پارسا کارشناسی ارشد 1375
پدیدآور: جلال شاهرخ 
استاد راهنما: امین چهاردهی
دانشگاه تربیت معلم تهران، دانشکده علوم
چکیده

منطقه مورد بررسی در 45 کیلومتری غرب شهر قم و در حد فاصل دو محور اصلی ساوه - اصفهان و ساوه - اراک قرار گرفته است . با رجوع به نقشه 1/250000 چهارگوش قم این منطقه با مساحت حدود 728 کیلومترمربع در بخش مرکزی قرار گرفته است . و از لحاظ موقعیت زمین‌شناسی این منطقه بخشی از زون ایران مرکزی می‌باشد که در امتداد زون آتشفشانی ارومیه - دختر قرار گرفته است و قدیمترین رخنمونهای موجود در آن را سنگهای متعلق به ائوسن تشکیل داده است . گسلهای اصلی منطقه با امتداد شمال غرب - جنوب شرق و شمال - جنوب نقش تعیین‌کننده‌ای در سرگذشت زمین‌شناسی از جمله کنترل حوضه‌های رسوبی و فرآیندهای آتشفشانی ایفا نموده‌اند بطوری که منطقه محل برخورد این دو روند بوده و حرکات راست گرد گسلهای حداقل شرایط لازم جهت شکل‌گیری ولکانیت‌های نئوژن را بوجود آورده‌اند. اصولا تظاهرات آتشفشانی منطقه مورد مطالعه با توجه به جایگاه چینه‌شناسی سنگهای آتشفشانی مشاهده نشان‌دهنده زمان پس از اکی‌تانین‌تا بوردوگالین می‌باشند. بعبارت دیگر ولکانیسم در منطقه سلفچگان - تفرش از ابتدای میوسن شروع شده و تا پلیوسن ادامه داشته است . براساس آنالیزهای حاصل از تجزیه 17 نمونه از سنگها و مطالعات میکروسکوپی ترمهای مختلف سنگهای منطقه شامل بازالت ، آندزی بازالت ، آندزیت ، داسیت ، و همچنین دیوریت و دیوریت کوارتزدار می‌باشند که به صورت ولکانیت (برش و گدازه) و ساب ولکانیک در منطقه تظاهر نموده‌اند. از خصوصیات بارز آندزیت و داسیت‌ها حضور بلورهای درشت آمفیبل با ترکیب پارگازیت می‌باشد که براساس نظر امامی 1981 جدایش پارگازیت در غنی شدگی ماگمای باقی‌مانده از نظر سیلیس نقش به سزایی داشته است . ترکیب دایکهای منطقه عمدتا آندزیتی و داسیتی است که بعنوان فازهای انتهایی ولکانیت‌ها و رسوبات قدیمی (عمدتا سازند قرمز بالایی) را قطع نموده‌اند، روند جایگیری این دایکهای از روند شمال غرب - جنوب شرق و شمال - جنوب موجود در منطقه پیروی می‌نماید. نهایتا با توجه به نمودارهای موجود جایگاه تکتونوماگمایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است که این موقعیت با مناطق اوروژنیک و ماگماتیسم بعد از کوهزائی مطابقت بیشتری دارد. با این وجود با توجه به رخساره‌های رسوبی و تغییرات جانبی رسوبات و تغییرات ناگهانی ضخامت آنها این باور بوجود می‌آید که نهشته‌ها در یک محیط و سیستم هورست و گراپن بوجود آمده‌اند. مرز حوضه‌ها گسلهای عمیق و فعال منطقه بوده و حرکات این گسلها باعث ولکانیسم ترسیر شده است . اصولا حرکات راستگرد گسلهای اصلی با جهت شمال غرب - جنوب شرق توانسته یک فاز کششی محلی ایجاد نماید. در این صورت مواد مذاب قدیمی در حال انجماد در مخازن ماگمائی قبلی منطقه این امکان را یافته‌اند تا از طریق گسلهای کششی محلی به سطح زمین راه یابند. در مراحل انتهایی ماگماتیسم علاوه بر داسکهای جهت یافته و دایکهای متقاطع و غیرجهت یافته زیادی در شکستگی‌های حاصل از انقباض توده‌های آتشفشانی بوجود آمده‌اند که ارتباط با تکتونیک عمومی منطقه نداشته است . با توضیحات فوق می‌توان ترکیب شیمیایی حاصل از سنگهای آتشفشانی ساوه - آشتیان - جنوب قم را به نقش شکستگیهای منطقه و کشش‌های محلی در زمان فازهای کوهزایی نئوژن نسبت داد یعنی واقعه‌ای که در پلیوسن و کواترنر در اطراف دریاچه وان و آرارات (ترکیه)، شرق دریاچه ارومیه، منطقه قروه و بیجار رخ داده است .