روزنامه شرق، یکشنبه ۲۱ دی ۱۳۸۲ - ۱۸ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۱۱ ژانویه ۲۰۰۴

مژگان ایلانلو: در ابتدای سال دو هزار و سه میلادی التهاب و هیجان احتمال حمله به عراق بزرگ ترین چالشی بود که جهان اسلام را از مصر سکولار تا دعاهای پر سوز و گداز قاریان قرآن و امامان جماعت در مکه و مدینه در بر می گرفت. جهان مسیحیت و شخص پاپ ژان پل دوم بیشترین تلاش را در بین رهبران مذهبی جهان انجام داد تا حمله نظامی به عراق صورت نگیرد. دالایی لاما رهبر بوداییان تبت و دارنده جایزه صلح نوبل به شکلی مرموز در برابر حادثه سکوت کرد. بقایای جسد قدیسین مسیحی از جمله مادر ترزا به عراق حمل شد تا به تبرک و تیمم جسد آنها جنگ و خونریزی در عراق روی ندهد اما پس از پایان مراسم حج، جنگ با تمام قوا اتفاق افتاد و جورج بوش رئیس جمهور آمریکا بر روی عرشه کشتی جنگی خود در خلیج فارس با خواندن متن هایی از انجیل، سربازان خود را به انجام غسل تعمید سفارش کرد و آنها را شهیدان راه حق نامید . او آمریکا را کشوری خواند که مامور آزادی بشر از شر شیاطین است و نبرد خود را صراحتاً نبردی بین حق و باطل نامید.

پس از این حادثه که جهانیان را به شکل عام و جهان اسلام را به شکلی خاص در بهت و حیرت فرو برد، دولتمردان کشورهای اسلامی با شتابی باورنکردنی و در نهایت دست پاچگی به انجام اصلاحات و حذف مواردی در متون تعلیمی و تربیتی خود پرداختند که قرن ها طول کشیده بود تا این مسائل در بافت فرهنگی و اعتقادی مردمان سرزمین اسلامی رسوخ کند.

پاکستان و عربستان که نخستین مظنونان پرورش تروریسم بودند در انجام اصلاحات گوی سبقت را از یکدیگر ربودند و در اواخر سال مصر و اردن نیز به این میدان مسابقه وارد شدند.

اردن روحانی ارشد محترم و با نفوذ سعودی را که برای انجام یک سخنرانی به این کشور دعوت شده بود تا درباره تفاوت میان جهاد اسلامی و تروریسم سخن بگوید شبانه و به شکلی توهین آمیز از کشورش اخراج کرد و پاکستان تا آن اندازه به اقلیت های مسیحی و یهودی این کشور در قوانین خود توجه کرد که آنها در یک گردهمایی تهدیدآمیز در ماه سپتامبر خواستار حضور در مقامات بالای کشور و تصمیم گیری های کلان مملکتی شدند . مشرف که بدون شک عنوان قدرتمندترین رئیس جمهور با نفوذ پاکستان در سال های اخیر را به خود اختصاص داده است همزمان با دستگیری رهبران شیعه و سنی نظیر ساجد نقوی و همراهانش و اعلام ممنوعیت هر گونه فعالیت برای گروه های دینی مسلمان بدون هماهنگی و کسب اجازه از دولت، از مدارس تبشیری مسیحیان در ایالت پنجاب دیدار کرد و با اعلام حمایت صریح از گسترش این مدارس آنها را عاملی برای توسعه و ترقی پاکستان دانست. مصر نیز در این میان به رغم آن که نتوانست به روند شتابزده اصلاحات آن گونه که در عربستان و پاکستان روی می داد سرعت بخشد، توانست با دستگیری رهبران و اعضای با نفوذ اخوان المسلمین قدرت مخالفین داخلی را کاهش دهد و زمینه را برای حرکت سریع السیر به سوی اصلاحات در متون دینی و باورهای مذهبی مسلمانان ریشه دار و متعصب آماده سازد.

