مجله  پگاه حوزه  15 تیر 1381، شماره 56 

نویسنده : ملکوتیان، مصطفی
همه ی انقلاب ها بسته به شرایط بین المللی و نوع و ماهیت خود، بر مسایل منطقه ای و جهانی تأثیر می گذارند. در یک پژوهش که توسط «پیتریم سوروکین» در دهه ی 1930 درباره ی انقلاب ها و اغتشاشات اروپایی از گذشته تا همین دهه صورت گرفت، مشخص شد که تقریبا هیچ انقلابی بدون تأثیرات منطقه ای و جهانی نبوده است. انقلاب اسلامی نیز از این امر مستثنی نیست، با این توضیح که میزان نفوذ بین المللی و بازتاب این انقلاب (حتی در قیاس با تعدادی از مشهورترین انقلاب های معاصر) گسترده بوده و موجب رکود کار تعدادی از حرکت های رهای بخش ملی یا مارکسیستی در جهان اسلام بوده است. بازتاب انقلاب اسلامی ایران را می توان در 7 محور بررسی و خلاصه نمود:

1. نظریه های سیاسی
برای مثال به قول جان فوران، انقلاب اسلامی موجب ایجاد نسل چهارمی از دیدگاه ها در مورد انقلاب گردید که عوامل علّی متعددی را در تحلیل خود وارد می سازند. البته این دیدگاه ها هنوز کمتر دعوی نظریه پردازی دارند و به ارایه مدل هایی برای انقلاب های پایانی قرن 20 یعنی ایران و نیکاراگوئه اکتفا می کنند.

به علاوه، انقلاب اسلامی و پیروزی آن بر یک دولت مقتدر، موجب تقویت اندیشه های پست مدرنیستی گردیده است، به گونه ای که میشل فوکو آن را یک انقلاب پست مدرن خوانده است. زیرا وقوع انقلاب اسلامی بر این که قدرت در اجزای اجتماعی پراکنده است و فقط در نیروهای مسلح نهفته نیست و این که تاریخ از پیوستگی - که افرادی مانند «فرانسیس فوکویاما» در «پایان تاریخ» گفته اند و مسیر همه ی ملت ها را به سوی لیبرال دمکراسی می دانند - برخودار نیست، تأکید می کند.

از سوی دیگر، وقوع انقلاب اسلامی موجب اهتمام گسترده در محافل علمی و اطلاعاتی جهان برای شناخت این انقلاب، اسلام و به ویژه تشیع گردیده است.

2. تغییرات فرهنگی و سیاسی در میان مسلمانان
وقوع انقلاب اسلامی مسلمانان خاموش را برانگیخت. اعتقاد به ضرورت دخالت در سرنوشت خود و مشارکت در مسایل اجتماعی و سیاسی نه تنها در جهان اسلام، بلکه حتی در کشورهایی که دارای اقلیت های مسلمان هستند، دیده می شود. به علاوه، چهره ی مسلمانان از شرق آسیا گرفته تا غرب آفریقا و اروپا تغییر کرده و گرایش به رعایت ظواهر اسلامی مانند حجاب برای خانم ها و شرکت بیش تر در مراسم دینی آشکارا مشاهده می شود.

3. استراتژی و اهداف قدرت های بزرگ
وقوع انقلاب اسلامی در ایران و خروج ایران از «پیمان سنتو» که حلقه ی اتصال «پیمان ناتو» به «سیتو» بود، به استراتژی جهانی آمریکا لطمه زد. علاوه بر این، انقلاب در کشور ژاندارم آمریکا درمنطقه رخ داده بود و اهمیت مسأله مشخص است. مبارزه ی دایمی آمریکا با انقلاب اسلامی بیانگر میزان ضربه ای است که این کشور از وقوع انقلاب دیده است. از سوی دیگر، انقلاب اسلامی موجب جایگزینی حرکت های اسلامی به جای حرکت های ناسیونالیستی یا کمونیستی در جهان اسلام شد و به این ترتیب زیر پای روس ها در جهان اسلام را خالی کرد. به علاوه انقلاب اسلامی در میان مسلمانان اتحاد شوروی (سابق) نیز تأثیر نهاد.

