روزنامه شرق، شنبه ۲۷ دی ۱۳۸۲ - ۲۴ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۱۷ ژانویه ۲۰۰۴

سند آزادگان به نام ژاپنی ها می خورد

رضا زندی: هفته گذشته یک هیات کارشناسی ژاپنی که برای مذاکره در خصوص میدان نفتی آزادگان به ایران آمده بود بی سر و صدا تهران را ترک کرد. به گفته یک منبع مطلع، ژاپنی ها از شرایطی که تهران پیش پایشان گذاشته ناخرسندند. مقامات نفتی ایران سعی می کنند تا مذاکره در خصوص توسعه بزرگ ترین میدان نفتی ایران را در سکوت کامل پیش ببرند چرا که به زعم آنها هر گونه شفاف سازی در این خصوص ممکن است برگ برنده ای برای رقبا محسوب شود و یا طرف اصلی مذاکره (ژاپن) را تحت فشار قرار دهد. از این رو است که بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت در مواجهه با پرسش خبرنگاران در خصوص آزادگان پیوسته بر سکوت تاکید کرده و این جمله را به کار برده است. «در مورد آزادگان حرف نمی زنم.»

یک منبع آگاه نفتی در مورد آزادگان و مذاکره با ژاپنی ها به شرق گفت: میدان آزادگان با ۹۰۰ کیلومتر مربع وسعت به لحاظ فنی پیچیدگی های خاصی دارد. تاکنون هم ۵ چاه در آن حفاری شده و اطلاعات جدیدی از میدان به دست آمده است از طرفی مذاکره با ژاپنی ها هم کار ساده ای نیست. چرا که آنها برای تصمیم گیری در موارد ریز نیز جنبه های مختلفی را مورد تحلیل قرار می دهند و گاه برای یک موضوع مدت ها وقت صرف می نمایند که این خصوصیت، روند مذاکرات را کند کرده است.»

ژاپن با پرداخت وام کم بهره ۳ میلیارد دلاری به ایران در سفر خاتمی به توکیو، امتیاز مذاکره انحصاری برای توسعه میدان آزادگان را کسب کرد. «تاکه کاز و کاوامورا»، سفیر ژاپن در تهران در این باره به شرق گفت: «به هر حال قراردادهای نفتی بسیار پیچیده است و فاکتورهای زیادی باید توسط دو طرف لحاظ شود. اگر این معامله آسان بود تا دسامبر ۲۰۰۱ تمام می شد ولی حدود ۶ سال است که این مذاکره ادامه دارد.» ارزش قرارداد میدان نفتی آزادگان با ۲۶ میلیارد بشکه ذخایر نفتی ۲ میلیارد دلار برآورد شده است. شرکت های نفتی ژاپن برای حضور در چنین میدان بزرگی شرکت هلندی انگلیسی رویال داچ شل را به عنوان مشاور فنی خود به شرکت نفت ایران معرفی کرده است. ژاپن به همراه این کارتل نفتی اطلاعات میدان آزادگان را ظرف ۳ سال گذشته استخراج و مطالعه فنی کرده اند. به گفته منابع آگاه شرکت ملی نفت ایران تاکنون رسماً شل را به عنوان مشاور فنی شرکت های ژاپنی برای توسعه میدان نپذیرفته است.

وزارت خارجه ژاپن: مذاکرات ادامه دارد

«هیاتسوهیا تاکاشیما»، سخنگوی وزارت امور خارجه ژاپن روز گذشته درباره آزادگان موضع گیری کرد. این موضع گیری بدان جهت جای تامل دارد که عموماً ژاپنی ها نیز چونان طرف ایرانی از هر گونه اظهار نظر در خصوص آزادگان طفره رفته اند. پیش از این ژاپنی ها از مقامات ایران خواسته بودند تا درباره آزادگان سکوت نمایند تا این کشور تحت فشار قرار نگیرد و رقبای نفتی نیز از اطلاعات مطروحه سوء استفاده ننمایند. با این نگرش می توان موضع گیری سخنگوی وزارت خارجه ژاپن را مبدا اتفاقات تازه ای در خصوص آزادگان قلمداد کرد.  «مذاکرات جدی در مورد میدان نفتی آزادگان میان توکیو و تهران ادامه دارد.» براساس اصول دیپلماتیک سخنگوی وزارت خارجه یکی از رسمی ترین مقامات هر کشور محسوب می شود. از این روست که واژه های به کار گرفته شده بسیار سنجیده و با پشتوانه فکری قبلی است. وقتی سخنگوی وزارت خارجه ژاپن از مذاکرات جدی توکیو و تهران در مورد آزادگان خبر می دهد مفهومش این است که مذاکرات دو طرف بعد از یک وقفه طولانی که به جهت تحت فشار قرار دادن ایران برای امضای پروتکل الحاقی انرژی اتمی اعمال شد به روال طبیعی خود برگشته و احتمالاً به سوی نتیجه ای مثبت پیش می رود. «مذاکرات جدی میان ژاپن و ایران در مورد میدان نفتی آزادگان در حال انجام است و هر دو طرف امیدوارند که این مذکرات به نتیجه خوبی برسد.» تاکاشیما در عین حال تاکید کرده است که نمی توان زمان پایان مذاکرات و رسیدن به توافق نهایی را پیش بینی کرد.

