روزنامه دنیای اقتصاد، سه‌شنبه ۲۹ خرداد ۱۴۰۳، شماره ۶۰۳۴

دنیای اقتصاد : تخریب آثار تاریخی و باستانی و محیط زیست به بهانه جست وجوی گنج پدیده تازه ای نیست و منحصر به یک یا دو کشور نمی شود. در ایران بسیاری با آرزوی یافتن سکه های طلا و سایر اشیای باستانی به جان قلعه ها، تپه ها و گورستان های باستانی می افتند. آنها هم به میراث و ابنیه تاریخی صدمه می زنند و هم طبیعت را با حفر گودال های متعدد از بین می برند. در سایر کشورها هم اوضاع بهتر نیست و جویندگان گنج علیه میراث مشارکت فعالانه ای دارند.

در سال 1643، سر ویلیام فیپس، شکارچی گنج ماساچوست، یک کشتی گنج اسپانیایی غرق شده را که در سال 1599 در «بانک آمبروزیا» غرق شده بود، نجات داد. ارزش کل گنجینه های نجات یافته به 205 هزار و 536 پوند رسید. این، سرآغازی برای ماجراجویی های بعدی و کاوش در دل زمین برای رسیدن به گنج بود؛ گنجی گاه خیالی، که اغلب به بهای از بین بردن گنج واقعی، یعنی طبیعت اتفاق افتاده است. جویندگان گنج برای دستیابی به طلا، نقره یا سایر مواد باارزش، به جان خانه های متروکه، سایت های باستان شناسی، مناطقی که نشان دهنده تمدنی در سالیان دور بوده اند، جنگل ها، غارها یا هر جای دیگری که فکرش را کنید، می افتند.

اخیرا هم که بیشتر آنها پا را فراتر گذاشته و در زیر آب شروع به کاوش کرده اند، جایی که فناوری مدرن امکان دسترسی به لاشه های حاوی اشیای قیمتی را فراهم می کند که قبلا غیرقابل دسترس بودند. این غارتگران افرادی هستند که به طور غیرقانونی و بدون هیچ علاقه ای به تحقیقات باستان شناسی به دنبال بقایای باستان شناسی یا تمدن های به جامانده از گذشته می گردند. آزاده چیذری در گزارشی با عنوان «سارقان تاریخ؛ جویندگان گنج با محیط زیست چه می کنند؟» که در شماره اخیر هفته نامه «تجارت فردا» منتشر شده، به بررسی تبعات فعالیت های کاوشگران گنج بر طبیعت پرداخته است. در این گزارش آمده است: آناتولی خانه بسیاری از تمدن های باستانی از جمله هلن ها، روم های باستان، بیزانس، سلجوقیان و عثمانی ها بوده است و بناهای تاریخی و آثار تاریخی بی شماری در تقریبا هر اینچ از کشور قابل مشاهده است.

آناتولی که یادآور موزه ای در فضای باز است، بیش از آنچه به چشم می آید، میزبان زیبایی های تاریخی است: بسیاری از آنها در زیر دشت های وسیع این منطقه تاریخی مدفون شده اند. این گزارش می افزاید: شکارچیان گنج، افراد ماجراجو و خیال بافی هستند که می خواهند به راحتی درآمد کسب کنند. در بسیاری از موارد، گنج یابی تقریبا به بیماری روانی تبدیل شده است. این شکارچیان غیرقانونی ممکن است تمام پول خود را برای خرید نقشه ها و تجهیزات گنج خرج کنند، به این امید که ثروت متعلق به تمدن های قبلی را پیدا کنند. این شکارچیان حتی برای ماه ها، در حومه های ترکیه سفر می کنند و حفره های بزرگ حفر می کنند، یا حتی به خانه های قدیمی و متروکه می روند. در نتیجه، این جویندگان گنج پول و زمان خود را از دست می دهند و صدمات جبران ناپذیری به مناظر ترکیه و حتی املاک خصوصی مردم وارد می کنند.

پروفسور ساکت پکاک، از گروه تاریخ هنر در دانشگاه حاجت تپه معتقد است یکی از دلایل اصلی گنج یابی در ترکیه خرافاتی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است: «به ویژه، داستان هایی درباره دفن طلا در زیر ساختمان هایی که متعلق به جوامع مسیحی یونانی، ارمنی و گرجستانی در آناتولی باستان است، به انگیزه شکارچیان برای جست وجوی طلا و تخریب این آثار باستانی دامن می زند. البته این باورهای خرافی درست نیست. من کاوش هایی را در شهر نیغده (Niğde) آناتولی انجام داده ام. طبق مطالعات مردم شناسی، عادات غذایی این منطقه تقریبا مشابه آن زمان است، بنابراین می توان گفت که یک روستایی در دوره بیزانس، به اندازه یک فرد روستایی که در حال حاضر در نیغده زندگی می کند ثروتمند بوده، بنابراین، روستایی ای که در آن دوره در نیغده زندگی می کرده، نمی توانسته گنجی از خود به جای بگذارد.»