الازهر به عنوان با سابقه ترین و نیز صلاحیت دارترین مرکز صدور فتوا در جهان اسلام در طول سال گذشته بارها و بارها با عکس العمل در برابر حوادث مختلف نشان داد که خواستار ربودن گوی سبقت در مسابقه اصلاحات از دیگر رقیبان است، چنان که در جنجالی ترین موضع گیری در آخرین روزهای سال زنان مسلمان مهاجر در فرانسه را به تابعیت از قانون این کشور و برداشتن حجاب توصیه کرد. فتوایی که به غیر از چند مخالفت خرد و کم  اهمیت هیچ کس در جهان اسلام نسبت به آن واکنش قابل توجهی انجام نداد. و این در حالی است که دانشگاه الازهر شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل را به علت عدم رعایت حجاب مورد توبیخ شدید قرار داد.

نمایش هیجان انگیز اصلاحات در همه آن چه که تاکنون به عنوان هویتی عربی _ اسلامی شناخته شده بود در عربستان که مهد و کانون تولد و تولید اسلام و عربیت است از همه کشورهای دیگر تماشایی تر بود. طرح ملی برای تغییر متون درسی که برخاسته از آیات قرآنی و تفاسیر متفکران موثر و صاحب نام جهان اسلام بوده است و حذف کلیه مواردی که به ضرورت جهاد اسلامی و مبارزه با کفر و الحاد می پرداخته از جمله مهم ترین اقدامات جنجال برانگیزی بود که گفته می شود پس از حوادث یازدهم سپتامبر دولت عربستان تحت فشارهای مکرر دولت آمریکا مجبور به عملی کردن آن شد.

طرح اصلاح در پلیس شریعت عربستان که مامورانی برای امر به معروف و نهی از منکر بودند و نیز منع سخنرانی درباره جهاد اسلامی و شهادت و توبه شیوخ و تئوریسین های برجسته سعودی در تلویزیون این کشور چهره ای منحصر به فرد و قابل تامل از حوادث سال ۲۰۰۳ در کشور عربستان ساخت.

این حوادث در حالی برای جهان اسلام و قلب های تپیده آن اتفاق افتاد که تقریباً هر هفته شاهد برگزاری نشست ها و کنفرانس  ها و سمینارهای پرآوازه در سراسر جهان اسلام هستیم که در هر کدام از آنها سخنرانان و متفکران و اندیشمندان در اثبات صلح دوست بودن اسلام گریبان می درند و سینه چاک می کنند که اسلام از ابتدای پیدایش تاکنون اهل مدارا و تسامح بوده است. و به رغم آن جهان در سال ۲۰۰۳ هنوز بر این باور تاریخی هانتینگتون پافشاری می کند که اسلام دارای مرزهای خونینی است. در اندونزی و مالزی علمای با نفوذ اسلامی به میدان آمدند و پیش از آن که دولت ها اقدام به انجام اصلاحات کنند خود در سخنرانی هایی مکرر بر ضرورت تغییرات اساسی و بنیادی در باورهای اسلامی تاکید کردند و یادآور شدند که اگر اسلام خواستار توسعه و گسترش در میان مردمان جهان است باید خود دست به کار شود و به زبان مردم امروز سخن بگوید نه این که با کمک اهرم دولت و قوانین حکومتی به مردم تحمیل شود.

شبه قاره هند و کشمیر شاید تنها سرزمین هایی بودند که تعصب اسلامی در مواجهه با هندوهای افراطی کمتر مجالی برای سخن گفتن از اصلاحات داد. آنها هر روز و به هر بهانه ای به جنگ با هندوها رفتند و اخبار و گزارش های خبری سرشار از ارائه آمارهای کشته شدگان و زخمیان این منطقه است.

در فلسطین و لبنان در سال ۲۰۰۳ عملیات انتحاری شدت بیشتری به خود گرفت و جوانان مسلمان ناامید از رفتارهای دیپلماتیک سران مسلمان خود به میدان آمدند و برای غرور و هویت پایمال شده خود با بستن مواد منفجره به خود غیرت و تعصب خود را فریاد زدند، غیرت و تعصبی که بارها و بارها از سوی رهبران و مراجع اسلامی نظیر علامه فضل الله و ماهاتیر محمد، شیوخ الازهر و حتی پاپ ژان پل دوم مورد نکوهش شدید قرار گرفت و عملی غیر دیندارانه خوانده شد. به هر حال چهره کشورهای اسلامی در سال ۲۰۰۳ چهره ای قابل تامل بود تا آن جا که شاید بتوان این سال  را یکی از نقطه های عطف در تاریخ این دین دانست.