کاواگوچی برای آزادگان به تهران آمد

وقتی خبر سفر یوریکو کاواگوچی، وزیر امور خارجه ژاپن به تهران منتشر شد اکثر کارشناسان یکی از اساسی ترین موضوعات مورد بحث در این سفر را میدان نفتی آزادگان ذکر کردند. خانم کاواگوچی ۱۶ دی ماه به ایران آمد اما مقامات وزارت خارجه ایران تاکید کردند که بحث آزادگان در دستور مذاکرات قرار ندارد. بلافاصله پس از ورود کاواگوچی به ایران با مقامات نفتی تماس گرفتم. آنها نیز از این که موضوع آزادگان در دستور مذاکرات باشد اظهار بی اطلاعی کردند (یا شاید هم نمی خواستند اطلاعی بدهند.) تحلیلگران نفتی اما معتقدند که در شرایط فعلی سفر وزیر امور خارجه ژاپن به تهران می تواند پیش درآمدی برای گرم تر شدن فضای مذاکرات دو طرف برسر آزادگان باشد. سخنگوی وزارت خارجه ژاپن بر این تحلیل مهر تایید زد: «کاواگوچی و مقام های ایرانی ضمن تاکید بر ادامه مذاکرات در مورد میدان نفتی آزادگان ابراز امیدواری کردند که این گفت وگوها به نتیجه برسد.» سخنگوی وزارت خارجه ژاپن در عین حال موضع گیری دقیقی می کند که حکایت از پشت پرده مذاکرات آزادگان دارد: «دیدار وزیر خارجه ژاپن از ایران دستاوردهای بسیار خوبی داشته است.» این موضع گیری را باید چنین تحلیل کرد که پس از وضعیت قرمز حاکم بر روند مذاکرات دو طرف در دوره فشار دیپلماتیک برای امضای پروتکل، آژیر سفید به صدا در آمده و دو طرف در وضعیت عادی، مذاکرات را ادامه می دهند.

اقدام ضرب الاجلی زنگنه

پس از این که ژاپن نفوذش را در میدان نفتی عربستان از دست داد به دنبال میدان نفتی مطمئنی برای تامین انرژی مورد نیازش بود. از این رو مذاکره با ایران را برای حضور در آزادگان آغاز کرد و ایران نیز برای بهره مندی از وام کم بهره ۳ میلیارد دلاری و تنوع بخشی به شرکت های حاضر در میدان نفتی اش حاضر شد با چشم بادامی های سرزمین آفتاب تابان وارد مذاکره اختصاصی شود. بعد از اینکه ژاپن تحت فشار آمریکا عقب کشید زنگنه در یک اقدام ضرب الاجلی اعلام کرد که مناقصه بین المللی توسعه آزادگان را برگزار می کند. شرکت هایی از چین و هند نیز برای خرید اسناد مناقصه اقدام کردند و توتال فرانسه هم پای در این میدان گذاشت. شل از همان ابتدا اعلام کرد که به شریک قبلی اش پشت نخواهد کرد و در صورت حضور در آزادگان با چشم بادامی ها خواهد آمد. اینگونه بود که دیپلماسی نفتی زنگنه برای تحت فشار قراردادن ژاپنی ها وارد مرحله جدیدی شد. زنگنه به خوبی می دانست که ژاپنی ها به نفت آزادگان نیاز مبرم دارند. از آن طرف نیز برای وزارت نفت شروع از صفر در آزادگان به هیچ وجه قابل توجیه نبود. چرا که وزیر نفت دولت خاتمی براساس وعده های قبلی اش بر توسعه تولید نفت تأکید جدی داشت و آزادگان میدان مناسبی برای تحقق این وعده بود.