این گزارش به نقل از پکاک آورده است: «البته من موارد گرانبهای زیادی مانند آثار معماری یا نقاشی دیده ام، اما شکارچیان به آنها علاقه ای ندارند. شکارچیان فقط بر روی فلزات اشرافی مانند نقره یا طلا تمرکز می کنند. من روان شناس نیستم، اما به نظر من گنج یابی اعتیادی است مانند نیکوتین یا الکل. البته برخی از فیلم های ترکی و فیلم های هالیوودی مانند «ایندیانا جونز» نقش مهمی در این اعتیاد دارند. آنها این احساس کاذب را ایجاد می کنند که در تمام سازه های عتیقه گنج وجود دارد. تونل هایی وجود دارد که جویندگان را به جاهای دیگر می برد.» پکاک در پایان گفت: بیشتر این حس ها اشتباه و از نظر علمی ثابت نشده است.

تخریب میراث دو هزارساله سودان
این گزارش اضافه می کند: در سال 2020، باستان شناسانی که به «جبل مراغه» در شرق سودان رسیدند، با پنج مرد مواجه شدند که از یک جفت ماشین حفاری برای ایجاد یک خندق به عمق 16.7 متر و طول 19.8 متر در چشم انداز صحرا استفاده کرده بودند. این اقدام ویرانگر این مکان باستانی دو هزارساله را غیرقابل شناسایی کرد. حباب ادریس احمد، باستان شناسی که در سال 1999 ویرانه های جبل مراغه را کاوش کرد، به خبرگزاری فرانسه (AFP) می گوید: «آنها از حفاری اینجا فقط یک هدف داشتند و آن یافتن طلا بود. آنها یک کار دیوانه وار انجام دادند: برای صرفه جویی در زمان، از ماشین آلات سنگین استفاده کردند.» به گفته حاتم النور، مدیر آثار باستانی و موزه های سودان زمین جبل مراغه حاوی پیریت (سنگ آتش زنه) معدنی فلزی است که احتمالا فلزیاب های طلایاب را فعال و آنها را متقاعد کرده است که حفاری را آغاز کنند. این سایت نادر «حاوی اطلاعات مفید زیادی برای تحقیق در مورد تاریخ سودان است».

شکار گنج چند میلیارد دلاری در شیلی
بر اساس این گزارش یک پرواز دو و نیم ساعته، پایتخت شیلی، سانتیاگو و پارک ملی Archipiélago de Juan Fernández را از هم جدا می کند. این مجمع الجزایر غنی از تنوع زیستی دریایی و زمینی، شامل سه جزیره است: سانتا کلارا، آلخاندرو سلکرک و رابینسون کروزوئه، که محل زندگی سان خوان باوتیستا، تنها سکونتگاه دائمی جزایر است. طبق افسانه ها، گنجی در دریای اطراف جزیره نهفته است. این گزارش اضافه می کند: برای دو دهه، جویندگان گنج در جست وجوی خود از بیل و کلنگ استفاده می کردند. اما در نوامبر 2019، با معرفی یک بیل مکانیزه با چکش مکانیزه، روش ها به شدت تغییر کرد. ظهور این تغییر، باعث بحث و جدل در مورد تخریب بالقوه محیط زیست در پارک ملی شد که در سال 1977 به عنوان ذخیره گاه زیست کره یونسکو معرفی شد.

جارو کردن کف دریا به بهانه گنج
دزدان دریایی باستانی و شکارچیان گنج مدرن وجود دارند. در 5 اکتبر 1804، ناو «لا مرسدس» به پایان سفر خود در ته دریا نزدیک دماغه سنت مری، در جنوب پرتغال رسید. حمله غافلگیرانه انگلیسی ها ناوگان را که در آستانه رسیدن به مقصد بود، از بین برد. در آن زمان، دو ملت در صلح بودند. با این حال، این اتفاق برای نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا اهمیت چندانی نداشت. این گزارش می افزاید: جزرومد و ماهی ها، نگهبانان خاموش گنجی بودند که بیش از دو قرن پیش با مرسدس غرق شد؛ تا اینکه در سال 2007 کشف آن با سروصدای فراوان اعلام شد. از سال 1999، چراغ های الکتریکی و زیردریایی های روباتیک به طور دوره ای آرامش بستر دریا را مخفیانه بر هم می زدند. شرکت اودیسه (Odyssey) در حال جارو کردن ته دریا در جست وجوی لاشه کشتی بود، حتی اگر این یک مکان باستان شناسی بالقوه ظریف بود. سرانجام این شرکت هدف خود را پیدا کرد: تقریبا 600 هزار سکه نقره و طلا در پرو که در زمان چارلز چهارم ضرب شده بود.

این گزارش می افزاید: این سکه ها از جبل الطارق به فلوریدا، شهری که دفتر مرکزی اودیسه در آن قرار دارد، منتقل شد. با این حال، دولت اسپانیا شکایتی را علیه این شرکت آغاز کرد. در سال 2011، دادگاه تجدیدنظر ناحیه یازدهم در آتلانتا، جورجیا، تصمیم یک قاضی فلوریدا را که به نفع اسپانیا رای داد، تایید کرد. این سکه ها در سال 2012 بر اساس یک تصمیم قانونی بازگردانده شدند که دیگر اجازه هیچ گونه درخواست تجدیدنظر یا برگشتی را نمی داد. با این حال، بازرسان متوجه شدند که این شرکت هنوز برخی از اشیا را که از جبل الطارق بازیابی شده، پنهان کرده است. در نهایت آنها مجبور شدند همه چیز را برگردانند و بخش زیادی از هزینه های دادگاه را بپردازند.