4. دولت های اسلامی
از پس از وقوع انقلاب اسلامی، به دلیل سیاسی شدن مردم در کشورهای اسلامی، تغییرات آشکاری را به ویژه در تعدادی از دولت ها می بینیم. در اردن «اخوان المسلمین» به کرسی هایی در پارلمان دست یافته است. در لبنان حزب الله در پارلمان نمایندگانی دارد و دیگر از فالانژیست ها خبری نیست. دولت پاکستان از زمان «ضیاءالحق» خود را یک جمهوری اسلامی می داند و در سودان قدرت کاملاً در اختیار اسلام گرایان قرار گرفته است. حتی در عربستان و مصر هم نفوذ گرایشات اسلامی در دولت مشاهده می شود.

5. حرکت های رهایی بخش
هر چند تاپیش از انقلاب اسلامی نیز تلاش هایی برای اسلامیزه کردن جامعه و سیاست در برخی از کشورهای اسلامی مانند مصر (سید قطب) وجود داشت، اما با وقوع انقلاب اسلامی این حرکت ها فراگیر شد. انقلاب اسلامی موجب تغییر در اهداف و روش های برخی حرکت ها به ویژه در شمال افریقا و ایجاد برخی حرکت های دیگر شد. اهداف احزاب و نهضت های مشهوری مانند حزب الله لبنان، الجهادمصر، جبهه ی نجات اسلامی الجزایر، جنبش جهاداسلامی و حماس در فلسطین، جبهه ی آزادی بخش جزیرة العرب، حزب الدعوه ومجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، جنبش های اسلامی در قفقاز (چچن) و آسیای میانه، حرکت های اسلامی در پاکستان و کشمیر، جنبش النهضه ی تونس، سازمان جهانی القاعده، بن لادن و غیره مشخص است و احتیاج به توضیح ندارد. همگی پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران پدید آمده اند.

6. گسترش الهیات رهایی بخش در آمریکای لاتین
آمریکای لاتین شامل 20 کشور است که 18 کشور آن تحتِ استعمار مستقیم اسپانیا بودند. مذهب مسیحیت در این کشورها توسط استعمارگران وارد شد. این دین در زمان استعمار حافظ منافع آن و پس از استقلال حافظ منافع طبقات حاکم بود. اما از دهه ی 1960 م، بر اثر فشار فقر، مردم به کلیساها پناه بردند و آرام آرام کلیسا نقش سیاسی به عهده گرفت. به گونه ای که حتی در انقلاب 1979 نیکاراگوئه، مذهبی ها نیز در کنار سایر مبارزان علیه رژیم سوموزا می جنگیدند. سوموزا بعدها نوشت که کشیش ها در نیکاراگوئه از انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی الهام می گرفتند و حتی ملاقات هایی با حضرت امام داشته اند.

امروز پس از وقوع انقلاب اسلامی الهیات رهایی بخش در آمریکای لاتین گسترش بیشتری یافته و برحسب شرایط در برخی کشورها به صورتی خاص آشکار شده و فعالیت می کند.

7. سازمان های بین المللی
ایران پس از انقلاب حضور در سازمان های بین المللی را به منظور بیان مواضع و دیدگاه های خود و دفاع از مسلمانان و محرومان جهان پیگیری کرده است. مواضع ایران تاکنون بر تصمیمات سازمان هایی مانند کنفرانس اسلامی (به ویژه اجلاس هشتم سران در تهران)، اوپک (در تثبیت نسبی قیمت نفت)، اکو (گسترش پیمان RCD از 3 کشور به 10 کشوردر1376)، یونسکو، غیرمتعهدها و... تأثیر نهاده است.