عکاس: مونا عادل

در دل محله حسن‌آباد، در میان خیابان‌های شلوغ و پررفت‌وآمد تهران، بنایی آجری و دوطبقه خودنمایی می‌کند که غبار زمان بر چهره‌اش نشسته و داستان‌های ناگفته‌ای در دل آجرهایش نهفته است. این بنا که روزگاری پناهگاه کودکان بی‌سرپرست و یتیمان بود، اکنون در سکوت و ابهام فرو رفته و آینده‌اش نامعلوم است.

وقف زمینی برای آینده‌ای روشن:

داستان این بنا به عزیزخان خواجه‌ندائی، یکی از خواجه‌سرایان معروف دربار قاجار، بازمی‌گردد. او که ثروتی هنگفت اندوخته بود، زمین‌های بسیاری را به نام خود داشت. از جمله این زمین‌ها، زمینی بود که بنای متروکه حسن‌آباد در آن واقع شده است. عزیزخان با وقف این زمین‌ها، آینده‌ای روشن برای آن‌ها رقم زد.

مدرسه متقین: پناهی برای کودکان بی‌سرپرست:

در سال ۱۳۱۳، در دوران حکومت رضا شاه پهلوی، با توجه به نیازی که به مکانی برای نگهداری و آموزش کودکان بی‌سرپرست و یتیم احساس می‌شد، از محل وقف عزیزخان، مدرسه‌ای به نام "متقین" در این زمین‌ها بنا شد. این مدرسه با هدف ارائه آموزش و پرورش و همچنین آموزش یک حرفه به دانش‌آموزان، دروازه‌های امید را به روی این کودکان بی‌سرپرست گشود. دانش‌آموزان در این مدرسه به صورت شبانه‌روزی زندگی می‌کردند و از امکانات آموزشی و رفاهی بهره‌مند می‌شدند.

معماری باشکوه و استحکام مثال‌زدنی:

بنای متروکه حسن‌آباد در دو طبقه طراحی و ساخته شده است. نصرالله حدادی، تهران‌شناس، که به مدت پنج سال در طبقه اول این بنا مشغول به کار بوده است، از استحکام و پایداری بنا سخن می‌گوید. او می‌گوید: "ساختمان بسیار خوش‌ساخت و مقاومی است."

کاربری‌های متعدد در گذر زمان:

با گذشت زمان، کاربری بنای متروکه حسن‌آباد دستخوش تغییر شد. طبقه اول به اداره برنامه و بودجه اختصاص یافت و در طبقه دوم همچنان دختران یتیم زندگی و تحصیل می‌کردند. مدتی بعد، طبقه اول به چاپخانه اداره برنامه و بودجه تبدیل شد و اوراق بهادار، سفته و... در آن چاپ می‌شد.

حکایات و روایات:

مهرشاد کاظمی، تهران‌شناس، روایتی را نقل می‌کند که بر اساس آن، مدتی طبقه اول این ساختمان به عنوان دفتر کار محمد مصدق، نخست‌وزیر ایران، مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

سرنوشتی نامعلوم: تخریب یا حفظ؟

متاسفانه، این بنای تاریخی و ارزشمند که یادگاری از دوران قاجار و پهلوی است، اکنون در حال متروکه شدن است. زمزمه‌هایی از تخریب این بنا و تبدیل آن به یک مرکز تجاری به گوش می‌رسد.

ضرورت حفظ و احیای یک میراث فرهنگی:

مدافعان میراث فرهنگی با ابراز نگرانی از تخریب این بنا، خواستار حفظ و احیای آن هستند. آنها معتقدند که این بنا به عنوان نمادی از تاریخ تهران و یادگاری از نیات خیرخواهانه واقف آن، باید حفظ و به مکانی فرهنگی و یا آموزشی تبدیل شود.

بنای متروکه حسن‌آباد، نمادی از فراز و نشیب‌های تاریخ:

این بنای آجری در سکوت خود، گویی حکایات دوران گذشته را زمزمه می‌کند. از وقف و نیکوکاری تا پناهگاه کودکان بی‌سرپرست و یتیمان، از کاربری‌های مختلف در دوران‌های متعدد تا سکوت و ابهام در مورد آینده، این بنا نمادی از فراز و نشیب‌های تاریخ تهران است. امید است که با درایت و تدبیر مسئولان، این میراث فرهنگی از گزند تخریب نجات یابد و به عنوان یادگاری ارزشمند برای نسل‌های آینده حفظ شود.