پارسا کارشناسی ارشد 1401
پدیدآور: مرتضی اکبری جوچی 
استاد راهنما: علی یوسفی 
استاد مشاور: علیرضا علی پور 
استاد مشاور: علیرضا گوهری
دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشکده مهندسی کشاورزی
چکیده

تخلیه آب‌های زیرزمینی بر اثر اضافه برداشت ناشی از حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز در آبخوان نجف‌آباد باعث افت شدید سطح آب زیرزمینی، شوری و کاهش کیفیت آب، فرونشست زمین، کاهش آبدهی چاه‌ها، بیکاری و مهاجرت کشاورزان شده است. یکی از راهکارهای نجات آبخوان‌ها توسعه سبک حکمرانی بازار از طریق ارتقای زنجیره ارزش کسب وکارهای کشاورزی دانسته شده است. هدف این بررسی آن است که نقش بهبود زنجیره ارزش محصولات کشاورزی را در کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی مورد تحلیل قرار دهد. بدین منظور، پس از شناسایی آسیب پذیرترین نقاط آبخوان و سهم نیاز آبی الگوی کشت محصولات مختلف، زنجیره ارزش محصولات شلتوک در دهستان گرگن جنوبی، یونجه در دهستان نورآباد و پیاز در دهستان گلستانه انتخاب شدند. سپس، به پهنه‌بندی زنجیره ارزش، تحلیل ارزش افزوده و نحوه توزیع آن، مقایسه مزیت رقابتی محصولات منتخب، ارزیابی انواع ضایعات قبل و پس از برداشت، تحلیل جنسیتی نیروی کار و الگوی جریان دانش و اطلاعات پرداخته شد. یافته‌ها نشان داد که حدود 63 درصد از آب مصرفی از طریق آب مجازی به خارج از آبخوان منتقل می‌شود. بیشترین خلق ارزش افزوده در تمامی مسیرهای پیاز تازه خوری و انباری را کشاورزان ایجاد می‌کنند و کمترین سود مدیریتی را بدست می‌آورند. همچنین، تاکید بر توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری به عنوان یک راه حل بهبود زنجیره ارزش، عملاً نقشی در افزایش حاشیه سود کشاورزان نخواهد داشت. از مهمترین یافته‌های این پژوهش آن است که کشاورزان کارکردهای مختلفی از تولید، تجارت و فرآوری را برعهده دارند که بر ناکارامدی بازار و زنجیره ارزش افزوده و موجب شده که کشاورزان با وجود خلق ثروت بیشتر در زنجیره، کمترین دریافتی را داشته باشند. در ارتقای هماهنگی افقی که از مشکلات اصلی زنجیره ارزش محصولات منتخب آبخوان نجف‌آباد است، مهمترین مانع رقابت بین سبک‌های حکمرانی و یا غالب بودن یک سبک و نقش کم‌رنگ سایر سبک‌ها است. با توجه به غالب بودن شیوه سنتی انبارداری در منطقه و ضایعات نسبتاً بالای آن، بهسازی این روش سنتی انبارداری و بهبود دانش بومی کشاورزان در کنار حفظ کنش جمعی آنان پیشنهاد می‌شود. همچنین، تا زمانی که کنترلی بر برداشت آب از آبخوان‌ها چه از طریق رویکرد آمرانه دولت (سلسله مراتبی) و یا خودکنترلی از طریق مدیریت اجتماع محور، شکل نگرفته باشد، عملاً، تلاش در جهت بهبود زنجیره ارزش نمی‌تواند نقشی در احیا آبخوان‌ها داشته باشد. با وجود آنکه تاکید فراوانی بر توسعه کشت نشائی، سیستم‌های آبیاری تحت فشار و گلخانه‌ها برای کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی می‌شود، با توجه به اینکه همچنان آبخوان‌ها بدون محدودیت مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند؛ ثمره آن فقط تراژدی منابع مشترک (یعنی هر فردی انگیزه دارد بدون توجه به دیگران و رفاه جامعه تا جایی که می‌تواند از منابع مشترک استفاده کند. این فعالیت باعث مصرف بیش از حد و در نهایت از بین رفتن منابع مشترک می‌شود) خواهد بود.