ابوالحسن علی بن نافع مشهور به زِریاب (۷۸۹م - ۸۵۷م)، موسیقی‌دان، خواننده، بربطنواز و مروج سبک زندگی بود که در عراق، آفریقا و اندلس زیست.

زندگی

به گفته ابن خلدون، زریاب در سال ۷۸۹ میلادی در موصل و در خانواده‌ای کرد به دنیا آمد. او شاگرد اسحاق موصلی، موسیقی‌دان مشهور دربار هارون الرشید بود.

زریاب هشت پسر به نام‌های عبدالرحمان، عبیدالله، یحیی، جعفر، محمد، قاسم، احمد و حسن و دو دختر به نام‌های علیه و حمدونه داشت که کمی با موسیقی آشنا بودند. حمدونه در موسیقی از بقیه تواناتر بود.

زریاب به خاطر سیاه‌رویی به این نام مشهور شد، که به معنای توکای سیاه در آن زمان بوده‌است. او به‌طور سنتی بر عود تاری پنجم اضافه نمود. دخترش حمدونه نیز به موسیقی پرداخت و در خوانندگی سرآمد بود و خوانندگان بسیاری از او آموختند. زریاب به عنوان ایجادکننده مکتب موسیقی عربی اندلسی و ترویج‌دهنده موسیقی عربی در مغرب شناخته می‌شود و آگاه از علوم هندسه، زمین‌شناسی و جغرافیا بوده‌است. گفته می‌شود که عود و طرز نواختن آن را او به اندلس برده‌است.

نوآوری‌ها

نوازندگان عود و گیتار در کشورهای مغرب و اسپانیا معتقدند که فن عودنوازی و ابداع گیتار از کارهای زریاب بوده‌است. او همچنین به عنوان آورنده آداب و آشپزی و لباس‌های شرقی و حتی خمیر دندان به اروپا شناخته می‌شود.

برخی از نوآوری‌های زریاب در روش آموزش و ترمیم سازها به شرح زیر است:

روش آموزش سامان‌مند: زریاب سه مرحله در مدرسه موسیقی قرطبه برای هنرجویان در نظر گرفت:

1. آموزش وزن‌ها و پایه‌های ایقاعی (ریتمیک)، بحور و کلام آواز.
2. نغمه‌های موسیقی و آوازهای بدون تزئین به صورت ساده.
3. آموزش تحشیه یا زائده‌ها و تزئین‌ها پس از کسب مهارت اولیه.

افزودن سیم پنجم به بربط: این اقدام باعث تبدیل بربط چهار وتره به ساز پنج وتره شد. او از تارهای ابریشمی استفاده می‌کرد که در برابر تغییرات آب و هوایی و شیمیایی مقاوم‌تر بودند.

ساختن زخمه بربط: از پرهای بال کرکس (یا بال عقاب) برای بهبود صدادهی استفاده می‌کرد.

آموزش ساختارمند موسیقی: زریاب آموزش موسیقی را به سه بخش تقسیم کرد: ضرب‌آهنگ و متر آهنگ‌ها، ملودی، و موضوعات جانبی (زائده‌ها).

مروج سبک زندگی

زریاب به عنوان یکی از نخستین مروجین سبک زندگی شناخته می‌شود و تأثیرات زیادی بر زندگی مردم اروپا گذاشت:

تراشیدن ریش و اصلاح سر: او تراشیدن ریش و اصلاح به سبک امروزی را در اسپانیا رواج داد که به بقیه اروپا سرایت کرد.

آداب غذا خوردن: زریاب در قرن نهم میلادی روش غذا خوردن مرحله‌ای (سوپ، غذای اصلی، دسر) را ابداع و در اسپانیا رواج داد.

استفاده از ظروف کریستال: او استفاده از ظروف کریستال برای سرو شربت را مد کرد.

لباس فصل: زریاب نخستین بار استفاده از لباس‌های مناسب فصل (زمستانه، پاییزه و تابستانه) را مد کرد.

آثار

کتاب فی اغانی زریاب از آثار عربی در موسیقی است که توسط اسلم بن عبدالعزیز یا اسلم بن احمد بن سعید به همراه حمدونه دختر زریاب گردآوری شده‌است.