بازار قدیم شهر گهواره

این بازار با قدمتی دیرینه در دوره قاجاریه، به دستور حاکمان گوران (از خاندان یاسمی) توسط معماران وقت با مصالح خشت خام، سنگ، کاهگل، سقف تیر چوبی، پشت بام کاهگلی و درهای چوبی یکنواخت به سبک معماری دوره قاجاریه در بافت قدیمی شهر احداث شد. این بازار دارای چندین باب مغازه بود و در ابتدای بازار به صورت اجاره ای در اختیار عده‌ای از کاسبان کلیمی مهاجر ساکن گهواره و بومیان شهر قرار داشت که به حرفه‌های خیاطی، اغذیه‌فروشی، نجاری، کفاشی، نمدمالی، آهنگری، قصابی، پیرایشگری و ... اشتغال داشتند.
 

ویژگی‌های بازار

چایخانه بازار: در ابتدای دروازه‌ها از گذر شمالی کوچه آهنگری برادران صالحی (زنده یادان احمدخان و حسین خان پسران استاد نجف) به بازار در ضلع غربی چایخانه‌ای وجود داشت که در فصل پاییز و زمستان محل تجمع کشاورزان و کارگران بود. در این مکان داستان‌های شاهنامه (رستم و سهراب، رستم اسفندیار، بیژن و منیژه و ...) با گویش گورانی توسط یکی از روایتگران توانای محل به نام ملا طهماسب القاصی بازگو می‌شد.

تک درخت بازار: علیرغم تخریب بازار در گذر ورودی جنوب شرقی آن درخت سپیدار تنومندی با قدمت 95 سال باقی مانده و در فصل‌های بهار و تابستان جایگاه پرندگان است. این درخت توسط زنده یاد کاکامراد مرادیان در سال 1308 کاشته شده، همچنان سرسبز و خرم و چشم‌انداز آن برای افراد مسن و میانسال یادآور خاطرات سپری شده در بازار قدیم است.

سکوهای بازار: در ضلع غربی بازار سکوهایی وجود داشت که در غروب فصل‌های بهار و تابستان محل تجمع کشاورزان، کارگران روزمزد و جوانان بود.

نهر (جوب) آب زیر بازار قدیم: در گذشته‌ای خیلی دور تا حدود دهه سی در زیر بازار در ضلع شرقی نهر آبی جاری بود که باغات روانشادان میرزا محمدعلی القاصی و سید اصغر ترابی (املاک اسماعیل خان یاسمی مشهور به سالار اقبال حاکم گوران) در جایگاه محله فعلی باندومان شهر گهواره در شمال بلوار ولیعصر بوسیله آن آبیاری می‌شد.
 

دروازه‌های بازار: بازار قدیم چهار دروازه داشت. دروازه‌های جنوبی به کوچه سابق کلیمی‌ها (فعلی مرادیان)، کوچه‌های فرمانی و مرتضوی و دروازه شمالی به کوچه سید اکبر ترابی و کوچه سابق آهنگری برادران صالحی (استادان احمدخان و حسین خان) ختم می‌شد.

معاملات بازار: در ابتدای بازار به علت کمبود نقدینگی بیشتر اجناس به صورت پایاپای (کالا به کالا) مبادله می‌شد. مشتریان با تحویل گندم، جو، نخود، تخم‌مرغ به مغازه‌داران در مقابل چای، قند، خرما، نفت و ... دریافت می‌کردند.

نگهبانی بازار: در ضلع غربی بازار جنب مغازه روانشاد استاد لطیف مهدیه (امروزه کوچه منزل فرزندان زنده یاد استاد احمدخان صالحی) اتاق کوچکی وجود داشت که معروف به اتاق نگهبانی بود.
 

سرانجام بازار قدیم

سال 1341 با فروپاشی نظام بزرگ مالکی و پایان حکومت حاکمان محلی در سراسر کشور، مستاجران مغازه‌های بازار قدیم شهر گهواره که عده‌ای بومی و تعدادی کلیمی مهاجر بودند نسبت به خریداری مغازه اقدام کردند و به بازار رونقی دادند. همچنین با مهاجرت کلیمیان از شهر گهواره در سال 1344 به کرمانشاه، تهران و خارج کشور، کلیه مغازه‌ها توسط کاسبان بومی خریداری و روند بازار ادامه داشت.

با تغییر چهره شهر بعد از سال 1357 و مهاجرت بیشتر کاسبان به مغازه‌های جدید در بلوار ولیعصر در دهه 60 از رونق این بازار کاسته شد. و در دهه 90 به دلیل 
عدم همراهی ادارات مرتبط با بازسازی بازار قدیمی: علی‌رغم تلاش کسبه برای مرمت و بازسازی بازار، همکاری لازم از سوی ادارات ذیربط صورت نگرفت.

• مشکلات صاحبان مغازه‌ها با توجه به گرانی مصالح: هزینه بالای مصالح نوین، مانع بزرگی برای بازسازی اصولی بازار بود.
• زلزله‌های پی در پی و فرسودگی بازار: وقوع زلزله‌های متعدد، بر خرابی و فرسودگی بناهای بازار افزود.
• تعریض کوچه و ساختمان‌سازی جدید: طرح‌های توسعه شهری، منجر به تخریب برخی قسمت‌های بازار شد.

در نهایت، این عوامل دست به دست هم دادند تا بازار قدیم شهر گهواره برای همیشه به تاریخ پیوست.

گردآورنده: نعمت خدایاری، خرداد ماه ۱۴۰۳ خورشیدی، کرمانشاه

منابع:

• فصل هفتم کتاب "نگین سبز زاگرس، گهواره" نوشته نعمت خدایاری
• "ایل سنجابی و مجاهد ملی" به تحریر و تحشیه دکتر کریم سنجابی
• یادداشت‌های مکتوب زنده یاد کدخدا حسن احمدی، دهبان سابق گهواره

تشکر:

• از آقای احمد فجاد، همکار فرهنگی پیشکسوت، بابت کارهای فناوری و گرافیک تصاویر بازار قدیم گهواره.

نکات تکمیلی:

• درب‌های مغازه‌ها تا سال ۱۳۴۱ خورشیدی، به دلیل مالکیت حکومتی، یکسان بودند. پس از خرید توسط کسبه، درب‌ها بر اساس سلیقه شخصی تغییر یافتند.

پی‌نوشت:

• علی اکبرخان سنجابی، معروف به سردار مقتدر، فرزند شیرخان صمصام الممالک، حاکم سنجابی و نوه‌ی حسن خان بختیار سنجابی (بانی استقلال ایل سنجابی در ناحیه‌ی کرمانشاهان) بود.
• ... (توضیحات تکمیلی در مورد سایر منابع و افراد ذکر شده در متن اصلی، مشابه موارد فوق آورده شده است.)