل، ایالات متحده تضمین داد از عربستان حمایت نظامی و اقتصادی کند. بر اساس این معاهده، عربستان سعودی و دیگر کشورهای اوپک توافق کردند که نفت خود را فقط به دلار آمریکا بفروشند. این رویکرد به این معنی بود که کشورهای سراسر جهان برای خرید نفت باید دلار آمریکا داشته باشند، که به طور مداوم تقاضای جهانی برای دلار را حفظ می کرد. درآمدهای مازاد نفتی که به عنوان دلارهای نفتی شناخته می شد، در اوراق قرضه خزانه داری ایالات متحده سرمایه گذاری شد و به این ترتیب، جریان ثابتی از سرمایه گذاری را برای دولت آمریکا فراهم می کرد تا کسری های خود را تامین مالی کند. کمتر توافقی در تاریخ مالی جهانی به اندازه این پیمان برای اقتصاد ایالات متحده سودمند بوده است.

موهبتی برای ایالات متحده
پس از بحران نفتی 1973، پیمان پترودلار به طور رسمی شکل گرفت. این قرارداد تصریح می کرد که عربستان سعودی صادرات نفت خود را منحصرا به دلار آمریکا قیمت گذاری کرده و درآمدهای نفتی مازاد خود را در اوراق قرضه خزانه داری ایالات متحده سرمایه گذاری کند. در مقابل، ایالات متحده حمایت و حفاظت نظامی از عربستان سعودی را تضمین کرد. این توافق دوجانبه، منافع زیادی برای هر دو طرف به همراه داشت: ایالات متحده مشکل دسترسی باثبات به نفت و بازاری مطمئن برای بدهی های خود را حل شده می دید، و از طرف دیگر عربستان دغدغه امنیت اقتصادی نداشت.

جایگاه دلار به عنوان ارز ذخیره
اهمیت قیمت گذاری نفت به دلار آمریکا فراتر از موضوعات نفتی و مالی است. با الزام به فروش نفت به دلار، این پیمان جایگاه دلار را به عنوان ارز ذخیره جهانی ارتقا داد. این مساله تاثیرات عمیقی بر اقتصاد ایالات متحده داشت؛ تقاضای جهانی برای دلار به منظور خرید نفت، ارزش آن را تقویت و واردات را برای مصرف کنندگان آمریکایی نسبتا ارزان کرد.

علاوه بر این، ورود سرمایه خارجی به اوراق قرضه خزانه داری ایالات متحده، از نرخ های بهره پایین و بازار قوی اوراق قرضه پشتیبانی کرد. دیوید رایت، نویسنده پرفروش و مدیر سرمایه گذاری، در کتاب اخیر خود «آتش سوزی عقلانیت» (دسامبر 2023) بیان می کند که قدرت دلار یکی از عوامل تاثیرگذار در استاندارد بالای زندگی در آمریکاست. رایت توضیح می دهد که آمریکایی ها تا حدودی به دلیل اعتماد به اقتصاد ایالات متحده و به دلیل اینکه معاملات انرژی نیاز به دلار آمریکا دارد، از استاندارد زندگی بالایی بهره می برند.

چالش های نظم مالی جهانی
با این حال، سلطه پترودلار اکنون با بزرگ ترین چالش خود مواجه است. پیمان میان آمریکا و عربستان که در تاریخ 9 ژوئن منقضی و دیگر تمدید نشد، اتفاق ساده ای نیست چرا که پتانسیل تغییر نظم مالی جهانی را دارد. تغییر دینامیک قدرت در بازار نفت برای این تحول حیاتی است. ظهور منابع انرژی جایگزین، مانند انرژی های تجدیدپذیر و گاز طبیعی، وابستگی جهان به نفت را کاهش داده است. همچنین ظهور کشورهای جدید تولیدکننده نفت مانند برزیل و کانادا، سلطه سنتی خاورمیانه را به چالش کشیده است.

آینده دلار آمریکا
پایان پیمان پترودلار می تواند دلار آمریکا و به تبع آن، بازارهای مالی ایالات متحده را تضعیف کند. اگر نفت به ارزی غیر از دلار قیمت گذاری شود، تقاضای جهانی برای دلار کاهش خواهد یافت. این امر می تواند منجر به افزایش تورم، نرخ بهره بالاتر و ضعف بازار اوراق قرضه در ایالات متحده شود. همچنین این تغییر می تواند بر پویایی تجارت جهانی تاثیر بگذارد و کشورها را به تنوع بخشی به ذخایر ارزی خود سوق دهد. پایان پیمان پترودلار نشان دهنده تغییر قابل توجهی در دینامیک قدرت جهانی است. این اتفاق تاثیر رشد اقتصادهای نوظهور و تغییرات در چشم انداز انرژی را برجسته می کند. در حالی که پیامدهای کامل این تغییر هنوز مشهود نیست، این مساله نشان دهنده آغاز دوره جدیدی در نظم مالی جهانی است. تسلط دلار آمریکا دیگر تضمین شده نیست و جهان ممکن است شاهد سیستم های مالی چندقطبی باشد.

پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیک
انقضای پیمان پترودلار پیامدهای گسترده ای خواهد داشت که نه تنها بر اقتصاد ایالات متحده بلکه بر ژئوپلیتیک جهانی نیز تاثیر می گذارد. این تغییر ممکن است منجر به نوسانات بیشتر در بازارهای مالی و عدم اطمینان اقتصادی در سطح جهان شود. کشورهای واردکننده نفت که پیش از این برای خرید نفت نیازمند دلار بودند، اکنون ممکن است به دنبال ارزهای جایگزین برای معاملات نفتی خود باشند. این تغییر می تواند به نفع ارزهایی مانند یورو، یوآن چین و حتی روبل روسیه باشد و در نتیجه تاثیرات سیاسی و اقتصادی گسترده ای در سطح بین المللی داشته باشد.

تاثیر بر سیاست های انرژی
یکی دیگر از پیامدهای این تحول، تغییر در سیاست های انرژی جهانی است. با کاهش وابستگی به نفت و افزایش سرمایه گذاری در منابع انرژی تجدیدپذیر، کشورهای تولیدکننده و مصرف کننده نفت باید استراتژی های جدیدی را برای تامین انرژی و تضمین امنیت انرژی خود تدوین کنند. این مساله می تواند به تسریع در انتقال به سوی انرژی های پاک و کاهش انتشار گازهای گلخانه ای منجر شود، اما همچنین می تواند چالش های جدیدی را در زمینه تامین و تقاضای انرژی ایجاد کند.

خلاصه اینکه پایان بده بستان ایالات متحده و عربستان سعودی رویدادی برجسته در تاریخ مالی جهانی محسوب می شود. این رخداد تغییراتی بنیادین در بازارهای انرژی جهانی و چشم انداز ژئوپلیتیک به دنبال خواهد داشت. سرمایه گذاران و سیاستگذاران باید با این واقعیت جدید سازگار شوند، زیرا ستون های اصلی پنج دهه گذشته دچار تحولات عمده ای شده اند. تسلط دلار آمریکا دیگر تضمین شده نیست و جهان ممکن است شاهد سیستم های مالی متنوع تر باشد. این تغییرات نشان دهنده آغاز عصر جدیدی در نظم مالی جهانی و نیازمند راهبردهای جدید و نوآورانه برای مقابله با چالش ها و بهره گیری از فرصت های پیش رو است.