ماراتن قراردادهای نفتی

مدت ها است که هیچ  قرارداد کلانی برای توسعه میادین نفتی بین وزارت نفت و شرکت های نفتی بین المللی منعقد نشده است، یک طرف ماجرا ایران است. بعد از ماجرای بیع متقابل که زنگنه را تا پشت در دادگاه برد به نظر می رسد دیگر نه آقای وزیر توان تحمل چالشی جدید را دارد و نه مجموعه وزارت نفت چنین شرایطی را تحمل خواهد کرد.بنابراین مقامات نفتی هم سعی کردند دست به عصاتر از گذشته حرکت کنند. به طور مثال میدان بنگستان مدت ها است که بلاتکلیف مانده است. میرمعزی می خواست تکلیف این میدان را تا بهار امسال روشن کند اما این ماراتن ظاهراً همچنان ادامه دارد. توسعه میدان چشمه خوش نیز پس از سه سال مذاکره از خارجی ها گرفته شد. لایه نفتی پارس جنوبی هم از این وضعیت مستثنی نیست.

در شرایطی که کارشناسان معتقد بودند شرکت استات اویل نروژ شرایط بهتری را برای حضور در لایه نفتی پارس جنوبی پیشنهاد داده است اما رسوایی این شرکت در «هورتون گیت» پرده ابهامی بر این موضوع انداخت و مدیرعامل شرکت ملی نفت در یک اظهارنظر زودهنگام در قشم اعلام کرد: «ممکن است شرکت ملی نفت ایران مستقلاً لایه نفتی پارس جنوبی را گسترش دهد.» وی همان لحظه در پاسخ به پرسش شرق درباره امکان این عمل گفت: «شاید مجبور باشیم برخی از پروژه ها را متوقف نماییم.» چنین موضع گیری عجولانه از جانب میرمعزی از تحت فشار قرار داشتن مقامات نفتی در مذاکرات توسعه میادین حکایت دارد.

کارتل ها بیشتر می خواهند

در روی دیگر سکه اما کارتل های نفتی قرار دارند. قراردادهای شیرین قطر، عربستان و عراق از یک سو و کشورهای شمال دریای خزر از سوی دیگر، انگیزه حضور شرکت های بزرگ نفتی را در ایران کمتر از گذشته کرده است. شرایط ملتهب سیاسی ایران در دوران پروتکل و تنش هایی که هر از چند گاهی دامن سیاست ایران را می گیرد نیز مزید بر علت عدم اشتیاق شرکت های نفتی بدانید. ظاهراً شرکت های نفتی برخلاف پیش بینی هایشان نتوانسته اند سود مورد نظر خود را از قراردادهای نفتی شان در ایران کسب کنند. به عنوان مثال شواهد نشان می دهد توتال در سیری حدود ۱۴ یا ۱۵ درصد سود کسب کرده است در صورتی که پیش بینی اش حدود ۲۴ درصد بوده است. یکی از عوامل پایین آمدن سود شرکت های خارجی پایین آمدن نرخ بهره در دنیاست. از این رو است که آنها برای مذاکرات آتی خود پیش  شرط هایی را برای تضمین سود درخواستی خود مطرح می کنند.

سند آزادگان به اسم ژاپنی ها

با موضع گیری سخنگوی وزارت خارجه ژاپن و نیاز این کشور به نفت آزادگان و با تحلیل روند مذاکرات به نظر می رسد باید توسعه میدان نفتی آزادگان را از آن ژاپنی ها دانست. در این میان ایران می کوشد امتیازهای مضاعفی را به خاطر عقب کشیدن مقطعی توکیو دریافت کند و ژاپنی ها هم می کوشند روند مذاکرات را طوری پیش ببرند تا از منافع اقتصادی آن اطمینان حاصل کنند. وزیر بازرگانی ژاپن روز گذشته طی کنفرانس خبری دلایل به بن بست رسیدن مذاکرات اخیر هیات کارشناسی این کشور را تردید ژاپنی ها در موفقیت این پرژوه نفتی و ارزش اقتصادی آینده آن دانست. «شاید بهترین راه این باشد که یک شرکت نفتی با تجربه فراوان در توسعه صادرات به عنوان طرف سوم ارزش اقتصادی این میدان نفتی را برآورد کند.» این گونه موضع گیری ها را نمی توان جدی گرفت. چرا که اگر این پروژه برای ژاپنی ها توجیه نداشت هیچ گاه سه سال برای مطالعه این میدان وقت نمی گذاشتند و بیش از ۱۰۰ میلیون دلار هزینه نمی کردند.

شاید بتوان چنین اظهارنظری را برای تثبیت موقعیت شرکت نفتی شل در این قرارداد قلمداد کرد. چانه زنی ها از جانب ژاپنی ها و مقامات ایران ادامه دارد. اما با تحلیلی گذرا از گذشته و برداشت اجمالی از چشم انداز آینده به نظر می رسد باید سند آزادگان را به اسم ژاپنی ها زد ولو در قالب یک کنسرسیوم مشترک.